نگرش جامعه به آموزش عالی درحال تغییر است / ورود جهاد دانشگاهی به توانمندسازی مدرسین آموزش مجازی

دکتر محمدعلی گودرزی، رییس مؤسسه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور در گفت‌وگو با ایسنا، در تشریح وضعیت فعلی آموزش عالی کشور گفت: با رشد نامتناسب آموزش عالی کشور و خیل عظیم فارغ التحصیلان دانشگاهی بیکار با سطح علمی نازل، ناکارآمدی آموزش عالی آشکار شده است، لذا نگرش خانواده‌ها و جامعه نسبت به تحصیل در آموزش عالی دچار دگرگونی جدی شده است. این تغییر نگرش به تدریج درحال شکل‌گیری است، هرچند هنوز گرایش به سمت برخی رشته‌های خاص حوزه پزشکی، و برخی رشته‌های مهندسی... و برخی دانشگاه‌ها رده بالا مانند دانشگاه صنعتی شریف، شریف، تهران و... وجود دارد؛ اما عدم انتخاب رشته حدود 500 هزار نفر از داوطلبان مجاز به تحصیل در کنکور 1400 این مسئله را به خوبی نشان می‌دهد.

وی افزود: این عوامل باعث شده است که گرایش به سمت یادگیری آموزش‌های مهارت‌محور مانند دانشگاه فنی و حرفه‌ای، دانشگاه جامع علمی کاربردی و دوره‌های کوتاه مدت تخصصی و مهارتی بیشتر شود. برخلاف سال‌های گذشته بسیاری از جوانان دیگر به دنبال گرفتن مدرک کارشناسی ارشد یا دکترا در هر رشته‌ای نیستند. تغییر نگرش جامعه، فرصت خوبی برای دانشگاه جامع علمی‌کاربردی است تا بتواند پاسخگوی نیاز این متقاضیان باشد. افزایش گرایش به سمت آموزش‌های مهارتی، مسئولیت دانشگاه علمی‌کاربردی و نظام آموزش مهارتی را سنگین‌تر می‌کند.

بافت جمعیتی ورودی دانشگاه جامع علمی‌کاربردی جوان شده است

دکتر گودرزی به تغییر بافت جمعیتی ورودی دانشگاه جامع علمی‌کاربردی اشاره کرد و افزود: برخلاف سال‌های گذشته که اکثر مخاطبین دانشگاه جامع علمی‌کاربردی را افراد شاغل و با میانگین سنی بالا تشکیل می‌دادند،‌از سال 1398 به بعد جمعیت ورودی به دانشگاه علمی کاربردی تغییر کرده و بیشتر شاهد حضور فارغ‌التحصیلان دبیرستان‌ها و هنرستان‌ها هستیم. این جوان‌شدن بافت جمعیت ورودی به دانشگاه جامع علمی‌کاربردی هم فرصت است و هم تهدید. فرصت از این جهت که نشان می‌دهد یک جمعیت جوان فعال و پویا داریم که به دنبال علم‌آموزی، کسب تجربه و مهارت هستند؛ و اگر مراکز آموزش مهارتی نتوانند از این فرصت پیش‌آمده به درستی استفاده کنند، فرصت تبدیل به یک تهدید خواهد شد.

رییس مؤسسه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی خاطر نشان کرد: کاری که طی چند سال اخیر در دانشگاه جامع علمی‌کاربردی آغاز شده است، بحث مأموریت‌گرایی است. در حوزه آموزش مهارتی در دانشگاه جامع علمی‌کاربردی، قدم‌های خوبی برداشته شده است و اگر این حرکت به نحو درست از سوی دانشگاه جامع حمایت شود، فعالیت مراکز به سمت فعالیت‌های تخصصی سوق پیدا می‌کند. به عنوان مثال، یک مرکز علمی‌کاربردی قوی در حوزه کشاورزی یا گیاهان دارویی، که به صورت متمرکز روی این حوزه کار کرده و جذب دانشجو داشته باشد، می‌تواند در این حوزه تخصصی بصورت قوی ورود پیدا کند و چون حوزه‌های تخصصی بخصوص در گروه‌های صنعت و کشاورزی نیازمند امکاناتی مانند مزرعه و گلخانه و کارگاه و تجهیزات صنعتی است، لذا این موضوع ممکن است در کوتاه‌مدت برای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی علمی‌کاربردی به لحاظ کاهش تعداد دانشجویان و بار مالی، مشکل‌ساز باشد.

شناسایی نیازهای استانی، گمشده آموزش عالی کشور

دکتر گودرزی افزود: مأموریت‌گرایی به معنای شناسایی توانمندی‌ها و نیازهای موجود در هر استان است و معتقدم، گمشده آموزش عالی کشور همین بحث نیازسنجی و شناسایی نیازهای استانی است. در مجموعه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی نیز کار تخصصی در این حوزه آغاز شده است و 40 مرکز علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی در سراسر کشور، به رشته‌ها و حوزه‌های خاصی ورود پیدا کرده و اقدام به جذب مدرسان قوی در این حوزه‌ها کرده‌اند.

سابقه 30 ساله جهاد دانشگاهی در برگزاری دوره‌های علمی‌کاربردی

رییس مؤسسه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی گفت: در سال 1370 در جریان بازنگری اساسنامه جهاد دانشگاهی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی وظایف جدیدی بر عهده این نهاد گذاشته می شود، از جمله در بند 7 ماده سوم اجرای دوره های رسمی آموزش های علمی کاربردی و ایجاد تشکیلات آموزشی متناسب با آن بر اساس قوانین و مقررات آموزش عالی، این وظیفه زمانی در اساسنامه جهاد دانشگاهی اضافه شد که هنوز بحث دانشگاه جامع علمی‌کاربردی در کشور مطرح نشده بود.

دکتر گودرزی تأکید کرد: توجه جهاد دانشگاهی به بحث آموزش‌های علمی‌کاربردی از 3 دهه قبل، نقطه قوتی در مأموریت‌های این نهاد محسوب می‌شود. از سال 1377 و همزمان با آغاز پذیرش دانشجو در دانشگاه جامع علمی‌کاربردی، جهاد دانشگاهی نیز به عنوان یکی از مجموعه‌های همکار این دانشگاه، جذب دانشجو در 4 مرکز آموزش عالی علمی‌کاربردی خود را آغاز کرد. درحال حاضر 40 مؤسسه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی در تمام استان‌های کشور، بجز استان یزد (به دلیل وجود دانشگاه علم و هنر جهاد دانشگاهی) مشغول فعالیت هستند و حتی در برخی استان‌ها مانند گیلان، کرمان و مرکزی، بیش از 2 مرکز وجود دارد. موسسه آموزش عالی علمی کاربردی جهاد دانشگاهی در حال حاضر بزرگترین موسسه همکار دانشگاه جامع علمی کاربردی از نظر جمعیت دانشجویی و گستردگی در سراسر کشور به شمار می‌رود و معمولا در مدت فعالیت خود همیشه بین 8-10 درصد پذیرش دانشجوی دانشگاه را به خود اختصاص می‌دهد.

وی افزود: در مجموع حدود 20 هزار دانشجو در این مراکز آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی در سراسر کشور مشغول تحصیل هستند. در هر ترم تحصیلی نیز حدود 3 هزار مدرس با این مجموعه همکاری می‌کنند که شامل اعضای هیأت علمی سایر دانشگاه‌ها، اعضای هیأت علمی جهاد دانشگاهی یا مدرسینی هستند که از طریق فرآیند جذب، به مجموعه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی پیوسته و مشغول تدریس هستند.

دکتر گودرزی با اشاره به وجود 153 هزار مترمربع فضای آموزشی جهاد دانشگاهی در سراسر کشور گفت: مؤسسه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی نقش ستاد مراکز فعال در سطح جهادهای دانشگاهی سراسر کشور را برعهده دارد. از جمله وظایف موسسه انجام نیازسنجی مستمر آموزشی مبتنی بر آمایش سرزمین، برنامه‌ریزی، سازماندهی و هدایت آموزش‌های علمی کاربردی در راستای سیاست ها، برنامه‌ها و خط‌مشی‌های جهاد دانشگاهی را برعهده دارد، تعریف ماموریت تخصصی برای مراکز با توجه به نیازهای استان‌ها و پتانسیل‌های موجود جهاد دانشگاهی و پذیرش دانشجو در دوره های علمی کاربردی مصوب دانشگاه جامع برای مراکز بارعایت ضوابط و مقررات و همچنین نظارت بر اجرای مناسب این آموزش‌ها در سطح مراکز از جمله وظایف این موسسه به‌شمار می‌آید. اجرای دوره‌های آموزشی مصوب توسط مراکز آموزش علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی در سراسر کشور صورت می‌گیرد.

آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی، پیشگام شروع آموزش‌های مجازی

رییس مؤسسه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی در تشریح مهم‌ترین اقدامات و فعالیت‌های این مرکز از آغاز همه‌گیری بیماری کووید 19 گفت: از اسفند 98 و همزمان با اعلام شیوع بیماری در کشور، بلافاصله نامه‌ای را به رییس دانشگاه جامع علمی‌کاربردی ارسال کرده و ضمن تشریح شرایط موجود و آتی، با توجه به تجربه جهاد دانشگاهی در حوزه آموزش مجازی، آمادگی این نهاد را جهت آغاز آموزش‌های مجازی و در اختیار قرار دادن این توانمندی به کل مجموعه دانشگاه جامع علمی‌کاربردی اعلام کردیم. معاون آموزشی و جمعی از مدیران کل دانشگاه جامع علمی‌کاربردی از مجموعه امکانات و توانمندی‌های جهاد دانشگاهی بازدید و ابراز رضایت خود را از وضعیت موجود اعلام کردند؛ خوشبختانه جهاد دانشگاهی با شروع کرونا تلاش نمود که با استفاده از تجارب و زیرساخت‌های موجود در جهاد دانشگاهی آموزش‌های خود را در سامانه آموزش مجازی اجرا و از تعطیلی فعالیت‌های آموزش جلوگیری به‌عمل آورد که در این حوزه موفقیت‌هایی را کسب نموده است.

دکتر گودرزی تأکید کرد: با حمایت‌های مسئولان جهاد دانشگاهی از جمله دکتر بیجندی، معاون آموزش و کارآفرینی، مهندس عبدالحی، مدیرکل دفتر فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی و سایر همکاران این نهاد، هم‌افزایی خوبی برای شکل‌گیری سیستم مدیریت یادگیری (Learning Management System) موسوم به سامانه امجد (آموزش مجازی جهاد دانشگاهی) ایجاد شد. با پیگیری‌های مستمر و اثبات توانمندی جهاد دانشگاهی در حوزه آموزش‌های مجازی، موفق شدیم مجوز استفاده از سامانه امجد را در ارائه آموزش‌های مجازی دانشگاه دریافت کنیم. نخستین کلاس‌های درسی به شکل آموزش مجازی در نیمه اسفندماه 1398 در مراکز آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی آغاز شد و می‌توانیم بگوئیم که جهاد دانشگاهی، پیشگام شروع آموزش‌های مجازی در مجموعه دانشگاه جامع علمی‌کاربردی بود.

وی افزود: توانمندی جهاد دانشگاهی در حوزه آموزش مجازی باعث شد که برخی از مراکز علمی‌کاربردی دیگر در استان‌های سمنان، گلستان و قم نیز با وجود معرفی چندین سامانه آموزش مجازی سامانه امجد را برای آموزش‌های مجازی خود انتخاب کردند و خوشبختانه جهاد دانشگاهی در این حوزه سربلند بیرون آمد. قطعا سامانه امجد نیز با مشکلات و ایراداتی روبرو بوده است، اما تیم پشتیبانی همواره تلاش کرده است تا به صورت منظم، وضعیت سامانه را رصد و ایرادهای احتمالی را برطرف کند. در حال حاضر نیز آمادگی کامل داریم تا آموزش‌های مجازی در ترم جاری را بر بستر سامانه امجد برگزار کنیم. علاوه بر سامانه آموزش مجازی، سامانه برگزاری آزمون‌های برخط (آنلاین) را نیز در اختیار داریم. پیش از همه‌گیری بیماری کووید 19، از این سامانه برای برگزاری آزمون‌های استخدامی و موارد دیگر استفاده می‌شد؛ اما درحال حاضر دو سامانه آموزش مجازی و برگزاری آزمون‌های برخط به هم متصل شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند.

چالش برگزاری کلاس‌های کارگاهی به صورت مجازی

رییس مؤسسه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی با اشاره به وجه تمایز نظام آموزش مهارتی در دانشگاه علمی‌کاربردی با نظام نظری در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی گفت: در نظام آموزش مهارتی معمولا 30 درصد آموزش به صورت نظری و 70 درصد باقی‌مانده به شکل عملی و در محیط واقعی کار برگزار گردد. متأسفانه همه‌گیری بیماری کووید 19 باعث شد که بخش زیادی از کلاس‌های عملی حذف شوند. علی‌رغم این محدودیت ما شاهد ابتکارات و خلاقیت‌های زیادی از طرف اساتید بودیم و تلاش شد از طریق انجام پروژه یا کارهای مشابه، محدودیت‌های عدم دسترسی به محیط‌های کارگاهی و آموزش عملی جبران شود. قطعا مطلوب ما در دانشگاه علمی‌کاربردی، برگزاری کلاس‌های کارگاهی به شکل حضوری است و امیدواریم با تسریع واکسیناسیون دانشجویان و بهبود شرایط بیماری در کشور، به زودی بتوانیم فعالیت‌ها را به شکل سابق از سر بگیریم.

علل ناکارآمدی آموزش مجازی زیر ذره‌بین پژوهشگران

رییس مؤسسه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی با اشاره به نقاط ضعف آموزش مجازی تصریح کرد: پژوهشی را در خصوص علل ناکارآمدی آموزش مجازی انجام داده‌ایم که نتایج آن به زودی منتشر خواهد شد. یکی از دلایل ناکارآمدی آموزش مجازی، عدم آشنایی مدرسین با سامانه‌های آموزش مجازی، کار با زیرساخت‌های موجود، شیوه تدریس، روش‌های تولید محتوا و اساسا، ماهیت آموزش مجازی بوده است.

ورود جهاد دانشگاهی به حوزه توانمندسازی مدرسین برای آموزش مجازی

دکتر گودرزی افزود: در بحث آموزش های مهارتی مدرسان نقش طراز اول را برعهده دارند و به‌عبارتی آموزش‌های مهارتی، بسیار استادمحور هستند و عمده آموخته‌های دانشجویان وابسته به توانمندی مدرسین آگاه به فلسفه آموزش‌های مهارتی است، لذا همکاران ما در مراکز آموزشی ضمن توجه به این جنبه از توانمندی مدرسین تلاش می‌کنند مدرسانی را دعوت به همکاری نمایند که علاوه بر دارا بودن صلاحیت‌های عمومی و تخصصی، آراسته به زیور اخلاق اسلامی و حرفه‌ای باشند. خوشبختانه دانشگاه جامع طی سه سال اخیر تلاش خوبی را در ارتباط با تهیه آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم به منظور ساماندهی و نظام‌مند نمودن جذب مدرسین دانشگاه انجام داده و صدور شناسه تدریس برای مدرسین را احراز صلاحیت‌های لازم تخصصی و علمی اعلام نموده است. در سال 1399 تعداد 2453 نفر مدرس با مراکز آموزش عالی علمی کاربردی جهاد دانشگاهی همکاری داشته‌اند که از این تعداد 26 نفر دارای مدرک کارشناسی و خبره 2345 نفر دارای کارشناسی ارشد و حوزوی،87 نفر دارای مدرک دکتری می‌باشند. تعداد 68 نفر عضو هیأت علمی دانشگاه‌ها و 64 نفر عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی و 2321 نفر مدرس همکار دانشگاه هستند. 95 نفر از این مدرسان طی سال های 97 تا 99 به‌عنوان مدرس برتر دانشگاه در سطح کشور و استان شناخته شده‌اند.

با توجه به برگزاری کلاس‌های آموزشی دانشگاه در دو سال اخیر در قالب سامانه‌های آموزش مجازی، ضرورت آموزش مدرسان با نحوه استفاده، تولید محتوا و ارزیابی دانشجویان در سامانه مجازی، معاونت آموزشی جهاد دانشگاهی اقدام به برگزاری دوره توانمندسازی آمادگی تدریس در آموزش مجازی نموده است. این دوره از اواخر بهمن‌ماه 1399 تا خردادماه 1400 برگزار شد. تعداد 1400 نفر از مدرسین مراکز علمی کاربردی در این دوره‌ها شرکت کرده و موفق گذراندن دوره‌ها شده‌اند.

تسریع در واکسیناسیون دانشجویان

رییس مؤسسه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی با اشاره به شروع واکسیناسیون دانشجویان گفت: در حوزه واکسیناسیون و حضور دانشجویان در دانشگاه‌ها، تابع تصمیمات ستاد ملی مقابله با کرونا، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هستیم. به‌نظر می‌رسد تا تکمیل واکسیناسیون دانشجویان در سراسر کشور، ترم آتی (مهرماه) به صورت مجازی برگزار شود. ما به صورت مستمر پیگیر بحث واکسیناسیون دانشجویان هستیم. در برخی واحدها اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته است؛ به عنوان مثال، جهاد دانشگاهی خراسان رضوی یکی از پایگاه‌های واکسیناسیون دانشگاهیان بوده، لذا مدرسین مرکز علمی‌کاربردی مشهد واکسینه شده‌اند. ادامه پیگیری‌ها برای واکسیناسیون مدرسین، دانشجویان و کارکنان اداری نیز در ستاد بیماری‌های نوپدید در جهاد دانشگاهی با جدیت پیگیری می‌شود.

دکتر گودرزی تصریح کرد: درصورت بازگشایی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و با هدف حفظ سلامت دانشجویان، اساتید و کادر اداری دانشگاه‌ها و رفع نگرانی خانواده‌ها، حداکثر تلاش خود را به عمل خواهیم آورد که علاوه بر بحث رعایت پروتکل‌های بهداشتی و لزوم استفاده از ماسک در محیط دانشگاه، ظرفیت کلاس‌ها و نحوه چیدمان صندلی‌ها و بحث تهویه مناسب در کلاس را نیز مدنظر قرار دهیم. البته در برخی رشته‌ها که نیازمند حضور دانشجویان در محیط‌های سایت یا کارگاه هستند، باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که تعداد محدودی در این فضاها حضور داشته باشند و بحث فاصله‌گذاری اجتماعی و پروتکل‌های بهداشتی حتما رعایت شود.

لزوم تقویت حوزه فرهنگی دانشگاه‌ها در دوره پساکرونا

رییس مؤسسه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی، دوری حدود 2 ساله دانشجویان از محیط علمی و فرهنگی دانشگاه‌ها را یک آفت برشمرد و افزود: با توجه به استمرار شرایط همه‌گیری بیماری و آموزش به شکل مجازی، دانشجویان عملا زمان زیادی را در منزل سپری کرده و از حضور در اجتماع دور شده‌اند که این موضوع، بحث‌های خاص خود را دارد. با جمعیت جوانی روبرو هستیم که مطالبات مختلفی دارند و این موضوع نشان می‌دهد که دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی پس از بهبود شرایط همه‌گیری بیماری کووید 19 به برنامه‌های جدی به‌ویژه در حوزه فرهنگی نیاز دارند. جهاد دانشگاهی این ظرفیت را دارد تا بتواند خوراک فرهنگی مورد نیاز قشر دانشجوی جوان و پویا را تأمین کند.

توجه به برنامه‌های فرهنگی را در دستور کار قرار داده‌ایم

وی تأکید کرد: در این مدت تلاش کرده‌ایم تا برنامه‌های فرهنگی را به حوزه آموزش مجازی منتقل کنیم. در تعامل با سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی، تمامی دانشجویان علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی به برنامه‌های فرهنگی این سازمان پیوستند و اطلاعیه برگزاری برنامه‌ها از طریق پیامک برای دانشجویان ارسال می‌شود. همچنین سعی کردیم زمینه حضور جدی و فعال‌تر دانشجویان در رویدادهای علمی، فرهنگی، ورزشی، مذهبی که از سوی معاونت فرهنگی دانشگاه جامع علمی‌کاربردی برگزار می‌شود را فراهم کنیم و خوشبختانه دانشجویان ما در این رویدادها مقام‌های خوبی کسب کرده‌اند. در بخش اساتید نیز مدرسین مراکز علمی‌کاربردی جهاد دانشگاهی در برنامه‌ای که هر سال و همزمان با سالروز شهادت استاد مطهری به منظور تقدیر از اساتید برتر دانشگاه علمی‌کاربردی برگزار می‌شود، رتبه‌های خوبی کسب کرده‌اند.

انتهای پیام