مذاکرات هسته‌ای در سراشیبی؟

از ایران چه می‌خواهند؟

در این قطعنامه بار دیگر از ایران خواسته شده است درباره ابهام های موجود در ارتباط با سایت های مریوان، ورامین و تورقوزآباد فورا توضیح دهد. به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در متن قطعنامه آمده است: «برای اطمینان از راستی‌آزمایی و عدم انحراف از برنامه هسته ای، ضروری و فوری است که ایران تعهدات خود را انجام دهد و با توجه به ضرورت شفاف سازی مسائل باقی مانده، اقدامات مدنظر شورای حکام را بدون تاخیر انجام دهد.» از جمله اقداماتی که به گفته این قطعنامه ایران باید سریعا به انجام برساند توضیحات معتبر فنی درباره وجود مواد اورانیوم در سه محل از پیش اعلام نشده و ارائه تمامی اسناد، اطلاعات و پاسخ های لازم به آژانس است.

نشست فنی قبل از پایان نوامبر

همچنین در یکی از بندهای مهم این قطعنامه با اشاره به آخرین گزارش مدیرکل آژانس و مذاکراتی که بین ایران و آژانس در سپتامبر 2022 و 7 نوامبر 2022 انجام شده و با تاکید بر انتظار و مطالبه مدیرکل درباره برگزاری یک نشست فنی در تهران قبل از پایان نوامبر 2022 آمده است که ایران باید همکاری های موثر خود را که شامل توضیحات معتبر فنی در ارتباط با موضوعاتی شامل دسترسی به محل ها، مواد هسته‌ای و برداشتن نمونه‌های مورد نیاز در سه سایت گفته شده است، انجام دهد. این قطعنامه بیان می‌کند که نگرانی های عمیقی در ارتباط با موضوعات پادمانی درباره سه مکان ادعایی دارد و ایران باید در این زمینه همکاری های موثری انجام دهد. در عین حال آژانس باید بتواند در ارتباط با سه مکان گفته شده در تورقوزآباد، ورامین و مریوان و تعهدات پادمانی به راستی‌آزمایی موثری دست پیدا کند.

در این قطعنامه به صراحت آمده است که ایران باید تمام اقدامات مدنظر قطعنامه را فوری و بدون تاخیر انجام دهد. قطعنامه تصویب شده در روز پنج‌شنبه 26 آبان به دو قطعنامه پیشین در ژوئن 2022 و 2020 نیز اشاره کرده و درواقع به زعم آمریکا و سه کشور اروپایی، این قطعنامه به دلیل عمل نکردن به قطعنامه‌های مذکور صادر شده است.

حمایت نماینده اروپا

«استفان کلِمنت» نماینده هیات اتحادیه اروپا در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز پنج‌شنبه طی سخنرانی در نشست شورای حکام آژانس اتمی ابراز نگرانی کرد که هیچ پیشرفتی در اقدامات شفاف سازی ایران و برطرف کردن مسائل برجسته پادمانی رخ نداده است. وی در ادامه از ایران خواست بدون هیچ تاخیری، توضیحات فنی معتبر شامل دسترسی به مکان ها و مواد هسته ای، و امکان نمونه گیری مناسب توسط آژانس اتمی را ارائه کند.

لحن شدیدتر

خبرگزاری «رویترز» پنج شنبه 26 آبان در گزارشی نوشت که این قطعنامه دومین قطعنامه شورای حکام آژانس در یک سال گذشته علیه ایران است و نسبت به قطعنامه قبلی لحنی شدیدتر دارد و به‌طور ضمنی به تنش دیپلماتیک بین ایران و کشورهای غربی نیز اشاره دارد. قطعنامه قبلی در بامداد پنج شنبه 19 خرداد ماه سال جاری تصویب شد؛ قطعنامه پیشین را نیز سه کشور تروئیکا یعنی آلمان، فرانسه، انگلیس به همراه آمریکا پیشنهاد کرده بودند. قطعنامه خرداد با رای موافق 30 کشور، رای مخالف دو کشور چین و روسیه و رای ممتنع سه کشور هند، لیبی و پاکستان به تصویب رسید. در آن مقطع، ایران که قبل از تصویب قطعنامه اعلام کرده بود دو دوربین فراپادمانی آژانس را قطع می‌کند، در واکنش به نتیجه نشست شورای حکام گام های دیگری از جمله قطع درمجموع 27 دوربین و نصب دو آبشار از سانتریفیوژهای پیشرفته را اعلام کرد.

معمای شورای امنیت

العربیه پیش از تصویب این قطعنامه نوشته بود که به‌طور ضمنی امکان ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد در صورت عدم همکاری تهران وجود دارد. البته این گمانه‌زنی باز هم تکرار شد و بنا بر بیانیه آمریکا که قبل از تصویب قطعنامه برای نمایندگان 35 عضو شورای حکام قرائت شده، آمده «ایران باید بداند که اگر همکاری لازم برای حل و فصل این موضوعات را نشان ندهد، شورای حکام می‌تواند برای انجام اقدامات بیشتر، از جمله بر اساس ماده XII.C اساسنامه آژانس، (پرونده هسته ای) ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد.» خبرگزاری رویترز نیز نوشته که این قطعنامه احتمالا اساسی برای ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد خواهد بود.

رویکرد تقابلی

اخیرا، ایران در تعامل با چنین قطعنامه‌هایی رویکرد تقابلی را در پیش گرفته است. بعد از قطعنامه ماه ژوئن (خرداد) شورای حکام آژانس که زبان بسیار نرم تری نیز داشت، ایران تجهیزات نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از جمله دوربین های نظارتی نصب شده در سایت های هسته ای خود را که بر اساس توافق برجام نصب شده بود، برداشت. لذا در این مقطع نیز دور از تصور نیست که ایران دست به اقدامی تقابلی بزند و شرایط برجام و روابط ایران و غرب پیچیده تر از گذشته شود. حتی ممکن است این مسیر سراشیبی برجامی به انتقال پرونده ایران به شورای امنیت منتهی شود؛ آنچه از نگاه برخی تحلیلگران و مقامات غربی چندان دور از انتظار نیست. خبرگزاری بلومبرگ نیز ساعتی پس از صدور قطعنامه در گزارشی نوشت که تنش اتمی ایران در حال حرکت به سمت یک بحران خطرناک است. این خبرگزاری به نقل از دیپلمات های اروپایی اعلام کرد که تردیدها درباره برنامه اتمی تهران افزایش یافته است.

ورود بی صدا به پلن «بی»

در روز چهارشنبه روزنامه «دنیای اقتصاد» در گزارشی با تیتر «آغاز غیررسمی پلن «بی» با در نظر گرفتن رای گیری قطعنامه ضدایرانی در نشست شورای حکام در روز پنج شنبه به نقل از الی گرانمایه، کارشناس اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا نوشت که شاید هم اروپا، هم آمریکا و هم ایران بدون اینکه اعلام کنند اکنون در پلن بی هستند؛ همچنان که مشاهده می‌کنیم آمریکایی ها هر دو هفته یک بار فشارها را علیه ایران بر سر اعتراضات و پهپادها افزایش می‌دهند و ایران نیز برنامه هسته ای خود را پیش می برد. به گفته گرانمایه، این روند باعث می‌شود که به زودی ایران به کشوری که از نقطه گریز عبور می‌کند تبدیل شود. لارا روزن، در نشریه دیپلمات نیز نوشت این وضعیت، یعنی ورود به پلن بی بدون اعلام رسمی. در ادامه گرانمایه در توصیف این وضعیت گفت: « در این وضعیت هم طرف آمریکایی و هم طرف ایرانی نیازی ندارند که از سرمایه سیاسی شان برای ایجاد یا امضای یک توافق هزینه کنند و در عین حال ورود به پلن بی بدون اعلان رسمی مانع از برخورد نظامی می‌شود.»

پاسخ تهران چه خواهد بود؟

از سوی دیگر ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران روز پنج‌شنبه ساعاتی قبل از تصویب قطعنامه با محکومیت آن هشدار داد که اگر قطعنامه ضد ایرانی در آژانس تصویب شود، پاسخ ایران قاطع و موثر خواهد بود. در عین حال کنعانی تاکید کرد: «هیچ تردیدی نیست که آمریکا، انگلستان، فرانسه و آلمان به عنوان بانیان اصلی این قطعنامه ضد‌ایرانی با سوءاستفاده از شرایط اخیر، صرفا با انگیزه و هدف اعمال فشار سیاسی بر ایران، پیشنهاد تصویب این قطعنامه را به شورای حکام داده اند، اقدامی که تاثیر منفی بر روند حل و فصل فنی موضوعات مدنظر آژانس خواهد گذاشت.» این قطعنامه واکنش پکن را که به آن رای منفی داد نیز به دنبال داشت و معاون رئیس نمایندگی دائم چین در سازمان ملل عنوان کرد که تحت فشار گذاشتن ایران هیچ کمکی به حل وفصل مساله هسته ای نخواهد کرد. به گزارش «ایسنا»، به نقل از شینهوا، وانگ چانگ، معاون رئیس نمایندگی دائم چین در سازمان ملل گفت که مشکلات پادمانی حل نشده ایران درواقع مشکلات دوجانبه میان ایران و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند و باید از طریق گفت‌وگو و رایزنی میان دو طرف حل شوند. وانگ چانگ تاکید کرد که مذاکرات بر سر احیای برجام در مرحله حیاتی قرار دارد.

امیدواری گروسی

پس از انتشار پیش نویس قطعنامه در رسانه‌های جهان، مقامات سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کردند که جلسه دیدار بازرسان آژانس از سایت های هسته ای این کشور که قرار بود به زودی به ایران سفر کنند، لغو شده است. اسلامی درباره اینکه گفته شده با سفر گروسی به ایران موافقت شده بود توضیح داد: «این سفر برای وقتی بود که از سیاست فشار استفاده نکنند.» با وجود این‌، چهارشنبه 25 آبان ماه، رافائل گروسی اعلام کرد هیچ خبری در این باره به آژانس داده نشده و امیدوار است این دیدار برگزار شود. رافائل گروسی، در واکنش به سخنان رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، تاکید کرد که لغو سفر او و هیات همراهش به تهران وضعیت روابط ایران و آژانس را بدتر خواهد کرد.

• احتمال صدور قطعنامه در شورای حکام
• فشار حداکثری علیه ایران از وین / مذاکرات به نقطه بحرانی رسید
• سیاست نگاه به شرق
• تحلیل سید حسین موسویان از چشم‌انداز مذاکرات وین
• مواضع چین و روسیه