نقش‌آفرینی نفت در اقتصاد
نقش‌آفرینی نفت به‌عنوان منبع درآمد برای کشورهای صادرکننده از اهمیت بسزایی برخوردار است و بررسی میزان وابستگی بودجه کشورها به درآمدهای نفتی می‌تواند دولت‌ها را در سیاست‌گذاری‌های پولی و مالی و برنامه‌های زیربنایی و توسعه‌ای کمک کند.
تحقق افزایش تولید گاز طی یک دوره هشت‌ساله به روزانه 1.5 میلیون مترمکعب و رسیدن تولید نفت به رقم 5.7 میلیون بشکه از برنامه‌های وزارت نفت بوده که از ابتدای دولت سیزدهم برای اجرای آن اقدام‌های شاخصی انجام شده است.
توسعه و تکمیل میدان‌های نفت و گاز را می‌توان محوری‌ترین برنامه وزارت نفت دولت سیزدهم برای تحقق افزایش حداکثری تولید نفت و گاز کشور برشمرد. دولت سیزدهم در طول فعالیت خود، توسعه و بهره‌برداری حداکثری از میدان‌های نفتی و گازی را با اولویت میدان‌های مشترک در دستور کار قرار داده است. دغدغه افزایش حداکثری تولید نفت و گاز کشور به‌منظور رفع ناترازی به‌ویژه در حوزه تولید گاز، منجر به آن شده است که عمده برنامه‌ریزی‌های وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران همواره تکمیل توسعه طرح‌های نیمه‌کاره و تعیین‌تکلیف میدان‌های توسعه‌نیافته باشد. این مهم جز با سرمایه‌گذاری کلان به‌منظور توسعه بخش نفت و گاز ممکن نیست و البته این سرمایه‌گذاری برای صنعت نفت نه‌تنها لازم، بلکه ضروری و غیرقابل‌اجتناب است. در صورت انجام نشدن سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز، کشور در سال‌های پیش‌رو با افت فشار گاز در میدان‌های خود و کاهش تولید و تهدید امنیت تامین پایدار انرژی برای کشور و قطع صادرات مواجه خواهد شد که می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد.
آینده مبهم نفت ایران، با حاکمیت شرایط تحریمی
وضعیت خاورمیانه، شرایط بحران را سپری می‌کند و این بحران، توانسته است تاثیر خود را بر بازار انرژی قرار دهد. از سوی دیگر، آب گل‌آلود خاورمیانه، سبب شده تا امریکا بتواند به‌راحتی ماهیگیری کند و نفت بفروشد. این ماجرا به‌ضرر کشورهای خاورمیانه بوده و فروش نفت را به یک کابوس بزرگ تبدیل کرده است. باید منتظر ماند و دید که آینده نفت ایران باوجود شرایط تحریم و تنش‌های خاورمیانه، چه خواهد شد.
فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی در ارتباط با وضعیت بازار جهانی نفت به صمت گفت: پیش‌بینی‌های بسیاری برای بازار نفت تعریف شده که هرکدام منطق جداگانه‌ای دارد؛ اما واقعیت امر این است که تنش‌های بسیاری در منطقه وجود دارد و هر تنش در منطقه می‌تواند بازار جهانی انرژی به‌ویژه نفت را به‌نفع قدرت‌هایی که پدیدآورنده تنش هستند، برگرداند. در واقع باید گفت که بازار صادرات و فروش بیشتر نفت به‌نفع قدرت‌های بزرگ جهانی خواهد شد و از این بحران و تنش‌های به‌وجودآمده بهترین استفاده را خواهند برد.
سوادکوهی ادامه داد: کشور ما در شرایط سخت و دشوار تحریم قرار دارد و تحریم‌های نفتی ایران کار را برای فروش نفت دشوار کرده است. در حال حاضر باید اشاره کرد که ایران فقط یک مشتری دست به نقد برای فروش نفت دارد و سعی می‌کند آن را حفظ کند. البته همین مشتری، باوجود تنش‌های سیاسی، نظامی و تحرکات منطقه‌ای، می‌تواند از دست برود و بازار انرژی برای کشور کم‌فروغ‌تر شود.
وی افزود: امریکا تولید نفت را تا 12.5 میلیون بشکه در روز رسانده و روسیه از طرف دیگر تولید خود را افزایش داده است. چین نیز یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت جهان است و علاقه دارد در بازار امن، اقدام به خرید کند. امریکا استفاده زیادی از ناامنی در خاورمیانه می‌برد و هر اتفاقی که در منطقه رخ دهد، کشورهای تولیدکننده دچار مشکل می‌شوند و امریکا می‌تواند از این فرصت استفاده کند. تولیدکنندگان اوپک نیز تاحدودی از این حواشی‌ها در امان نیستند و اتفاقات خاورمیانه، دامن آن را هم خواهد گرفت.
این کارشناس انرژی در ادامه گفت: تنها راه باقیمانده برای کشور و خروج از وضعیت فعلی این است که تا جایی که امکان دارد، گفتمان‌های سیاسی و دیپلماتیک خود را به‌سمت و سوی نرمش هدایت کند و از هرگونه حساسیت‌زایی و تنش پرهیز کنیم.
باید آداب دیپلماتیک را به روش درست به‌جا آوریم تا بازار نصفه و نیمه‌ای را که در دست داریم، دچار بحران نکنیم. بدون شک این امکان وجود دارد که در آینده کوتاه‌مدت نفت، قیمت‌ها افزایشی شود و زمانی که منطقه نفتخیزی مانند خاورمیانه، درگیر مشکلات و حواشی نظامی باشد، قطعا در تولید و صادرات، مشکلات بسیاری به‌وجود می‌آید؛ بنابراین باید مطرح کرد که عرضه به‌شدت کاهش پیدا خواهد کرد و تقاضا روند افزایشی پیدا می‌کند و به‌همین‌دلیل نرخ نفت افزایش می‌یابد. چنین موضوعی به‌نفع کشورهایی خواهد بود که درگیر تنش نیستند. ایران که درگیر تنش‌های خاورمیانه است؛ به‌علت وجود تحریم‌ها، نرخ بالای نفت تاثیری بر میزان فروش و درآمد ما نخواهد داشت.
تولید کفاف مصرف را نمی‌دهد
سوادکوهی در ارتباط با وضعیت بنزین و شایعات نرخ به گفت: آنچه مسلم است، دولت از شرایط تولید و عرضه موجود رضایت ندارد و طبیعی است که علاقه دارد تا نرخ بنزین افزایش پیدا کند؛ اما باید اشاره کرد که بنزین یک کالای استراتژیک است و هرگونه تغییر نرخ، می‌تواند تبعات اجتماعی و سیاسی نافرجامی داشته باشد. دولت مجبور است از راهکارهای موقتی و مسکن‌های کوتاه‌مدت استفاده کند تا تجربه چند سال گذشته تکرار نشود.
وی افزود: تولید بنزین در کشور، کفاف مصرف را نمی‌دهد و تا نگاه ویژه‌ای به مسئله خودرو در کشور نداشته باشیم، سیر صعودی مصرف همچنان بالا خواهد رفت. ما هر میزان که توانایی صنعت پالایش بالایی داشته باشیم و اگر سرمایه‌گذاری برای ساخت پالایشگاه و تولید بنزین بیشتر انجام گیرد، محور مصرف روند صعودی خواهد داشت و هیچ راهی جز تامین نیازهای بازار وجود ندارد. از آنجایی که سرمایه‌گذاری قابل‌قبول در بحث ساخت پالایشگاه وجود ندارد، مجبور می‌شویم تا به واردات بنزین روی آوریم. واردات، ارز بسیاری می‌خواهد و میلیاردها دلار به اقتصاد کشور ضربه خواهد زد و مشکل را بزرگ‌تر می‌کند.
این کارشناس انرژی در پایان گفت: ما برای برون‌رفت از وضعیت پیش‌آمده، هیچ راهی جز نگاه مجدد در صنعت خودرو نداریم و باید وضعیت تولیدات داخلی روند قابل‌قبولی داشته باشد. تا زمانی که انحصار بازار در دست خودروهای تولید داخل باشد و کیفیت نیز تغییری پیدا نکند، طبیعی خواهد بود که سیر صعودی مصرف بالاتر خواهد رفت. ما باید هرگونه تعرفه را از خودروهای خارجی برداریم و اجازه دهیم که خودروها با تکنولوژی جدید وارد کشور شوند. در حال حاضر نزدیک به 60 میلیون لیتر در روز، بیشتر از حد نصاب مصرف می‌شود. اگر خودروها بدون تعرفه وارد کشور شوند، مصرف بنزین نصف خواهد شد.
برنامه ویژه دولت برای افزایش تولید نفت
محمد اسماعیل ابراهیم‌زاده، کارشناس بازار انرژی در رابطه با افزایش ظرفیت‌های تولید انرژی به صمت گفت: افزایش تولید نفت در دورانی که کشور از سوی غرب تحریم شده، اقدام هوشمندانه و هزینه‌بری است، چراکه امکان استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا ناممکن بوده و بیشتر تجهیزات باید بومی‌سازی شود.
وی ادامه داد: در حال حاضر دولت سیزدهم برنامه‌های ویژه‌ای برای افزایش تولید روزانه نفت خام در کشور دارد و تاحدودی توانسته با سرمایه‌گذاری‌های کلان اقدامات موثری را انجام دهد. این سرمایه‌گذاری رشد 60 درصدی متراژ حفاری در این دوره را در پی داشته و دولت موفق به افزایش 80 درصدی سرعت حفاری شده و سرعت حفاری از 10.5 متر در روز به 18.2 متر در روز رسیده است.
ابراهیم‌زاده تصریح کرد: اما باوجود افزایش تولید نفت باید به موضوع صادرات نگاهی داشته باشیم و به بازارهای جدید برای فروش نفت دست پیدا کنیم. اکنون تحریم‌های امریکا حتی فروش نفت به مشتری‌های قدیمی مثل چین را هم با مشکل روبه‌رو کرده است که ضرورت دارد مسئولان با برنامه‌ریزی‌های مدون برای حل چنین چالش‌هایی ورود کنند، چراکه اقتصاد ما وابستگی زیادی به درآمدهای نفتی دارد و ممکن است در آینده نزدیک با مشکلات بیشتری روبه‌رو شویم.
ضرورت ذخیره‌سازی گاز
ابراهیم‌زاده ذخیره‌سازی منابع گازی برای روزهایی که با کمبود انرژی مواجه هستیم را اقدامی سودمند دانست و به صمت گفت: روزهای بسیار سرد و زیر صفر که استفاده از منابع انرژی در کشور به نقطه اوج خود می‌رسد، نهایتا 45 روز است که در این روزها، بیشترین قطعی گاز در صنایع رخ می‌دهد و بخش خانگی از این موضوع مصون است.
وی افزود: مصرف گاز در سایر فصل‌های در نقطه اوج قرار ندارد که این موضوع فرصت بسیار مناسبی را برای انباشت و ذخیره گاز در کشور مهیا می‌کند. این اقدام می‌تواند به‌راحتی در روزهای سرد سال به کمک کشور بیاید و بخش زیادی از این کسری گاز را جبران کند.
وی در ادامه به صمت گفت: تمامی این اقدامات، نیاز به آینده‌نگری و برنامه‌ریزی از سوی مدیران و مسئولان کشوری دارد و چنین بحران‌هایی را نمی‌توان طی چند روز حل و فصل کرد. اکنون که در فصل بهار هستیم، باید برای سرمای امسال اقدام مناسبی انجام بگیرد تا تمامی مشکلاتی که در حوزه انرژی برای ما پیش آمد، دوباره تکرار نشود.
چالش جدی برای صادرات انرژی
ابراهیم‌زاده انتقال و صادرات گاز به کشورهای دیگر را موضوع چالش‌برانگیزی عنوان کرد و به صمت گفت: کشور در بحث تامین گاز مشکل خاصی ندارد و می‌تواند در روز چیزی در حدود یک میلیون مترمکعب گاز تولید کند و جز ماه‌های سرد و پرمصرف سال، مشکلی از این بابت ندارد؛ اما موضوعی که باید موردتوجه قرار بگیرد، بحث انتقال گاز و استفاده از تکنولوژی به‌روز برای این اقدام است که بسیار وقت‌گیر و پرهزینه است و نیاز به توسعه زیرساخت‌ها دارد.
وی در پایان گفت: صادرات انرژی نیاز به تقویت زیرساخت‌های مختلفی دارد که کشور باید با تکنولوژی‌های به‌روز به آنها دست پیدا کند و تا زمانی که تحریم‌های غرب ادامه دارد، این موضوع بسیار دشوار است و وقت و هزینه زیادی را طلب می‌کند، همچنین پیدا کردن مشتری‌های جدید برای صادرات انرژی به این موضوع گره‌خورده است و تا زمانی که این چالش‌ها حل نشود، صادرات نفت و گاز به کشورهای دیگر شدنی نیست.
سخن پایانی
صادرات نفت ایران به کشورهای دیگر باعث کاهش قیمت‌ها می‌شود. ایران سومین ذخایر نفتی دنیا را دارد و به‌راحتی می‌تواند ظرفیت تولید روزانه خود را بالا ببرد و به بیش از 3 میلیون بشکه نفت خام در روز برساند؛ اتفاقی که به برنامه‌ریزی و استفاده از دانش روز نیاز دارد.
از طرفی تحریم‌ها و اعمال فشارهایی که بر ایران تحمیل‌شده، امکان سرمایه‌گذاری و توسعه بالادستی را از ما گرفته است، به این معنی که متناسب با ذخایری که در اختیارمان است، نتوانسته‌ایم ظرفیت تولید را برای کشور ایجاد کنیم. همچنین در بخش مصرف قادر نبودیم، فناوری و سرمایه موردنیاز را جذب کنیم تا در راستای کاهش و بهینه‌سازی مصرف انرژی گام برداریم، حتی این ظرفیتی که در حال حاضر وجود دارد، در ارتباط با نفت خام، بیهوده مانده است.