مالیات بر عایدی سرمایه، نسخه‌ای برای توقف سوداگری

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو؛ مالیات بر عایدی سرمایه به عنوان یکی از اجزای مالیات بر درآمد، در بسیاری از کشور‌های جهان، بر درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری در تملک دارایی‌های سرمایه‌ای وضع می‌شود. مالیات بر عایدی سرمایه یک قرن سابقه دارد، اما در 50 سال اخیر گسترش پیدا کرده است، تا سال 2001 تعداد 114 کشور این مالیات را اجرا کردند، اما تعداد کشور‌های دنیا تا پایان سال 2017 به 187 کشور افزایش پیدا کرد.

با توجه به تحولات اقتصادی کشور در سالیان اخیر بسیاری از صاحب نظران و سیاستگذاران اقتصادی معتقدند که فقدان یک نظام کارآمد مالیات بر عایدی سرمایه از علل آشفتگی بازار برخی دارایی‌ها نظیر مسکن، سکه، ارز و خودرو است و نبود این سیستم این بازار‌ها را به جولانگاه سفته‌بازان تبدیل کرده و سبب شده است تا این افراد علاوه بر کسب درآمد‌های سرشار به افزایش قیمت هر چه بیشتر قیمت و نوسان آن دامن بزنند.

افزایش ارزش دارایی توسعه شهری و تغییرات اقتصادی کلان را به‌دنبال دارد که ازجمله تغییرات اقتصاد کلان می‌توان به نوسانات تورمی اشاره کرد. برای جلوگیری از فعالیت‌های سوداگرانه و کشیدن ترمز افزایش فاصله طبقاتی بهتر است مالیات بر عایدی سرمایه اجرایی شود تا بدین طریق سوداگرانی که در این بازار‌ها به دنبال سود‌های بزرگ در کوتاه مدت هستند نقره‌داغ شوند، البته اخذ مالیات بر عایدی موجب خواهد شد تا در بلندمدت سرمایه‌ها به سمت تولید سوق پیدا کند.

دغدغه دیگر در طراحی نظام مالیات بر عایدی سرمایه، جلوگیری از ایجاد رکود و کمک به رونق تولید است؛ برای همین منظور در طرح مالیات بر عایدی به مواردی همچون معافیت بازار سهام، معافیت فروش املاک نوساز، معافیت معاملات ناظر به دارایی مرتبط با شغل مانند معافیت معاملات خودرو برای نمایشگاه خودرو، معافیت اراضی کشاورزی، تخفیف مالیاتی برای معاملات املاک اشخاص تجاری در حاشیه شهر‌ها و شهر‌های کوچک توجه شده است.

از دیگر نکات حائز اهمیت در طراحی یک پایه مالیاتی، بستر اجرایی لازم برای اخذ این پایه مالیاتی است لذا برای اعمال مالیات بر عایدی سرمایه به اطلاعاتی همچون قیمت خرید، قیمت فروش و دوره نگهداری دارایی نیاز است که با توجه به تعداد بالای معاملات مربوط به دارایی‌های مشمول مالیات بر عایدی سرمایه، اجرای این مالیات با تکیه بر عوامل انسانی ممکن نیست و این فرایند باید به صورت سامانه‌ای باشد.

علاوه بر موارد فوق، در طراحی و وضع قوانین مالیاتی برای اشخاص حقیقی باید تکالیف مودیان به نحوی باشد که تکالیف مذکور برای همه اشخاص با هر میزان تحصیلات و در هر نقطه کشور به سهولت قابل انجام باشد؛ اگر این موارد در طراحی بستر اجرایی لحاظ نشوند، این قانون فاقد پذیرش اجتماعی بوده و در عمل با چالش جدی در اجرا مواجه خواهند شد. برای اینکه طرح مالیات بر عایدی با چالش مواجه نشود بهتر است رویکرد «اشخاص ثالث» اتخاذ شود، اینگونه مودیان گرفتار فرآیند مالیاتی نخواهند شد و مراجع رسمی ثبت معاملات موظف خواهند بود تا اطلاعات معامله را برای سازمان امور مالیاتی ارسال کنند.

اهداف طرح مالیات بر عایدی سرمایه

مالیات بر عایدی سرمایه بر اختلاف قیمت خرید و فروش دارایی وضع می‌شود و سه هدف کاهش سوداگری و ایجاد ثبات و آرامش در بازار، حمایت از تولید و برقراری عدالت مالیاتی را دنبال می‌کند. طی سالیان اخیر با تورم روبه‌رو بودیم برای همین منظور افرادی بخاطر انتظار افزایش قیمت در مسکن، خودرو و طلا نسبت به خرید و احتکار آن‌ها اقدام کردند تا در آینده آن‌ها را با قیمت بالا بفروشند. باید این نکته ر متذکر شویم که تقاضای سوداگری افزایش قیمت در بازار را موجب می‌شود و مردم را برای تأمین نیاز مصرفی خود با چالش مواجه می‌کنند. بر اساس طرح مالیات بر عایدی سرمایه، املاک با انواع کاربری و حق واگذاری محل، انواع وسایل نقلیه مشمول مقررات مربوط به شماره‌گذاری، انواع طلا، نقره، پلاتین، مسکوکات طلا، نقره، پلاتین و جواهرآلات و انواع ارز مشمول مالیات می‌شوند.

چه کسانی از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف هستند؟

در طرح مالیات بر عایدی سرمایه به نیاز‌های مصرفی اشخاص حقیقی توجه شده است در این طرح، معافیت‌هایی مانند معافیت ملک به تعداد اعضای خانوار (تا 4 ملک)، معافیت وسایل نقلیه به تعداد اعضای خانوار (تا 4 وسیله نقلیه) و معافیت 200 گرم طلای 18 عیار در هر 5 سال برای هر شخص حقیقی لحاظ شده‌است.

در معافیت مربوط به املاک هر خانواده به تعداد اعضای خانواده تا سقف 4 ملک، کسر هزینه‌های نوسازی، اراضی با کاربری کشاورزی و مناطق آزاد تجاری - صنعتی و ویژه اقتصادی از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف هستند. در معافیت املاک هر شخص غیرتجاری بالای 18 سال، به تعداد همسر و فرزندان خود که ملک مسکونی به آن‌ها تعلق ندارد، تا سقف 4 ملک معاف از مالیات بر عایدی سرمایه است. بر اساس آمار سامانه املاک و اسکان وزارت راه و شهرسازی از بین خانواده‌هایی که صاحب ملک هستند 77 درصدشان دارای یک ملک، 17 درصد آنان دارای 2 ملک و 6 درصد نیز بیش از 2 ملک دارند برای همین اکثر خانواده‌های کشور از مالیات معاف می‌شوند. به منظور جلوگیری از سوداگری شرط استفاده از این معافیت این است که این املاک در کمتر از 2 سال خرید و فروش نشوند در غیراین صورت باید مالیات پرداخت کنند.

در وسایل نقلیه هر شخص به تعداد اعضای خانواده تا سقف 4 وسیله نقلیه و وسایل نقلیه دارای پلاک ویژه مناطق آزاد تجاری - صنعتی از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف هستند. هر شخص غیرتجاری بالای 18 سال، به تعداد همسر و فرزندان خود که وسیله نقلیه‌ای به آن‌ها تعلق ندارد، تا سقف 4 وسیله نقلیه معاف از مالیات بر عایدی سرمایه است. بر اساس آمار پایگاه رفاه ایرانیان، 50 درصد خانوار‌های ایرانی فاقد خودرو هستند، 35 درصد خانوار‌ها دارای یک خودرو، 11 درصد دارای 2 خودرو، سه درصد خانوار‌ها سه خودرو و یک درصد خانوار‌ها بیش از سه خودرو دارند؛ بنابراین با اعمال این معافیت، اکثر خانوار‌ها معاف از مالیات شده و تنها گروه خاصی که نسبت به خرید و احتکار خودرو اقدام می‌کنند، مشمول مالیات خواهند شد. برای جلوگیری از سوداگری در بازار خودرو نیز شرط برخورداری از این معافیت دوره تملک حداقل 2 ساله بوده و وسایل نقلیه‌ای که در مدتی کمتر از 2 سال خرید و فروش شوند مشمول مالیات خواهند بود.

در مالیات بر عایدی سرمایه به تولید نیز توجه شده است و اولین انتقال املاک نوساز، فروش انواع دارایی مرتبط با فعالیت شغلی، تعویق مالیات بر عایدی املاک مرتبط با فعالیت اقتصادی در صورت جایگزینی، املاک مربوط به اشخاص تجاری در شهر‌های کم جمعیت و کسر مالیات بر درآمد ابرازی و هزینه حقوق و مزایا پرداختی از عایدی سرمایه املاک ازجمله معافیت‌های فعالیت تولیدی و اشخاص تجاری است.

«فروش املاک و وسایل نقلیه مربوط به مالکیت های قبل از تصویب قانون تا 4 سال پس از اجرای قانون»، «فروش طلا و ارز مربوط به مالکیت‌های قبل از تصویب قانون تا 6 ماه پس از اجرای قانون»، «انتقال دارایی به صورت بلاعوض» و «انتقال ماترک به صورت ارث» از دیگر معافیت‌های درنظر گرفته شده در در طرح عایدی بر سرمایه است.

افزایش یکپارچگی، انسجام و کارایی نظام مالیاتی، بازتوزیع درآمد و ثروت در جامعه و کاهش انگیزه‌های سوداگرانه در بازار برخی از دارایی‌ها دستاورد‌های مالیات بر عایدی سرمایه است. نباید از اثرات درآمدی این مالیات در کشور‌هایی که تورم بالایی را تجریه می‌کنند غافل شد، اما با این وجود اثرات درآمدی این مالیات در ایران به نحوه برخورد با عایدات کوتاه مدت و بلندمدت، تعدیلات تورمی و نحوه برخورد با مسکن اصلی بستگی دارد.