عراقچی در اوگاندا / تاکید بر اصول بنیادین «عدم تعهد» در فضای تهدیدات جدید جهانی

تهران - ایرنا - نشست وزرای امور خارجه کشورهای عضو «جنبش عدم‌تعهد» در پایتخت اوگاندا، در فضای تنش‌های ژئوپلیتیک و تهدیدات جدید ناشی از یکجانبه‌گرایی و قانون‌شکنی آمریکا، به تریبونی جهانی برای تبیین مواضع جمهوری اسلامی ایران در بطن سیاست‌های اصولی «غیرمتعهدها» تبدیل شد.

به گزارش ایرنا، نوزدهمین نشست میان‌دوره‌ای وزیران امور خارجه «جنبش عدم تعهد» (NAM) از دوشنبه این هفته با جلسات کارشناسی مقامات سیاسی و نمایندگان دیپلماتیک کشورهای عضو شروع شده و روز چهارشنبه با حضور وزیران امور خارجه ادامه یافت و امروز پنجشنبه به پایان خواهد رسید. ریاست دوره‌ای جنبش عدم تعهد، ژانویه 2024 (دی ماه 1402) در نوزدهمین اجلاس سران در کامپالا، از جمهوری آذربایجان به اوگاندا منتقل شد.

تاکید جمهوری اسلامی ایران بر پاسداشت اصول بنیادین جنبش عدم تعهد

سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز چهارشنبه 23 مهر ماه در سخنرانی خود در اجلاس وزیران امور خارجه جنبش عدم تعهد، با تاکید بر ضرورت پاسداشت اصول بنیادین این جنبش به‌ویژه اصل حق تعیین سرنوشت ملت‌ها، احترام به اصول و اهداف منشور ملل متحد، منع توسل به زور و محکومیت اقدامات قهرآمیز یکجانبه، خواستار تقویت همبستگی و اتحاد کشورهای در حال توسعه برای مقابله با چالش‌ها و تهدیدهای فزاینده ناشی از یکجانبه‌گرایی و سیطره‌جویی برخی قدرت‌ها شد.

وزیر امور خارجه با اشاره به هجمه جنایتکارانه رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران در خرداد و تیر ماه گذشته، این اقدام را مصداق روشن قانون‌شکنی و یاغی‌گری این دو رژیم دانست و نسبت به تداوم تهدیدات از ناحیه آنها علیه صلح و امنیت جهانی هشدار داد. عراقچی همچنین سوء استفاده سه کشور اروپایی از سازکار حل اختلاف برجام و شورای امنیت سازمان ملل برای بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده شورای امنیت علیه ایران را که با مخالفت چند عضو شورای امنیت از جمله 2 عضو دائم این شورا مواجه شد، اقدامی غیرقانونی خواند که نمی‌تواند واجد آثار حقوقی باشد.

وزیر امور خارجه در بخش دیگری از سخنانش بر ضرورت همبستگی و حمایت از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد که در معرض اقدامات قهرآمیز یکجانبه و ظالمانه آمریکا قرار دارند، از جمله ونزوئلا، کوبا، نیکاراگوئه، بلاروس و ایران تاکید کرد.

ظرفیت «غیرمتعهدها» برای ترویج صلح در فضای تنش‌آلود جهانی

جنبش عدم تعهد در سال 1961 در اوج جنگ سرد و رقابت دو بلوک غرب و شرق، در بلگراد پایتخت یوگسلاوی سابق بر اساس اصول مورد توافق در «کنفرانس باندونگ» سال 1955 در اندونزی، تاسیس شد. جنبش عدم تعهد که با عضویت 120 کشور پس از سازمان ملل متحد بزرگترین تشکل کشورهای جهان به شمار می‌رود، در برهه زمانی استقلال کشورهای مستعمره در آفریقا و آسیا در فضای جنگ سرد با هدف استقلال‌طلبی و نفی هر گونه تعهد، وابستگی و سلطه‌پذیری در برابر ابرقدرت‌ها و بلوک‌های قدرت جهانی، مبارزه با استعمار و پیشرفت و توسعه کشورهای «جهان سوم» تشکیل شد.

اهداف اصلی مورد توافق در کنفرانس باندونگ سال 1955 شامل مواردی از قبیل احترام به حاکمیت و استقلال ملی و یکپارچگی سرزمینی کشورها، عدم مداخله در امور داخلی کشورها، عدم توسل به زور و منع تجاوزگری و حل اختلافات بین‌المللی از راه‌های مسالمت‌آمیز است.

هر چند در دوران پس از جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، برای مدتی گمانه‌زنی‌هایی درباره از دست رفتن کارکرد و فلسفه وجودی جنبش عدم تعهد مطرح شده بود، اما اکنون در فضای تنش‌های ژئوپلیتیک و ظهور قدرت‌های نوظهور سیاسی و اقتصادی در جهان و تشدید رقابت قدرت‌های بزرگ و همچنین ظهور تهدیدات و چالش‌های نوینی مانند تروریسم و یکجانبه‌گرایی، بار دیگر لزوم بازگشت به اصول بنیادین جنبش عدم تعهد برای حفظ و حراست از منافع جمعی کشورهای در حال توسعه جهان بیش از پیش مطرح شده است.

کشورهای جنبش عدم تعهد در حدود دو سوم اعضای مجمع عمومی سازمان ملل متحد هستند و هر چند به علت مشکلات سازمانی و اختلافات و ناهمگونی‌های مختلف سیاسی و اقتصادی، چالش‌هایی بر سر راه توسعه همکاری‌ها وجود دارد اما کشورهای این جنبش با برخورداری از ظرفیت‌های بزرگ در حوزه‌های مختلف، با طراحی و تبیین یک برنامه سیاسی عملگرایانه می‌توانند به قطبی اثرگذار در معادلات جهانی تبدیل شوند. در شرایطی که تنش‌ها در مناطق مختلف جهان از جمله با تهدیدات آمریکا علیه ونزوئلا افزایش یافته است، پیش از نشست وزیران امور خارجه جنبش عدم تعهد درخواست‌هایی از «یووِری موسِوِنی» رئیس جمهوری اوگاندا و رئیس دوره‌ای این جنبش برای بسیج حمایت بین‌المللی از صلح و کاهش تنش‌ها بین آمریکا و ونزوئلا مطرح شده بود.

«جان اندابیرانو» از ناظران بین‌المللی انتخابات در ونزوئلا روز سه‌شنبه این هفته در یک نشست خبری در سفارت ونزوئلا در کامپالا با طرح این درخواست از اوگاندا، تهدیدات نظامی آمریکا علیه ونزوئلا را محکوم کرد و هشدار داد که ماجراجویی نظامی آمریکا تهدیدی برای صلح منطقه‌ای و قوانین بین‌المللی است. اندابیرانو گفت که ریاست اوگاندا بر جنبش عدم تعهد یک مسئولیت اخلاقی برای حمایت از صلح و مخالفت با اقدامات یکجانبه ایجاد می‌کند. وی افزود: دولت ما (اوگاندا) باید کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، اتحادیه آفریقا، و «جامعه شرق آفریقا» را برای درخواست توقف فوری خصومت‌ها و خروج کشتی‌های جنگی آمریکا از دریای کارائیب بسیج کند. «فاطمه فرناندز» سفیر ونزوئلا در اوگاندا نیز روایت ضمن رد اتهامات آمریکا تاکید کرد که تحریم‌های اعمال شده علیه کشورش یکجانبه و غیرقانونی است.

در این حال، نشست وزیران امور خارجه غیرمتعهدها به صحنه محکومیت قانون‌شکنی‌ها و اقدامات یکجانبه و تجاوزات نظامی آمریکا تبدیل شد. وزیران امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و ونزوئلا اقدامات خلاف قانون از سوی آمریکا به ویژه تجاوز نظامی خرداد - تیر (ژوئن 2025) علیه ایران و تهدیدها و حملات مکرر علیه منافع ونزوئلا را محکوم کردند.

عراقچی و «ایوان ادواردو گیل پینتو» وزیر امور خارجه ونزوئلا در دیدار روز چهارشنبه در حاشیه نوزدهمین اجلاس میانه‌دوره‌ای وزرای امور خارجه جنبش عدم تعهد در کامپالا، با بررسی تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌ویژه دو منطقه غرب آسیا و کارائیب، بر اهمیت تقویت همبستگی و همکاری بین کشورهای در حال توسعه و عضو جنبش عدم تعهد جهت مواجهه موثر با چالش‌های ناشی از یکجانبه‌گرایی و قانون‌شکنی در سطح بین‌المللی تاکید کردند.

طرفین همچنین با محکوم‌کردن اقدامات خلاف قانون از سوی آمریکا به‌ویژه تجاوز نظامی ژوئن 2025 علیه ایران و تهدیدها و حملات مکرر علیه منافع ونزوئلا، نسبت به تبعات خطرناک این قانون‌شکنی برای صلح و امنیت جهانی هشدار داده و بر حق ملت‌ها برای دفاع از خود در برابر زورگویی و فشارهای غیرقانونی تاکید کردند.

ابراز همبستگی جنبش عدم تعهد با آرمان فلسطین

جنبش عدم تعهد همانند همیشه بار دیگر از حقوق مردم فلسطین دفاع و بر همبستگی با آرمان فلسطین تاکید کرد. «ججه اودونگو» وزیر امور خارجه اوگاندا همبستگی پایدار این جنبش با آرمان فلسطین را مورد تاکید قرار داد و از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد خواست تلاش‌ها را در زمینه ارسال کمک‌های بشردوستانه برای مردم فلسطین و بازسازی غزه تشدید کنند.

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز با حضور در نشست کمیته ویژه فلسطین، مواضع ایران را در این خصوص تشریح و بر تعهد جنبش عدم تعهد در حمایت از آرمان ملت فلسطین تاکید کرد.

عراقچی خاطرنشان کرد: این کمیته که از دل همبستگی تاریخی جنبش عدم تعهد زاده شده، در خط مقدم پاسخگو کردن رژیم صهیونیستی قرار دارد. امروز باید گام‌های خود را فراتر بگذاریم و اعضای جنبش را فرا خوانیم تا برای ایجاد مسیرهای ارائه کمک‌های بشردوستانه بدون محدودیت بسیج شوند.

وی تاکید کرد: باید صدای خود را در مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل برای توقف گسترش غیرقانونی شهرک‌سازی‌ها (در حالی که از اکتبر 2023 تاکنون 117 شهرک جدید ایجاد شده) بلندتر کنیم و از تمامی ظرفیت‌های حقوقی بین‌المللی، از دادگاه کیفری بین‌المللی تا دیوان بین‌المللی دادگستری، برای محاکمه عاملان نسل‌کشی در غزه بهره ببریم.

رئیس جمهوری اوگاندا نیز در سخنرانی خود در نشست وزیران خارجه تعهد کشورهای «غیرمتعهد» را مساله فلسطین مورد تاکید قرار داد و افزود: جنبش عدم تعهد همواره از جامعه بین‌المللی خواستار به رسمیت شناخته شدن کشور فلسطین شده است.

درخواست اوگاندا از کشورهای «غیرمتعهد» برای تمرکز بر منافع مشترک

«یووِری موسِوِنی» رئیس جمهوری اوگاندا رئیس دوره‌ای جنبش عدم تعهد، روز چهارشنبه در سخنانی در نشست وزیران امور خارجه ضمن گرامی‌داشت یاد بنیانگذاران جنبش عدم تعهد در کنفرانس باندونگ، درباره نقش کشورهای در حال توسعه در شکل دادن به آینده جهان ابراز خوشبینی کرد.

رئیس جمهوری اوگاندا درباره شکل‌های جدید سیطره ایدئولوژیک هشدار داد و از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد خواست بر «منافع مشترک حداقلی» مانند تجارت، سرمایه‌گذاری و گردشگری تمرکز کنند و به حق کشورهای دیگر برای تعیین نظام‌های سیاسی و اجتماعی خود احترام بگذارند.

رئیس جمهوری اوگاندا با اشاره به پایین بودن سطح تولید ناخالص داخلی کشورش به نسبت جمعیت و ظرفیت‌های بالقوه اوگاندا، خواستار گسترش صنعتی‌سازی و ایجاد ارزش افزوده برای افزایش درآمدها در سرتاسر قاره آفریقا و کشورهای عضو جنبش عدم تعهد شد.

«ججه اودونگو» وزیر امور خارجه اوگاندا نیز تعهد کشورش به پیشبرد نتایج نوزدهمین اجلاس عدم تعهد را یادآور شد و وحدت، هماهنگی و ایجاد یک صدای واحد و نیرومند را برای «جنوب جهانی» (کشورهای در حال توسعه) مورد تاکید قرار داد.

به گزارش ایرنا، عراقچی صبح روز چهارشنبه برای شرکت در نشست وزرای خارجه «جنبش عدم تعهد» (NAM) وارد کامپالا شد. عراقچی علاوه بر مشارکت در مباحث عمومی این نشست و تبیین مواضع جمهوری اسلامی ایران در خصوص تحولات بین‌المللی، در حاشیه این اجلاس با وزرای خارجه کشورهای شرکت‌کننده دیدار و تبادل نظر کرد. عراقچی از جمله با محمدعلی النفطی وزیر امور خارجه تونس، «ایوان ادواردو گیل پینتو» وزیر امور خارجه ونزوئلا، «برونو رودریگز پاریلا» وزیر امور خارجه کوبا، «تان سئو» وزیر امور خارجه میانمار، رئیس هیات نمایندگی اندونزی و «ریاض منصور» رئیس هیات نمایندگی فلسطین دیدار و گفت‌وگو کرد.

حضور پررنگ و اثرگذار جمهوری اسلامی ایران در نشست‌هایی مانند جنبش عدم تعهد، گروه «بریکس» و سازمان همکاری شانگهای نشان دهنده تلاش در جهت استفاده از ظرفیت تعاملات و اجماع‌سازی جهانی در جهت مقابله با فشارهای اقتصادی و سیاسی آمریکا و اقدامات مخرب سه کشور اروپایی برای اعمال فشار بر ایران با احیای غیرقانونی قطعنامه‌های پایان یافته شورای امنیت سازمان ملل است. در این میان، حضور در نشست‌های جنبش عدم تعهد و استفاده از ظرفیت‌های گسترده این گردهمایی بزرگ جهانی کشورهای در حال توسعه و تاکید بر اصول بنیادین این جنبش، راهکار مناسبی برای اجماع‌سازی جهانی در حمایت از منافع کشور به شمار می‌رود.