وزارت بهداشت: قاعده هرم جمعیتی کشور در حال کوچک شدن است / هشت سال فرصت جبران داریم

مدیرکل دفتر سلامت خانواده و جمعیت وزارت بهداشت با بیان اینکه بر اساس آخرین سرشماری کشوری سال 1395، قاعده هرم جمعیتی کشور در حال کوچک شدن است، گفت: جمعیت باید مدیریت شود و ما در هشت سال فرصتی که داریم باید مشکل جمعیت را جبران کنیم.

به گزارش ایسنا، دکتر حامد برکاتی در نشست توجیهی اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در حوزه وزارت بهداشت، گفت: برای موضوع جمعیت همه باید تمام قد فعالیت کنند درغیر اینصورت جمعیت پیش رو قابل مدیریت نخواهد بود. الان هم دیر شده است و زمان خیلی خوبی نیست.

او با اشاره به اینکه بر اساس آخرین سرشماری کشوری سال 1395 قاعده هرم جمعیتی کشور در حال کوچک شدن است، تصریح کرد: متولدین دهه 60، شکم اول و متولدین دهه 90، شکم دوم هرم جمعیتی است و بر قاعده هرم سنگینی می‌کند. بنابر پیش بینی سازمان جهانی بهداشت برای آینده جمعیتی ایران 4 سناریو عنوان شده است. ما در سال 1425 یا 1430 حدود 98 میلیون نفر جمعیت خواهیم داشت و در سال 1480 جمعیت ما کاهشی‌تر شده و 94 میلیون می‌شود. اگر سال 1425 را با امروزمان مقایسه کنیم در آن زمان 30 درصد جمعیت سالمند خواهد بود و حدود 50 میلیون نیروی کار بین 15 تا 65 سال خواهیم داشت؛ درحالی که اکنون با 85 میلیون جمعیت فقط 10 درصد جمعیت کشور سالمند است.

وی افزود: روند افت TFR را در کشور مشاهده می‌کنیم؛ در حالی که دهه 60 رشد جمعیت 3.5 درصد بود و اکنون در سال 1400 کمتر از 0.7 درصد است. TFR باید بالای 2.1 باشد و هدف گذاری قانون 2.1 تا 2.5 است. از سال 55 که میانگین جمعیت کشور 22 سال بود و این جمعیت جوان انقلاب کرد و در 45 سال گذشته 10 سال جمعیت کشور پیرتر شده است. جمعیت دهه شصتی‌ها در نیمه دوم دهه 90 به زاد و ولد رسیدند و اوج افزایش جمعیت در دهه 90 مربوط به فرزندآوری جوانان دهه 60 بود. ما فرصت محدودی داریم چون هر 7 تا 8 سال میزان جمعیت مولد کمتر می‌شود و این روند تا 15 سال آینده ادامه خواهد داشت. افراد دهه 60 در 7 تا 8 سال آینده از چرخه باروری خارج خواهند شد. تحقیقات و تجربیات نشان می‌دهد که فرزندآوری در بالای 40 سالگی در عمل خاتمه پیدا می‌کند.

او اظهار کرد: تا سال 95 TFR بر اساس سرشماری‌ها به دست می‌آمد و از سال 96 تا 99 نرخ باروری دیگر بر اساس سرشماری آمار کشور نیست و از فرایند ثبتی استفاده شد و داده‌ها از ثبت احوال گرفته می‌شود. بر اساس این آمار نرخ باروری در سال 1396 حدود 2.09 و در سال 97 حدود 2 و در سال 98 حدود 1.7 است. در تمام این سال‌ها در استان‌ها حدود 20 درصد افت TFR داشتیم.

برکاتی ادامه داد: به دلایلی تمایل به فرزندآوری در سنین بالاتر رخ داده است و چون توازن بین اشتغال و فرزند آوری یا تحصیل و فرزندآوری برای خانم‌ها برقرار نشده است، این فاصله بیشتر شده است و فاصله ازدواج و فرزند اول هم بیشتر شده است. 17 درصد بارداری‌ها در سنین بالای 35 سال است و تاخیر در فرزندآوری یکی از چالش‌هایی است که باید مدیریت شود. اوج فرزندآوری در سنین 25 تا 29 سال است و این اوج برای گروه‌های مختلف متفاوت است و رهبر انقلاب به فرزندآوری در نخبگان تاکید داشتند. بر اساس منحنی و آمار، خانم فوق لیسانس و لیسانس اوج باروری‌اش 30 سالگی است و خانم‌های با سواد کمتر در سنین پایین‌تر باردار می‌شوند. خانم‌های تحصیل کرده باید حمایت شوند تا در سنین پایین‌تر باردار شوند.

برکاتی اظهار کرد: از 900 هزار ازدواج در سال 89 به 500 هزار ازدواج در سال 97 رسیده‌ایم و این درحالی است که متولدین دهه 60 از سن ازدواج خارج شدند و آمار تجرد قطعی در کشور در حال افزایش است.

وی افزود: سن فرزندآوری و میانه سن ازدواج در کشور بالا رفته است و متوسط سن ازدواج در آقایان 28.5 سال و در خانم‌ها 24 سال است و فرزند اول 4.5 سال بعد و فرزند دوم 5.5 سال بعد است؛ یعنی خانم در 36 سالگی می‌تواند دو فرزند داشته باشد. ما بیش از یک سال و نیم است که فاصله بین بارداری را در شبکه اصلاح کردیم و 18 تا 24 ماه بعد از تولد فرزند اول می‌توان اقدام به تولد فرزند دیگر کرد و مشاوره‌ها برای فرزندآوری افراد از 12 تا 18 ماه بعد اتفاق می‌افتد.

برکاتی گفت: اگر خانم بالای 35 سال باشد توصیه می‌شود بارداری دوم به فاصله 12 ماه اتفاق افتد؛ چون تاخیر بیشتر، ممکن است با عوارض بارداری همراه باشد.

برکاتی در ادامه بیان کرد: از 99 هزار طلاق در سال 86 به 175 هزار طلاق در سال 1397 رسیدیم و در دو سال، مقدار مختصری آمار کاسته شده است. معمولا 50 درصد طلاق‌ها در پنج سال اول اتفاق می افتد و ارجاع به مراکز مشاوره باید افزایش پیدا کند و غربالگری زوجین دارای مشکل انجام شود؛ چرا که وقتی زوجی به دادگاه مراجعه می‌کند در عمل فرایند طلاق شروع شده است و ما باید قبل از این مرحله و در مراحل ابتدایی اختلاف آنها ورود کنیم.

وی افزود: تعداد خانوارهای کشور 3.5 برابر شده است؛ اما بعد خانوار کم شده است و اکنون نرخ باروری 1.7 است و اگر اقدامی نشود متولدین 80 به بعد به یک یا 2 فرزند اکتفا خواهند کرد و متولدین بعد از دهه 50 حدود 80 درصدشان حداکثر 2 فرزند دارند. خانواده‌های یک فرزندی تا سال 95 افزایش یافته است و خانواده‌های 5 فرزندی از 29 درصد به 18 درصد رسیده است.

او تاکید کرد: قانون باید اجرا شود؛ اما قانون بهانه است و هدف نیست‌. جمعیت باید مدیریت شود و ما در هشت سال فرصتی که داریم باید مشکل جمعیت را جبران کنیم. تعداد خانم‌هایی که در سال‌های پایانی عمر همسر ندارند 3 تا 4 برابر خواهد شد و با پدیده زنانه شدن سالمندی مواجه خواهیم شد؛ آن هم خانم‌هایی که سلامت و تمکن مالی کافی ندارند.

برکاتی ادامه داد: پنجره جمعیت بیشتر امر و اصطلاح اقتصادی است و در سال 82 این پنجره باز شده است و در کشورهایی که باز شده است حدود 45 تا 50 سال باز می‌ماند؛ البته در همه کشورها پنجره جمعیت باز نمی‌شود و در کشورهایی که انفجار جمعیتی در دهه‌ای رخ می‌دهد، پنجره جمعیت باز می‌شود. باز شدن پنجره جمعیت سودهایی برای کشورها خواهد داشت. باید دانست که کشوری مانند ژاپن با بسته شدن جمعیت دچار چالش نشد اما ما مانند ژاپن نخواهیم بود و اقتصاد کشور دچار چالش خواهد شد؛ چون از سود جمعیتی استفاده نکردیم؛ به طوری که در بهترین حالت در سال 90 حدود 71 درصد جمعیت کشور مولد بودند ولی به دلایلی نتوانستیم از این جمعیت جوان و پویا استفاده کنیم.

وی افزود: در سال 65 هرم جمعیت کشور قاعده پهنی داشت. باید دانست همانطور که مدیریت چاقی در اختیار وزارت بهداشت نیست، چون جمعیت لذت طلب شدند، مدیریت جمعیت هم در اختیار وزارت بهداشت نیست و هر قاعده‌ای باید پیوست جمعیت داشته باشد. با افزایش جمعیت، چند شیفته شدن مدارس و سپس تاسیس مدارس غیردولتی رخ داد. اکنون با پدیده مدارس غیر دولتی مواجه هستیم و جوان امروز از ترس هزینه مدارس غیر دولتی تمایلی به فرزندآوری بیشتر ندارد.

مدیرکل دفتر سلامت جمعیت و خانواده وزارت بهداشت ادامه داد: رشد جمعیت سالمند 3.69 درصد است و مراکز نگهداری سالمندان دارد بیشتر می‌شود. سالانه رشد جمعیت جوان سه درصد کم شده است و در سال 1430 جمعیت سالمند به 26 میلیون نفر خواهد رسید که 26 درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و اگر با همین اقتضا پیش رویم، پیری جمعیت را نمی‌توان مدیریت کرد و یادمان باشد هر وقت ایران ضعیف شده است مورد هجمه قرار گرفته است. به این ترتیب ممکن است از سال 1410 و 1415 به بعد سالمند کارتن خواب داشته باشیم.

وی افزود: سازمان بهداشت جهانی می‌گوید آمریکای شمالی، اروپای غربی، آسیای جنوب شرقی و نیوزیلند و جمهوری اسلامی ایران جزو کشورهایی خواهند بود که در سال 1430 بیش از 30 درصد سالمند خواهند داشت. دنیا اکنون با جنگ آب هم در حال مواجهه است و همه اینها تهدید محسوب می‌شود. امیدواریم خطر را بیش از آنچه به‌نظر می‌رسد حس کنیم و در قانون جمعیت حمایت‌های خوبی دیده شده است.