فرازونشیب‌های جهانی صنعت
کمبود انرژی و نگرانی‌های مربوط به تامین انرژی، ادامه شیوع کرونا، تنش میان روسیه و اوکراین، تشدید رقابت میان چین و امریکا و تلاش جامعه صنعتی جهان برای تامین کالاهای واسطه‌ای از مهم‌ترین مواردی به شمار می‌روند که صنعت جهان را در سال 2022 تحت‌تاثیر قرار داده‌اند.
در این میان، صنعت ایران نیز متاثر از وضعیت صنایع در جهان بوده که در بخش‌های گوناگون به‌وضوح می‌توان این تاثیرپذیری را مشاهده کرد. البته کشور ما در بخش صنعت، همچنان بیشتر از پیامدهای تحریم متاثر است که البته در برخی بخش‌ها، تبدیل این تهدید به فرصت، نتایج مثبتی نیز برای اقتصاد ما داشته است. صمت در این گزارش به وضعیت صنعت جهان در سال 2022 و تاثیر آن بر صنعت ایران پرداخته است. با صمت همراه باشید.
نگاهی به وضعیت صنعت در سال گذشته میلادی
باوجود عملکرد مثبت، تولید صنعتی جهان با چالش‌های فزاینده‌ای همچون تورم بالا، شوک قیمت انرژی، اختلالات مداوم در عرضه موادخام و کالاهای واسطه‌ای، کاهش رشد اقتصاد جهانی و تضعیف اعتماد و افزایش عدم‌قطعیت، مواجه بوده است. این امر می‌تواند موجب کاهش سرعت رشد تولید در بسیاری از اقتصادهای جهان، به‌ویژه در اروپا شود.
به گزارش ایراسین براساس گزارش یونیدو از تولید صنعتی جهان در سه‌ماهه سوم 2022، تولید صنعتی جهان بعد از رشد 3 درصدی در سه‌ماهه دوم، به رشد سالانه 3.6 درصدی رسیده است. پس از فروپاشی تولید به‌دنبال همه‌گیری کرونا در سال 2020 و بهبود تولید در سال 2021، تولید جهانی در 2022 با سرعتی متعادل و در عین حال در شرایطی ناپایدار در حال رشد است.
در سه‌ماهه سوم 2022، تولید صنعتی در امریکای لاتین و دریای کارائیب رشد 4.9 درصدی را به ثبت رسانده که می‌تواند مربوط به عملکرد خوب کشورهای مکزیک و آرژانتین در بخش تولید صنعتی با رشد به‌ترتیب 7.2 درصدی و 5.8 درصدی باشد. تولید صنعتی در آسیا و اقیانوسیه به رشد 4.4 درصدی رسیده است. رشد تولید صنعتی در این منطقه در درجه اول به‌دلیل افزایش فعالیت‌های تولیدی در چین است که تولید صنعتی در آن 4.5 درصد افزایش یافته است.
تولیدات صنعتی در امریکای‌شمالی با سرعت متعادل 3.5 درصدی به رشد خود ادامه داده که نشان‌دهنده کاهش جزئی تولید صنعتی ایالات‌متحده امریکا (رشد 3.4 درصدی) بوده است. در همین زمان، به‌دلیل جنگ در اوکراین، تولید صنعتی در اروپا رشد 1.7 درصدی را تجربه کرده است. تولید صنعتی انگلستان برای چند فصل متوالی کاهش یافته است. آخرین داده‌ها حاکی از کاهش شدید 5.7 درصدی تولید صنعتی است که یکی از شدیدترین رکودها از زمان وقوع بحران مالی در جهان به‌شمار می‌آید.
از سوی دیگر، تولید صنعتی برای برخی تولیدکنندگان برجسته اروپایی در محدوده مثبت باقی مانده است. آلمان رشد 2 درصدی، فرانسه رشد 2.7 درصدی، اسپانیا رشد 3 درصدی و سوئیس رشد 6.5 درصدی را گزارش کرده است. با این حال، باتوجه به نزدیک شدن زمستان، اختلالات مداوم در زنجیره تامین، قیمت‌های بی‌سابقه انرژی و احتمال خاموشی‌های محلی، افزایش تولید صنعتی در این کشورها می‌تواند در آینده با خطر مواجه شود. در این میان، اقتصادهای صنعتی با درآمد متوسط توانسته‌اند به رشد 3.9 درصدی برسند که عمدتا به‌علت پایین بودن پایه سال قبل اتفاق افتاده است. تولید صنعتی در اقتصادهای با درآمد بالا نیز در این دوره رشد 2.8 درصدی را تجربه کرد. گروه اقتصادهای صنعتی با درآمد متوسط غیر از چین، در این دوره به افزایش تولید حدود 4 درصدی دست یافته‌اند که به رشد قوی تولید در مناطق جنوب‌شرقی آسیا (رشد 13.4 درصدی مالزی، رشد 7.9 درصدی تایلند و رشد 4.8 درصدی اندونزی) مرتبط است. یافته‌های یونیدو نشان می‌دهد سایر اقتصادهای در حال صنعتی‌شدن، سهم کمتری از تولید صنعتی جهان را در این دوره به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای این گروه ناهمگن هستند، اما همگی به‌طور قابل‌توجهی از بخش صنعتی قوی‌تر و تغییر به سمت صنایع با بهره‌وری و شدت فناوری بالاتر سود می‌برند. گروه دیگری با عنوان گروه اقتصادهای صنعتی نوظهور از اقتصادهای با درآمد کم و متوسط تشکیل شده که بخش‌های تولیدی آنها در سال‌های اخیر پویایی قابل‌توجهی را از خود نشان داده‌اند. این گروه از اقتصادها توانسته‌اند از میانگین جهانی پیشی بگیرند و در سه‌ماهه سوم 2022 به رشد 4.7 درصدی دست یابند. بررسی بخش‌های صنعتی که براساس پیشرفت فناوری گروه‌بندی شده‌اند همچنین نشان می‌دهد صنایع با شدت فناوری متوسط به بالا و بالا، عملکرد بهتری نسبت به سایر بخش‌های صنعتی داشته‌اند و نرخ رشد سالانه 5.9 درصدی را در سه‌ماهه سوم به ثبت رسانده‌اند؛ در حالی که صنایع با فناوری پایین یک‌درصد و صنایع با فناوری متوسط پایین فقط 0.5 درصد رشد داشته‌اند. نرخ رشد صنایع با فناوری متوسط بالا و با فناوری بالا در نتیجه بهبود در بخش خودرو و ادامه تولید قوی کامپیوترها، محصولات الکتریکی، نوری و تجهیزات الکتریکی، اتفاق افتاده است. در این دوره تولید داروهای مهم با کاهش مواجه بوده و در مقابل ساخت وسایل نقلیه موتوری با بالاترین عملکرد سالانه به‌عنوان بهترین بخش صنعتی ظاهر شده؛ به‌طوری‌که با 15درصد رشد سالانه روند بهبود خود را ادامه داده است. تولیدکنندگان اصلی خودرو عملکرد چشمگیری در سه‌ماهه سوم 2022 داشته‌اند؛ به‌طوری که بسیاری از آنها نرخ رشد دورقمی را ثبت کرده‌اند.
صنعت در تلاطم
ابوالفضل خلخالی، کارشناس صنعت خودرو درباره وضعیت صنعت در سال گذشته میلادی به صمت گفت: جهان در سال 2022 با ناملایماتی مواجه بود که تاثیر خود را بر ابعاد گوناگون اقتصاد گذاشته است. یکی از این مسائل ادامه شیوع کروناست که در چند سال اخیر به‌وضوح بر ابعاد گوناگون جوامع تاثیرگذار بوده و همچنان بخشی از اقتصاد جهان، تحت‌الشعاع پیامدهای گوناگون آن قرار دارد. می‌توان گفت در سال 2022 نیز همه‌گیری کرونا همچنان تاثیر قابل‌توجهی بر تولیدات صنعتی جهان داشته است. البته این تاثیر در مناطق و بخش های گوناگون صنعتی، متفاوت بوده است. خلخالی افزود: در سال 2022 مانند چند سال اخیر صنعت، به‌ویژه صنعت خودرو با کمبود چیپ‌ست های الکترونیکی و تراشه مواجه بود و باتوجه به اینکه در قرن حاضر فناوری در تمام بخش‌های صنعت حضور قدرتمندی دارد، این کمبود به‌طور مستقیم و غیرمستقیم، صنعت جهان را با چالش‌هایی مواجه کرده است. وی ادامه داد: جنگ بین اوکراین و روسیه هم از جمله اتفاقات سال 2022 است که نه‌تنها صنعت که کل حوزه‌ها را تحت تاثیر قرار داد و باعث شد اکثر کشورهای جهان و بیشتر از همه اروپا، با معضلات و نااطمینانی‌هایی مواجه شوند. تنش میان روسیه و اوکراین باتوجه به تاثیری که بر عرضه مواد خام، مواد غذایی و انرژی دارد، همچنان منبعی مهم از نااطمینانی در آینده تلقی می‌شود. این امر، مشکلات زنجیره تامین جهانی را تشدید کرده و به افزایش قیمت کالاها و تورم عمومی در سراسر جهان منجر شده است. خلخالی با اشاره به اینکه وضعیت تمام کشورها متاثر از کرونا و جنگ اوکراین و روسیه بود، تاکید کرد: در این میان، چین به‌عنوان کشوری که در اقتصاد جهانی مهره بسیار مهمی به شمار می‌رود، نسبت به سایر کشورها که درگیر کرونا و جنگ اوکراین بودند در شرایط بهتری بود. در سال 2022 شاهد رشد تولید ناخالص ملی چین نسبت به سایر کشورها بودیم و براساس آمارهای موجود، برآیند کلی عملکرد صنعتی چین مثبت است. چینی ها در سال گذشته موفق شدند بالاترین سطح را در شاخص تولید صنعتی جهان کسب کنند. این کارشناس صنعت خودرو در ادامه درباره تاثیر وضعیت صنعت جهان بر صنعت ایران اظهار کرد: صنعت کشور ما هم سال گذشته مانند چند سال اخیر، تحت تاثیر تحریم‌ها، مشکلاتی داشت.
یکی از چالش‌های این بخش در بروزرسانی و نوسازی تجهیزات است، چراکه به‌دلیل تحریم ها ورود تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی سخت و گاهی حتی نشدنی است که در نهایت تولید را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. وی افزود: در میان صنایع، صنعت خودرو کشور هم تحت‌تاثیر تحریم‌ها دچار سردرگمی شد، اما خوشبختانه در سال 2022 توانست تهدیدها را به فرصت تبدیل و با استفاده از ظرفیت‌های داخلی از جمله شرکت‌های دانش‌بنیان و موسسات تحقیقاتی داخلی، مشکلات مربوط به کمبود قطعات را جبران کند.
صنعت کشور روبهرشد
وی ادامه داد: صنعت خودرو کشور در یک سال گذشته توانست تولید را افزایش دهد و با اینکه تحریم‌ها شدید بود، با فعال کردن ظرفیت‌های داخلی، بخش عمده‌ای از مشکلات را پشت سر گذاشت. در این محدودیت ها و فشارها بود که صنعت ما به این باور رسید که اگر از حداکثر توان داخل کشور استفاده کند، بسیاری از مشکلات آن برطرف خواهد شد و در مواردی که متاثر از وضعیت صنعت در جهان، ناگزیر تحت فشار قرار می‌گیرد، می‌تواند آسیب‌های آن را کم کند.
خلخالی در پایان خاطرنشان کرد: صنعت ایران باوجود چالش‌های متعددی که در برخی موارد صنایع جهان را با رکورد مواجه کرده و علاوه بر آن تحریم‌ها، در یک سال گذشته رشد داشته است. به‌عنوان نمونه، رشد 50 درصدی در فروش خودرو داشته و توانسته‌ایم رتبه دهم جهان را در تولید خودرو کسب کنیم. سهم خودرو در تولید ناخالص ملی هم درصد بالایی افزایش داشته است.
جنگ و پیامدهای ادامهدار کرونا
سیدعلی صدری، کارشناس حوزه صنعت نیز در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: صنعت در سال 2022 همچنان تحت‌تاثیر شیوع کرونا بود که تبادلات مالی و اقتصادی، تامین مواد اولیه برای صنعت و تا حدودی اشتغال در این بخش را تحت‌تاثیر قرار داده بود. واقعیت این است که تمام بخش‌های صنعت به هم وابسته است و این بخش نمی‌تواند جزیره‌ای عمل کند و وقتی حوزه‌ای با کمبود انرژی یا اختلال در تامین کالاهای واسطه‌ای روبه‌رو می‌شود، سایر بخش‌ها نیز به فراخور میزان وابستگی‌شان، تاثیر می‌پذیرند.
صدری با اشاره به اینکه سایه سنگین کرونا همچنان بر سر اقتصاد جهان است، گفت: موضوع دیگری که به‌وضوح صنعت جهان را با چالش مواجه کرد، جنگ اوکراین و روسیه بود که تامین انرژی و افزایش نااطمینانی از اوضاع اقتصادی جهان از جمله پیامدهای آن بود.
این کارشناس حوزه صنعت ادامه داد: صنعت جهان در سال گذشته، متاثر از عواملی که عنوان شد، تا حدودی دچار رکود شد، اما حالا در یک مسیر باثبات در حرکت است. نمی‌توان گفت صنعت جهانی رشد داشته، چون برخی کشورها حتی شاهد رکود بخش صنعت بوده اند، اما در کل در سال گذشته میلادی، اتفاق خاصی در این بخش رخ نداده است.
صدری افزود: نیمه نخست سال 2022، یکی از بزرگ‌ترین شوک‌های بازارهای جهانی انرژی افزایش قیمت‌ها، تشدید کمبود انرژی و نگرانی‌های مربوط به تضمین تامین انرژی بود که تاثیر زیادی بر بخش صنعت گذاشت.
وی افزود: واقعیت این است که صنعت و اقتصاد همه کشورها به هم وابسته هستند و نمی‌توان استثنا قائل شد و گفت در بخشی به‌صورت کاملا مستقل و جزیره‌ای می توانیم فعالیت کنیم. تفکر جزیره‌ای در اقتصاد جایی ندارد.
رشد سرمایهگذاری صنعتی
صدری در ادامه اظهار کرد: مسیری که صنعت جهان می‌رود و عواملی که بر آن تاثیرگذارند، بر صنعت کشور ما بی‌تاثیر نیست. البته در کشور باوجود کرونا و تحریم‌ها، تغییرات خوبی داشتیم و فضا برای صنعت، فضای رشد بود و عملا رشد سرمایهگذاری را شاهد بودیم که نقطه عطفی برای صنعت کشورمان به‌شمار می‌رود.
در ایران به‌دلیل تحریم‌ها، واحدهای صنعتی به‌دنبال توسعه رفتند. مثلا بعد از تحریم‌ها شهرک‌های صنعتی، فعال‌تر و سرمایهگذاری بیشتر شده است. محدودیت‌هایی که در مبادلات جهانی داشتیم ما را به این رشد رساند و در اینجا به‌نوعی تحریم تاثیر مثبتی برای اقتصاد داشت و به تولید داخلی رونق بخشید. در دنیا اقتصاد قدری شاهد رکود بوده که بر صنعت ما هم تاثیر داشته است.
صدری در پایان خاطرنشان کرد: واقعیت این است که وضعیت جهانی صنعت بسیار بیشتر از تصمیمات داخلی بر صنعت ایران تاثیرگذار است. ما ظرفیت تولید بالایی در داخل داریم، اما فضای اقتصادی جهان، چالش‌هایی را برای صنعت ما ایجاد و مسیر آن را سخت کرده که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. البته در جهان صنایع بعد از فرازوفرودهایی که در سال 2022 داشته‌اند به سمت ثبات در حرکت هستند. در کشور رشد سرمایه و تقاضا برای سرمایهگذاری بالا بوده است. این امر به‌دلیل تحریم‌هاست که برخی واحدها را به سمت توسعه سوق داد تا بتوانند نیاز بازار داخلی را تا حدودی پوشش دهند.
سخن پایانی
آنچه از بررسی‌های آماری وضعیت صنعت در سال 2022 به دست می‌آید حاکی از این است که کاهش عرضه مواد و کالاهای واسطه ای در صنعت موضوعی جدی است که صنایع جهان نتوانسته‌اند با آن کنار بیایند و همین موضوع باعث شده به سطح تولید خود در دوره قبل از همه‌گیری کرونا نرسند. البته در کل وضعیت صنعت نسبت به دوران پاندمی کرونا، در سیری روبهرشد در حرکت است.