نفت مفت؛ از رؤیای نفت 200 دلاری تا واقعیت نفت 20 دلاری

عصر ایران؛ مهرداد خدیر - کاهش فاحش قیمت نفت به خاطر شیوع ویروس کرونا و کم‌شدن تقاضا مهم‌ترین خبر اقتصادی این روزهای دنیاست. آب البته از سر ایران تحریم‌شده گذشته چرا که روزانه کمتر از 500 هزار بشکه نفت خام صادر می کنیم و پیشاپیش با کمبود درآمد روبه رو شده بودیم تا از این کاهش فاحش مانند کشورهای دیگر تولید کننده و صادرکننده شوکه نشویم و زانوی غم بغل نگیریم.

اتفاق جالب‌تر که برای خیلی‌ها باور نکردنی و پرسش‌برانگیز است اما صفر شدن یا منفی‌شدن قیمت نفت مربوط به آمریکاست.

داستان آمریکا هم از این قرار است که «در بورس کالا نفت را برای سه ماه دیگر پیش‌فروش می‌کنند و تا آن زمان، خریدار می‌تواند نفتی را که خریده و سررسید تحویل آن سه ماه دیگر است در بورس بفروشد و چنانچه تا سررسید نفروخته باشد هنگام سررسید باید کالایی راکه خریده تحویل بگیرد».

حالا اما چه اتفاقی افتاده؟ تقاضا و مصرف نفت به خاطر شیوع کرونا به شدت کاهش پیدا کرده و به همین خاطر انبارها همچنان پر است و در نتیجه کسی که نفت را با پیش‌فرض مصرف عادی قبلی و مثلا با سررسید سوم اردیبهشت خریده ناگزیر است به هر قیمت بفروشد. چون انبار او جا ندارد و نمی خواهد متحمل هزینه انبارداری هم بشود. با این حال معیار جهانی نفت، قیمت نفت امریکا نیست بلکه دو قیمت دیگر است: اولی قیمت اوپک که 30 تا 40 درصد تولید نفت را در جهان در اختیار دارد و بیشتر دنبال حفظ سهم خود از تولید است تا قیمت گذاری و البته با میزان تولید بر قیمت هم اثر می گذارد و تازگی‌ها با خارج از اوپک مانند روسیه نیز هماهنگ شده است. دومی «برنت» یا «نفت سبک دریای شمال» است که قیمت آن هنگام تحریر این مطلب به 20 دلار رسیده است. (قیمت اوپک و برنت معمولا به هم نزدیک‌اند). نفت آمریکا و در واقع یکی از نفت‌های آمریکا (که در خشکی و تگزاس است) اما چنان که در یادداشت آقای حامد قدوسی هم آمده و به WTI شهرت دارد داستان جدایی دارد. (WTI سرواژه «وست تگزاس اینترمیدیت» است).

نکته قابل توجه این است که «برنت» به ذخایر جهانی و کشتی‌ها دست‌رسی دارد ولی ذخایر نفت آمریکا پر شده است. با این حساب، قیمت نفت آمریکا ربطی به ایران ندارد. قیمت نفت ایران متأثر از برنت و اوپک است و نزدیک به قیمت اوپک. مشکل ایران البته در وهله نخست تحریم‌ها و کاهش فاحش تولید است و بعد قیمت 20 دلاری. در این یادداشت تا اینجا دو نکته را متذکر شدیم: اول این که صفر شدن قیمت نفت آمریکا (و در واقع یکی از انواع نفت آمریکا) به معنی مفت شدن نفت در همه جای دنیا نیست و در خود آمریکا هم باز برای سه ماه دیگر تا 30 دلار قیمت خورده ولی در حال حاضر به خاطر پر شدن انبارها ترجیح داده اند نفت پیش خرید قبلی را اصطلاحا «رد کنند» تا هزینه انبار‌داری ندهند. ثانیا معیار جهانی نفت برنت و اوپک است نه نفت آمریکا که با ظهور نفت شیل دیگر منحصر به WTI هم نیست. به این بهانه اما جای یادآوری چند نکته دیگر هم هست: 1. 7 سال پیش، در اردیبهشت 1392 و قبل از روی کار آمدن حسن روحانی و حل و فصل موقت مناقشه اتمی، دکتر محسن رنانی متن کتابی را که 5 سال قبل از آن و در سال 1387 با عنوان «اقتصاد سیاسی مناقشه اتمی ایران» نوشته بود در فضای اینترنت منتشر کرد. او در آن نوشته و در واقع هشدار داده بود: «هدف غرب از بالا نگاه داشتن قیمت سوخت های فسیلی، ایجاد انگیزه برای بخش های مختلف اقتصادهای غربی به منظور کاهش وابستگی به سوخت های فسیلی و افزایش تولید انرژی های تجدید‌پذیر است و چنانچه این انگیزه نباشد، قیمت نفت پایین می آید.» 2. در اسفند همان سال و خود دکتر محسن رنانی در میزگرد «ماهنامه چشم انداز ایران» گفت: «این کتاب مربوط به 5 سال قبل بود و قیمت نفت را 100 دلار آوردم. حالا اما 90 دلار می دانم و هر سال 10 دلار پایین می آیم چرا که هزینه های استفاده از انرژی‌های نو سال به سال کمتر می‌شود.»

7 سال پس از آن 70 دلار پایین آمده یعنی همان سالی 10 دلار کم شده و حالا به 20 دلار رسیده و در واقع پیش‌بینی دکتر رنانی تحقق یافته است. هر چند که پیش بینی او مبتنی بر «کاهش هزینه های استفاده از انرژی های نو» بود و علت اصلی کاهش در حال حاضر شیوع بیماری کروناست که طبعا در پیش بینی او منظور نشده بود. 3. دو سال قبل از آن و در دی ماه 1390 رستم قاسمی وزیر نفت دولت محمود احمدی‌نژاد به مجله «آسمان» گفته بود: «اگر ایران، تحریم شود، نفت به 200 دلار می رسد!» 8 سال و سه ماه پس از آن می بینیم که ایران اگرچه در تحریم کامل است اما به جای نفت 200 دلاری شاهد نفت 20 دلاری هستیم!

4. خود آقای احمدی‌نژاد البته در تیر 1387 گفته بود «امکان ندارد نفت زیر 100 دلار بیاید.» درست است که افت قیمت نفت در آمریکا موقت است ولی با واقعیت نفت 20 تا 30 دلاری باید کنار بیاییم و رؤیای نفت 100 دلاری را کنار بگذاریم و تازه این در شرایط عادی است نه وضعیت فروش نفت ایران که گرفتار تحریم های شدید است.