شمسایی: علوم شناختی باید انسان‌ها را متوجه سلامت اجتماعی کند
گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس - فاطمه آشوبی؛ علوم‌شناختی به عنوان دانشی چند رشته‌ای مرکب از علم اعصاب، روان‌شناسی، زبان‌شناسی، هوش مصنوعی و فلسفه ذهن یکی از دانش‌های نو است که در چند دهه اخیر توانسته است رازهای نهفته بیشتری را درباره مغز و ذهن آدمی بگشاید. این دانش نو بر همه ابعاد حیات انسانی، هر آنچه با مغز و ذهن انسان سروکار دارد، تأثیرگذار است.
هدف از این علم این است که اولا قابلیت‌های شناختی که در موجودات زنده وجود دارد به شکل علمی تعریف و تدوین شود و بعد مکانیسم هایی که در مغز باعث به وجود آمدن چنین قابلیت‌هایی بوده‌اند، شناسایی شوند. وقتی این مکانیسم‌ها شناخته شدند به زبان ریاضی ترجمه و به شکل کمی مشخص می شوند و سپس این کمیات را در ماشین مدل سازی و در ابزار صنعتی مثل ربات ها پیاده سازی می‌کنند، با توجه به کارهایی که در این حوزه از علم انجام می‌شود می‌توان فهمید که زنجیره‌ای از علوم مختلف در آن دخیلند تا مکانیسم‌های نورونی را مطالعه کنند.
با توجه به اینکه خبرگزاری فارس در نظر دارد در اوایل اسفند ماه امسال کنفرانس علوم شناختی و رسانه را برگزار کند، در این زمینه به سراغ محمد مهدی شمسایی عضو شورای پژوهشی مرکز تحقیقات سلامت معنوی دانشگاه علوم پزشکی ایران، مدرس دانشگاه و عضو کمیته علمی نخستین کنفرانس علوم شناختی و رسانه رفتیم، تا مخاطبان را با مفهوم سلامت اجتماعی و رابطه آن با علوم شناختی آشنا کنیم.
در گفت وگوی ما با شمسایی این مطالب را می‌خوانید:
* سلامت اجتماعی توانایی فرد در تعامل موثر با دیگران و اجتماع است
* شاخص‌های سلامت اجتماعی در ابعاد سلامت تاثیرگذار هستند
* رسانه‌ها می‌توانند مولفه‌های سلامت اجتماعی را در جامعه ارتقاء دهند
* علوم شناختی باید انسان‌ها را متوجه سلامت اجتماعی کند
* یکی از مولفه‌های جدی سلامت اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر
* زهد اجتماعی یکی از مولفه‌های جدی سلامت اجتماعی در آموز‌های اسلام است
* سلامت اجتماعی توانایی فرد در تعامل موثر با دیگران و اجتماع است
فارس: به عنوان اولین سوال تعریف شما از مفهوم سلامت اجتماعی و چگونگی شکل‌گیری آن چیست؟
شمسایی: مفهوم سلامتی اجتماعی و سایکولوژی در مجموع در حوزه خدمات و در حوزه سلامت است و جزء علومی هستند که مبنای ارائه خدمات به انسان و ارتقاء سلامت در انسان هستند که این جزء شاخه‌های علوم پزشکی است.
این مفهوم از کشورهای فراتوسعه‌یافته مطرح شد. یعنی کشورهایی که شاخص‌های توسعه‌یافتگی را گذرانده‌اند، یعنی از شاخص‌های تعیین‌شده شاخص‌های سلامت گذشتند و بالاتر از آن استانداردها قرار گرفتند. ولی مشاهده کردند که حال عمومی مردم با وجود اینکه شاخص‌های سلامت بالاست خوب نیست. از روی پژوهش‌ها مفهومی تحت عنوان «سلامت اجتماعی» پیدا کردند و در آن اشاره کردند که علی‌رغم عبور از این استانداردها در حوزه سلامت این آدم‌ها از سلامت اجتماعی برخوردار نیستند.
به نظر «کییز» مطالعه مربوط به سلامت با استفاده از مدلهای زیستی بیشتر بر وجه خصوصی از سلامت تاکید دارند، ولی افراد در درون ساختارهای اجتماعی و ارتباطات قرار دارند وکیفیت زندگی و عملکرد خوب در زندگی بیش از سلامت روانی است و تکالیف و چالشهای اجتماعی نیز تعیین کننده هستند. و به طور کلی «کییز شاپیرو» مطرح می‌کنند که سلامت اجتماعی توانایی فرد در تعامل موثر با دیگران و اجتماع است؛ با هدف و به منظور اینکه یک رابطه رضایت‌مندی فردی همراه با انجام نقش‌های اجتماعی داشته باشد. اخیرا در مسابقاتی که رسانه پخش می‌کند یا در برخی از مصاحبه‌ها می‌گویند من این کار را بر حسب مسؤولیت اجتماعی انجام می‌دهم؛ یعنی اینکه فرد متوجه باشد که به عنوان یک عضو اجتماع دارای نقش‌های اجتماعی هست یا چه میزان به آن نقش‌ها درست عمل می‌کند.
در آسیب‌های اجتماعی آدم‌های خیلی بزرگ و صاحب نظر این را بالاترین وزن می‌دانند که نقطه مقابل آن سلامت اجتماعی است که می‌گویند آدم‌ها را توانمند کنیم که تعامل موثری با دیگران داشته باشند که این تعامل موثر بتواند یک رابطه رضایتمند بین فردی که در آن نقش‌های اجتماعی خود را به خوبی انجام می‌دهد، وظایف اجتماعی‌اش را انجام می‌دهد. این سلامت اجتماعی است.
در ابعاد سلامت و اینکه سلامت چه ابعادی دارد، به ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و اخیرا در دو دهه اخیر بحث معنوی هم مطرح شده است.
* شاخص‌های سلامت اجتماعی در ابعاد سلامت تاثیرگذار هستند
فارس: آیا شاخص‌های سلامت اجتماعی در ابعاد سلامت تاثیرگذار هستند؟
شمسایی: مطرح کردن بعد سلامت دست ما نیست. پژوهش‌ها باید نشان دهد که بعد روانی سلامت روی بعد اجتماعی و بعد جسمی اثر می‌گذارد که به بعد روانی اعتقاد پیدا کنیم که وجود دارد. پژوهش‌ها باید نشان دهند که وقتی شاخص‌های سلامت اجتماعی را ارتقاء می‌دهید باید شاخص‌های سلامت جسمی و روانی هم ارتقاء پیدا کند که بعد سلامت اجتماعی به عنوان بعد سلامت پذیرفته شود و پژوهش‌ها در تمام این سا‌ل‌ها از سال 1970 تاکنون به‌طور جد نشان داده‌اند که شاخص‌های سلامت اجتماعی تاثیرگذار در ابعاد سلامت هستند.
مفهومی در آموزه‌های دینی وجود دارد که بر آن اساس امام جعفر صادق (ع) می‌فرمایند:«با همه صله رحم و ارتباط داشته باشید و از همدیگر حمایت کنید اگر 3 سال عمر باقی مانده داشته باشید و صله رحم کنید 3 سال 33 سال می‌شود و اگر 33 سال عمر باقی مانده باشد و قطع صله رحم کنید به 3 سال سن او کاهش پیدا می‌کند.»
پژوهش‌های حوزه سلامت نشان می‌دهند که ارتباطات اجتماعی با این ویژگی که آدم توانمند باشد و یک رابطه موثر که بتواند نقش‌ها و وظایف اجتماعی خود را به خوبی عمل کند صله رحم اجتماعی است را انجام دهد، باعث می‌شود سیستم ایمنی آدم‌ها قوی شود و غیر مستقیم روی سن تاثیر دارد که سیستم ایمنی قوی شود. یعنی به طور جد شاخص‌های سلامت اجتماعی روی سلامت روان و سلامت جسمی اثر ندارند.
* رسانه‌ها می‌توانند مولفه‌های سلامت اجتماعی را در جامعه ارتقاء دهند / علوم شناختی باید انسان‌ها را متوجه سلامت اجتماعی کند
فارس: رابطه علوم شناختی و سلامت اجتماعی چیست؟
شمسایی: مفهوم بسیار کلیدی در علوم شناختی تحت عنوان «تقویت شناختی» وجود دارد، تقویت شناختی یعنی تقویت کردن توجه، پردازش اطلاعات، یادآوری و به خاطرسپاری. علوم شناختی ابزار بی‌نظیری است اما علوم شناختی محتوا نیست، یعنی آدم‌ها را به مولفه‌های سلامت اجتماعی توجه بدهد؛ ما از علوم شناختی خصوصا در مفهوم تقویت شناختی استفاده می‌کنیم در راستای اینکه مولفه‌های سلامت اجتماعی را در جامعه ارتقاء بدهیم و این کار به طور جدی کار رسانه است.
* یکی از مولفه‌های جدی سلامت اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر
فارس: مؤلفه‌های سلامت اجتماعی را نام ببرید؟
شمسایی: سلامت اجتماعی را در یک سری از تعاریف میزان عملکرد و درجه عملکرد اعضای جامعه می‌دانند. سلامت اجتماعی رایف و کیف در مولفه‌های پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، هدفمند بودن در زندگی، استقلال در روابط بین فردی میزان درگیر شدن فرد با اجتماع، انجام راحت و مؤثر نقش‌های اجتماعی بدون اینکه به دیگران آسیب بزنیم، شناخت ارزش‌های اجتماعی، پرهیز از خشونت، داشتتن شکیبایی و مدارا با دیگران، رعایت حقوق و وظایف دیگران اینها مولفه‌های سلامت اجتماعی هستند که در مطالعات خارجی به این مولفه‌ها اشاره شده است.
آنهایی که در حوزه آسیب اجتماعی فعالیت می‌کنند، اصلی‌ترین آسیب اجتماعی که اصل ماجرا است و فساد و فحشاء از شاخه‌های آن هست را «منفعت‌طلبی‌های فردگرایانه» می‌دانند.
امر به معروف و نهی از منکر یکی از مولفه‌های جدی در مولفه‌های اسلامی سلامت اجتماعی است. «مایکل کوک» 2 اتفاق را مطرح کرده یکی در جامعه آمریکا چون استاد آمریکایی است در مورد داستان قتل «کیکی جونر» که در روان‌شناسی اجتماعی خیلی مطرح است درباره کشتن یک زن جوان که طلب تقاضای کمک می‌کند و هیچ کس در جامعه به او کمک نمی‌کند، مانند اتفاق میدان «کاج» سعادت‌آباد که اتفاق رخ داد و هیچ کسی کمک نکرد. و دومین موضوع در متروی واشنگتن است که تجاوزی به یک خانم در انزار صورت می‌گیرد که هیچ کس دخالت نمی‌کند و واگن‌های قطار که می‌رسند همه سوار می‌شوند و فقط یک جوان می‌ماند که دنبال آن مرد متجاوز می‌دود. مایکل کوک می‌گوید و تاکید می‌کند که این خانم چند بار تکرار کرد. این رابطه یک رابطه نارضایت‌مندانه است و مورد تجاوز قرار گرفته است. مایکل کوک می‌گوید من از جامعه آمریکا ترسیدم از اینکه این جامعه بی‌تفاوت به کجا خواهد رسید و چقدر خطرناک است.
به عنوان مثال می‌توان به فرهنگی اشاره کنیم که در آن بسیاری از افراد از اتفاقات فیلمبرداری می‌کنند و برای همدیگر ارسال می‌کنند و هیچ مداخله‌ای ندارند. قتل «کیکی جونز» مربوط به 2 یا 3 دهه اخیر در آمریکا است که حکومت آمریکا را مجبور کرد که ماموریتی به انجمن روان‌شناسی آمریکا بدهد که تحقیق کنند که چرا آدم‌ها در اتفاقات مداخله نمی‌کنند و این موضوع به عنوان یک موضوع امنیت ملی در آمریکا شناخته شد.
مایکل کوک می‌گوید من تمام مبانی نظری غربی را مشاهده کردم. هیچ چیزی را پیدا نکردم که آن را به آدم‌ها آموزش دهیم و تقویت شناختی کنیم که این اتفاقات در جامعه رخ ندهد. چه چیزی را تقویت شناختی کنیم که جامعه متحول شود. می‌گوید هیچ چیز جدی معناداری پیدا نکردم. از آن جایی که اسلام‌شناس بود، مبانی دینی را مشاهده کرد و دید که مسلمانان واژه‌ی دارند تحت عنوان «امر به معروف و نهی از منکر».
امر به معروف و نهی از منکر را می‌توان خاطر‌خواهی بدون قید و شرط آدم‌ها تعریف کرد. یعنی بدون قید و شرط و بدون انگیزه‌ای که افراد بتوانند برایتان جبران کنند، خاطرخواه آدم‌ها هستی که آسیب نبینند. برای اینکه مشکلی برای آنها پیش نیاید و رشد کنند و بزرگ شوند. این خلاصه دو جلد کتاب امر به معروف و نهی از منکر مایکل کوک است.
یکی از مولفه‌هایی که بر اساس مبانی دینی و نظر صاحب‌نظران دینی در یکی از تحقیقات بنده به دست آمده است، بر اساس روش تحقیق کیفی «دلفی فوکوس گروپ» این است که اسلام 5 بعد اصلی در مورد سلامت اجتماعی مطرح کرده است. این 5 بعد شامل 34 مولفه است که در اینجا به یک مفهوم آن اشاره می‌کنم؛ اولین بعد صداقت و پایبندی به پیمان، دومین بعد معنویت دینی، سومین بعد رعایت حقوق و برابری چهارمین بعد رعایت کرامت و عفت و پنجمین بعد مشارکت و همبستگی است.
سلسله مراتب این 5 بعد به این صورت است که در اسلام به طور جدی تاکید می‌کند که صداقت و پایبندی به پیمان را اگر یک هرم در نظر بگیرید. بنیان این هرم صداقت و پایبندی به پیمان است. یعنی مشارکت و همبستگی که در ابعاد سلامت اجتماعی آموزه‌های غربی به طور جد به آن اشاره می‌کند در اسلام بر اساس استنتاج‌های ما در این تحقیق یک نکته را می‌گفت و آن اینکه اگر مشارکت و همبستگی می‌کنید باید به بعد صداقت و پایبندی به پیمان ایمان داشته باشد و اگر آدم صادقی نباشی مشارکت شما سالم نخواهد بود و آسیب‌زننده است. اگر می‌خواهی مشارکت داشته باشی باید مولفه‌های معنویت دینی و کرامت و عفت را داشته باشید.
* رسانه ها به زهد اجتماعی به عنوان یکی از مولفه‌های جدی سلامت اجتماعی در آموز‌ه های اسلام بپردازند
فارس: می‌توانید در مورد مولفه و مفهوم زهد اجتماعی که در ادبیات غربی وجود ندارد صحبت بفرمایید؟
شمسایی: زهد اجتماعی یکی از مولفه‌های جدی سلامت اجتماعی در آموز‌های اسلام است. زهد اجتماعی یعنی آنکه در جامعه‌ای که زندگی می‌کنید که از زندگی در کنار خانواده و دوستان و فامیل تا جامعه بزرگ‌تر جامعه همکاران و کشور را شامل می‌شود میزان هزینه‌هایی که به عنوان یک انسان برای آنها دارید میزان و ارزش افزوده هر فرد و چیزهایی که به جامعه ارائه می‌دهد و ارائه‌هایی که برای جامعه دارد بسیار بسیار بیشتر از هزینه‌هایی باشد که برای جامعه دارد. زهد اجتماعی این است که کم‌ترین هزینه و بیشترین فایده را برای جامعه خود داشته باشید.
زهد اجتماعی این است که کم‌ترین هزینه و بیشترین فایده را برای جامعه خود داشته باشید
اگر رسانه به طور جدی به سمت تقویت شناختی برود و مفهوم زهد اجتماعی را به طور جد در جامعه تجربه کنیم جامعه فعلی متفاوت خواهد بود. یعنی رسانه‌ها به آدم‌ها یاد بدهند توجه و پردازش اطلاعات کنند و به مفهوم زهد اجتماعی بپردازند.
زهد اجتماعی یکی از مولفه‌های جدی سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی بود که ایشان را در صحنه داخل و خارج از کشور مطرح کرد، چرا که هزینه بسیار کمی برای یک جامعه داشتند ولی فایده خیلی زیادی برای جامعه داشته است. این جامعه می‌تواند خانواده، کشور یا یک امت بزرگ باشد. متاسفانه در تربیت و سیستم آموزشی کم دیده می‌شود که به زهد اجتماعی بپردازند.
رعایت کردن زهد اجتماعی از شاخص‌های یک آدم سالم است و قطعا یک نکته وجود دارد که روح حاکم بر جامعه با آن فرد در تضاد است. آدم‌هایی که این گونه هستند مورد اذیت قرار می‌گیرند.
زهد اجتماعی یکی از مولفه‌های جدی سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی بود که ایشان را در صحنه داخل و خارج از کشور مطرح کرد. چرا که هزینه بسیار کمی برای یک جامعه داشتند ولی فایده خیلی زیادی برای جامعه به وجود آوردند
* رسانه مستقیم و غیر مستقیم می‌تواند سلامت اجتماعی را در جامعه ارتقاء دهد
فارس: ارتباط سلامت اجتماعی و رسانه چیست؟
شمسایی: رسانه مولفه‌های سلامت اجتماعی را نه فقط از طریق یکسری مقالات و سخنرانی بلکه با ابزار‌های مختلف اشاعه و تعریف کند، حوزه‌های خدماتی نیز در راستای ارتقای سلامت اجتماعی است؛ یکی از وظایف رسانه هم ارتقای سلامت جامعه است، بر اساس اینکه سلامت اجتماعی بر سلامت جسم قطعا تاثیرگذار است، به طور جدی و غیرمستقیم رسانه می‌تواند سلامت اجتماعی و سلامت جسمی و روانی یک جامعه را ارتقاء دهد.
انتهای پیام /
سلامت اجتماعی علوم شناختی انسان عضو کمیته علمی نخستین کنفرانس علوم شناختی محمد مهدی شمسایی
