متحدان منطقه‌ای در مشت تهران
به ادعای نیویورک‌تایمز، تهران که نسبت به شعلهور شدن جنگ علنی با واشنگتن محتاط است، به گروه‌های متحد خود گفته است که حملات به اهدافی مانند تاسیسات نظامی آمریکا را کاهش دهند. ایران همچنین به کنترل شبه‌نظامیان در عراق و سوریه شدت بخشیده است.
مقامات ایرانی و آمریکایی می‌گویند تهران که نسبت به شعلهور شدن جنگ علنی با واشنگتن محتاط است، به گروه‌های متحد خود که از آنها حمایت می‌کند، گفته است که حملات به اهدافی مانند تاسیسات نظامی را کاهش دهند. فرناز فصیحی، اریک اشمیت و جولیان بارنز 27فوریه در روزنامه نیویورک‌تایمز نوشتند: پس از آنکه ایالات متحده با یکسری حملات هوایی به کشتن سه نیروی ذخیره ارتش خود در ماه جاری واکنش تلافی‌جویانه‌ای نشان داد، ایران تلاش‌های هماهنگی را برای کنترل شبه‌نظامیان در عراق و سوریه به عمل آورده است.
در ابتدا، نگرانی‌های منطقه‌ای مبنی بر اینکه خشونت‌های تلافی‌جویانه منجر به تشدید درگیری‌های خاورمیانه می‌شود، انعکاس گسترده‌ای پیدا کرد؛ اما مقامات آمریکایی می‌گویند که از زمان حملات 2فوریه ایالات‌متحده به شبه‌نظامیان، هیچ حمله‌ای از سوی گروه‌های مورد حمایت ایران به پایگاه‌های آمریکایی در عراق صورت نگرفته و در سوریه نیز تنها دو حمله در مقیاس‌کوچک صورت گرفته است. پیش از 2فوریه و به گفته مقامات پنتاگون، ارتش ایالات متحده حداقل 170حمله علیه نیروهای خود در طول چهارماه گذشته دریافت کرده بود. سکوت نسبی کنونی منعکس‌کننده تصمیمات هر دو طرف است و نشان می‌دهد که ایران تا حدودی بر شبه‌نظامیان کنترل دارد. دولت بایدن به صراحت اعلام کرد که تهران برای محاسبات اشتباه و عملیات نیروهای نیابتی پاسخگو خواهد بود؛ اما از هرگونه حمله مستقیم به ایران اجتناب کرده است. ژنرال کنت مک‌کنزی جونیور، رئیس بازنشسته فرماندهی مرکزی پنتاگون در مصاحبه‌ای گفت که پاسخ ایالات متحده «ممکن است تاثیری داشته باشد.» وی افزود: «سوال کنونی این است که آیا شبه‌نظامیان حمله می‌کنند یا نه و حداقل در حال حاضر، آنها حمله نمی‌کنند.»
آرامش کنونی همچنین نشان‌دهنده یک چرخش در رویکرد ایران است. تهران ماه‌ها به گروه‌های متحد منطقه‌ای خود در عراق و سوریه دستور داده بود تا به پایگاه‌های آمریکایی در خاورمیانه به‌عنوان بخشی از نبرد گسترده‌تر علیه اسرائیل - که علیه حماس در غزه می‌جنگد - حمله کنند. مقامات آمریکایی و ایرانی که برای این گزارش مصاحبه کردند، به شرط ناشناس ماندن درباره مسائل امنیتی گفت‌وگو کردند. به گفته این مقامات، با تشدید حملات نیروهای نیابتی که منجر به کشته شدن سه سرباز آمریکایی شد، ایران نگران بود که سطح خودمختاری ارائه‌شده به شبه‌نظامیان شروع به نتیجه معکوس کند و آنها را وارد جنگ کند.
سینا عضدی، مدرس دانشگاه جورج واشنگتن و کارشناس امنیت ملی گفت: «این گروه‌ها از رویارویی مستقیم با آمریکا نگرانند؛ چراکه می‌دانند اگر آمریکایی‌ها دوباره کشته شوند، این به معنای جنگ است.» ایران باید سرعت شبه‌نظامیان را کم و آنها را متقاعد می‌کرد که جنگ با آمریکا می‌تواند ابتدا به تهران و سپس به کل محور آسیب برساند. ایران برای شبکه‌ای از گروه‌های شبه‌نظامی در منطقه، حمایت مالی، تسلیحاتی و آموزش فنی ارائه می‌کند. این گروه‌ها شامل حزب‌الله لبنان، حوثی‌ها در یمن، کتائب حزب‌الله و حشدالشعبی در عراق، حماس و جهاد اسلامی در غزه و شبه‌نظامیان در سوریه است. درحالی‌که ایران یک استراتژی کلی را برای محور مقاومت هدایت می‌کند، سطح کنترل و هماهنگی روزانه، طیفی از گزینه‌ها را اجرا می‌کند. تهران بیشترین نفوذ را بر حزب‌الله دارد، شبه‌نظامیان سوریه و عراق در میانه طیف قرار دارند و حوثی‌ها مستقل‌ترین آنها به شمار می‌روند.
تلاش ایران برای مهار نیروها بلافاصله پس از کشته شدن سه سرباز آمریکایی در حمله هواپیمای بدون سرنشین در اردن در 28ژانویه آغاز شد؛ زیرا واشنگتن قول پاسخ قاطعانه را داد. سردار شهید قاسم سلیمانی، ژنرال بلندپایه ایرانی که در سال2020 در حمله هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی ترور شد، شبه‌نظامیان شیعه در عراق و سوریه را محکم نگه داشت. این عمدتا به این دلیل بود که در بیشتر دوران تصدی ایشان در عراق و سوریه، جنگ در هر دو کشور در جریان بود و وی به شبه‌نظامیان دستور داد تا با آمریکایی‌ها و سپس با گروه‌های تروریستی از جمله داعش بجنگند؛ اما زمانی که سردار اسماعیل قاآنی جانشین ایشان شد، اکثر این درگیری‌ها حل شده بود، بنابراین سردار قاآنی تنها جهت‌گیری‌های گسترده‌ای را تعیین کرد. سردار قاآنی فرمانده نیروی قدس، شاخه‌ای از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که وظیفه نظارت بر متحدان منطقه‌ای را بر عهده دارد. با این وجود وی در هماهنگی استراتژی در قبال اسرائیل و ایالات متحده برای شبه‌نظامیان مختلف در جریان جنگ جاری در غزه نقش مهمی ایفا کرده است.
به گفته دو کارشناس ایرانی، سردار قاآنی در اواخر ژانویه مجموعه‌ای از جلسات اضطراری را با استراتژیست‌ها، فرماندهان ارشد سپاه پاسداران و فرماندهان ارشد مقاومت برای ترسیم مجدد نقشه‌ها و جلوگیری از جنگ با ایالات متحده رهبری کرد. سردار قاآنی در بغداد یک نشست طولانی با نمایندگان تمام گروه‌های مقاومت اسلامی برگزار کرد. این گروه مسوول ده‌ها حمله به پایگاه‌های آمریکایی است و واشنگتن این گروه را مسوول عملیات هواپیماهای بدون سرنشین که منجر به کشته شدن آمریکایی‌ها شد، معرفی کرد. سردار قاآنی به گروه‌های مقاومت گفت که ایران و گروه‌های مختلف شبه‌نظامی دستاوردهای کافی در فشار بر ایالات متحده داشته‌اند و بایدن نیز به‌دلیل حمایت قاطع خود از اسرائیل با انتقادات شدیدی مواجه شده است. وی به این گروه‌ها گفت که جنگ بین تهران و واشنگتن می‌تواند هدف بلندمدت ریشه‌کن کردن ایالات متحده از منطقه را به خطر بیندازد. این دو کارشناس ایرانی مدعی شدند که کتائب حزب‌الله و حرکت النجبا، در ابتدا به‌شدت در برابر درخواست سردار قاآنی مبنی بر توقف حملات به آمریکایی‌ها مقاومت و استدلال کردند که جنگ با نیروهای آمریکایی جزو ایدئولوژی و هویت آنهاست.
سیاستمداران بانفوذ عراقی از جمله مرجعیت عالی‌قدر نجف، به تلاش‌ها برای متقاعد کردن گروه‌های مقاومت برای توقف حملات پیوسته‌اند. محمدشیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق نیز نقش ایفا کرده و به فرماندهان مقاومت عراقی و سردار قاآنی گفته است که ادامه حملات به نیروهای آمریکایی مذاکرات بین بغداد و واشنگتن برای خروج نیروهای آمریکایی از کشورش را پیچیده کرده است. با این حال فرماندهان قبول کردند و کتائب حزب‌الله اعلام کرد که حملات به پایگاه‌های آمریکایی را متوقف می‌کند؛ هرچند تصمیماتش مستقل از ایران است.
نتیجه رایزنی‌های سردار قاآنی استراتژی جدیدی بود که از گروه‌های مقاومت عراقی می‌خواست تمام حملات به پایگاه‌های آمریکایی در عراق از جمله در اقلیم کردستان در شمال و سفارت ایالات متحده در بغداد را متوقف کنند. ارزیابی‌های اطلاعاتی آمریکا نشان می‌دهد که در سوریه از گروه‌های شبه‌نظامی خواسته شده است شدت حملات به پایگاه‌های آمریکایی را کاهش دهند تا از تلفات جانی در امان بمانند. به گفته یک مقام وزارت دفاع، هنگامی که حملات به آمریکایی‌ها فروکش کرد، ایالات متحده پس از 2فوریه دست‌کم از حمله به یکی از رهبران ارشد شبه‌نظامیان خودداری کرد تا از ایجاد اختلال در توقف و دامن زدن به خصومت‌های بیشتر جلوگیری کند. یکی دیگر از مقامات آمریکایی گفت که پنتاگون آماده است در صورت لزوم به اهداف بیشتری از شبه‌نظامیان حمله کند؛ اما بر این اعتقاد است که انجام حملات بیشتر در حال حاضر نتیجه معکوس خواهد داشت.
یک استراتژیست نظامی ایرانی گفت: تهران معتقد است که جنگ مستقیم با ایالات متحده به نفع اسرائیل در زمانی است که افکار جهانی به‌دلیل تلفات سنگین و رنج غیرنظامیان در غزه به مخالفت با اسرائیل برخاسته است. این استراتژیست گفت: پس از بیش از یک دهه، ایران بر این باور است که محبوبیتش در میان اعراب از افزایش برخوردار شده است، آن هم در فضایی که عرب‌ها از اینکه رهبرانشان به اندازه کافی برای حمایت از فلسطینی‌ها اقدامی را انجام نداده‌اند، خشمگین هستند. سابرینا سینگ، سخنگوی پنتاگون هفته گذشته گفت: ارزیابی ما این است که ایران به دنبال یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر نیست. او افزود: «اما آنها از این گروه‌های شبه‌نظامی که به نیروهای ما حمله می‌کنند، حمایت می‌کنند.» سیاست کلی ایران این است که تا زمانی که جنگ در غزه بیداد می‌کند، جبهه‌های متعدد علیه اسرائیل از طریق نیروهای نیابتی را فعال نگه دارد؛ حتی اگر شبه‌نظامیان مرتبط با تهران از حمله به پایگاه‌های ایالات متحده اجتناب کنند. حزب‌الله لبنان تقریبا روزانه با ارتش اسرائیل تبادل آتش می‌کند و ارتش یمن سعی می‌کند کشتی‌های تجاری را از رسیدن به بنادر اسرائیل منصرف کند.
به گفته این دو کارشناس، اگر اسرائیل حمله‌ای به رفح، شهری در جنوب غزه که بیش از یک میلیون غیرنظامی در آنجا پناه گرفته‌اند، داشته باشد، حملات حزب‌الله و حوثی‌ها تشدید خواهد شد. اسامه حمدان، یکی از رهبران ارشد حماس هفته گذشته در کنفرانس خبری در ایران گفت که «هرگونه حمله به رفح با واکنش شدید مقاومت مواجه خواهد شد.» مقامات آمریکایی گفته‌اند که با یک چالش خاص با یمنی‌ها روبه‌رو هستند. استراتژی ایالات متحده در قبال جنبش حوثی‌ها این است که از قدرت تسلیحاتی این گروه جلوگیری کند و برای آتش‌بس در غزه فشار بیاورد. درحالی‌که بخش مهمی از رویارویی واشنگتن - تهران در حال وقفه است، سایر پویایی‌های بی‌ثبات‌کننده در منطقه همچنان فعال و غیرقابل پیش‌بینی باقی مانده است. در این فضا ایران و اسرائیل درگیر یک جنگ مداوم در سایه هستند.
--> اخبار مرتبط