وقتی مدرسه حفظ قرآن، زندان را شبیه حوزه علمیه و یک اعدامی را میهمان ماه عسل کرد

به‌گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم: برکت انس با قرآن و گسترش فعالیت‌های قرآنی در میان آحاد جامعه، بسیاری از معضلات اجتماعی را برطرف می‌سازد. مؤسسات مردم نهاد قرآنی در ایجاد این انس نقش بسزایی دارند لیکن مشکلات مالی این مراکز فرهنگی را یکی پس از دیگری در آستانه تعطیلی قرار داده است. اما برخلاف همه مشکلات برخی مؤسسات با اجرایی کردن ایده‌های خلاقانه توانسته‌اند فعالیت‌های برجسته‌ای را انجام دهند در این خصوص با حجت‌الاسلام علیرضا شاهسونی، مدیر مؤسسه قرآنی فرهنگی بیت‌الاحزان حضرت زهرا سلام الله علیها که با جذب قرآن آموزان خارجی، تبدیل به یک مؤسسه بین‌المللی شده است و همچنین عضو هیئت مدیره اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های قرآنی و نیز عضو شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور به گفت‌وگو پرداخته‌ایم. تسنیم: به عنوان اولین سؤال، بفرمایید آیا به نظر شما فعالیت‌های قرآنی اکنون در مسیر خوبی قرار دارد؟ در خصوص ارزیابی وضعیت فعلی فعالیت‌های قرآنی باتوجه به نقطه ایده‌آلی که رهبری در سال 1390 تعیین فرمودند، مبنی بر «تربیت 10 میلیون حافظ قرآن» در کمال تأسف پاسخ سؤال شما منفی است، یعنی در مسیر خوبی قرار نداریم و به نتایج خوبی نرسیده‌ایم اگرچه قطعاً زمینه برای فعالیت قرآنی فراهم است. اما متأسفانه در حال حاضر جایگاه قرآن در جامعه بسیار پایین است و جامعه قرآنی همانند واتیکان شده که عده‌ای معدود فقط با یکدیگر تعامل دارند و به جز مواردی چون فرصت ماه مبارک و نمایشگاه قرآن با عموم جامعه کاری ندارند.

تسنیم: چطور به این نتیجه رسیده‌اید؟ آیا مصداق ملموسی برای این ارزیابی دارید؟

حتی افراد فرهنگی و مدیران این حوزه هم عقربه ذهنیشان به سمت راهگشایی قرآن برای رفع مشکلات و معضلات زندگی مردم و جامعه نمی‌رود. به‌عنوان مثال اخیرا سند مهندسی فرهنگی یکی از استان‌های کشور را مطالعه کردم، از ابتدا تا انتها در بیان آسیب‌ها و اولویت‌ها، حتی از جهت تیمن و تبرک نیز یک آیه در آن آورده نشده است چه رسد به اینکه بخواهند دنبال راهکارهای قرآنی بروند در صورتی که ما معتقدیم یکی از تدابیر راهگشا، استفاده از ظرفیت انس با قرآن است.

تسنیم: لطفا توضیح بفرمایید چگونه انس با قرآن می‌تواند، مشکلات جامعه را برطرف کند؟ آیا نمونه‌ای عملی و میدانی از نتایج انس با قرآن در این زمینه سراغ دارید؟

نمونه عملی این موضوع، تجربه 10 سال قبل ما در زندان عادل آباد شیراز به‌عنوان یکی از بزرگترین زندان‌های کشور است که در سه بند این زندان مدرسه حفظ ایجاد کردیم. با برداشتن دیوارها، ساختار سلول‌ها و لباس زندانیان را کاملا تغییر داده و 150 زندانی مشغول حفظ قرآن شدند که اتفاقات مبارکی در پی داشت. به‌عنوان مثال یکی از این حافظان قرآن که بعدا میهمان برنامه ماه عسل شد، از زندانیان اعدامی بود که پس از حفظ قرآن نجات یافت و اکنون در زندانی در کرمان مربی قرآن است.

جالب است بدانید، آیت الله ایمانی، امام جمعه فقید شیراز هنگام بازدید از این مدرسه حفظ که در واقع بخشی از زندان بود، گفت «احساس می‌کنم وارد حوزه علمیه شده‌ام!»

نکته‌ای که می‌خواهم بر آن تأکید کنم اینکه برخلاف آمار بالای زد و خورد در بندهای زندان که باتوجه به وضعیت روحی و شخصیتی زندانیان امری طبیعی و پرتکرار است، لیکن بعد از تبدیل این سه بند به مدرسه حفظ حتی یک مورد درگیری هم اعلام نشد و بقیه زندانی‌ها نیز متقاضی انتقال به این قسمت بودند، اما ظرفیت ما تکمیل بود.

تسنیم: چرا ظرفیت اینچنین اصلاح کننده قرآن مغفول مانده؟ به نظر شما مشکل از کجاست؟

ببینید ایراد از همه است دولت، مجلس، شورای عالی انقلاب فرهنگی همه اینها در این مسئله سهیم‌اند. نهادهای مختلف برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی بودجه‌هایی را تخصیص داده‌اند که ما پیشنهاد دادیم بخشی از بودجه مذکور تعلق بگیرد به فعالیت قرآنی در نقاطی که این آسیب‌ها به حد خطر و به اصطلاح در وضعیت قرمز قرار دارد. اما متأسفانه مسئول امور اجتماعی یکی از ارگان‌ها تأثیر انس با قرآن در کاهش معظلات اجتماعی را به‌طور کامل انکار می‌کرد.

یا در مورد مجلس، این سؤال مطرح است که بعد از سال 1390 و مطالبه رهبری مبنی بر پرورش 10 میلیون حافظ قرآن، کدام قانون تشویقی را برای نیل به این چشم‌انداز تصویب کرده‌اند؟ بنده عرض می‌کنم حتی یک قانون تصویب نکرده‌اند و هرچه هست متعلق به قبل از سال 1390 و مطالبه رهبری بوده است.

و یا بحث بیمه فعالان قرآنی که پس از چندین سال هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد به طوری که روزی یک وزیری سرکار می‌آید و اعلام می‌کند تعدادی از فعالان قرآنی را به این بیمه اضافه کرده و فردا روزی وزیر دیگری آن را کم می‌کند. در این شرایط مؤسسات قرآنی نفس‌های آخر را می‌کشند به طوری که تعطیلی یکی پس دیگری آنها را شاهد هستیم. خود ما نیز در دارالقرآن بیت الاحزان حقوق کارکنان را از برج 9 نداده‌ایم.

تسنیم: با توجه به ضعف‌هایی که نسبت به نهادهای حکومتی بیان کردید، بنابراین توفیقات موجود در زمینه فعالیت‌های قرآنی را بیشتر متوجه بخش مردمی می‌دانید تا بخش‌های حاکمیتی، به نظرتان چرا در بسیاری از موارد فعالیت‌های خودجوش مردمی موفق‌تر هستند؟

بله؛ در همه بخش‌ها از جمله اقتصاد نیز همین‌طور است، چرا که در بخش دولتی، اعتقاد جازم، انگیزه قوی و باطنی برای اصلاح جامعه وجود ندارد. بلکه با روحیه کارمندی دنبال رفع تکلیف هستند و بیشتر دغدغه تأمین معاش خود را دارند. در صورتی که بخش مردمی از آنجا که با اعتقاد وارد شده، ورودش جانانه است و از مال و حیثیتش دریغ نمی‌کند

تسنیم: آیا ایراد را فقط در بی‌انگیزگی کارکنان و متوجه نیروی انسانی می دانید؟ یا به ساختارها نیز انتقاد دارید؟

ساختارها نیز برخلاف همه توصیه‌ها دچار نقص است. برای درک بهتر مسئله مثالی عرض می‌کنم. در سال 1388 دو نهاد تاسیس شد، یکی سازمان علمی و فن آوری ریاست جمهوری و دیگری شورای توسعه فرهنگ قرآنی، اگرچه هردو با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و همزمان تشکیل شدند، اما اکنون جایگاه این دو به هیچ وجه قابل مقایسه نیست به طوری که مردم جامعه حتی خبر ندارند که شورایی برای توسعه فرهنگ قرآنی وجود دارد. خصوصا اینکه از لحاظ ساختاری نیز شورایی است و قدرت اجرایی چندانی ندارد.

تسنیم: برای اصلاح ساختاری ایده خاصی دارید؟

معتقدم همانگونه که برای ورزش یک وزارتخانه داریم برای قرآن نیز تشکیل یک وزارتخانه نیاز است. ممکن است عده‌ای بگویند هم‌اینک معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد وجود دارد و در این حد کفایت می‌کند. اما حدود 40 سال از عمر این معاونت می‌گذرد و اتفاق خاصی نیفتاده که همین اثبات می‌کند پرداختن به قرآن در حد معاونت کافی نیست.

البته همانگونه که با تعیین وزارتی مختص ورزش، تمامی فعالیت‌های ورزشی در این وزارتخانه محدود نشد و نهادها و سازمان‌های دیگر نظیر نیروهای مسلح هم فعالیت و مسابقات ورزشی خود را دارند، با تشکیل وزارت قرآن نیز سایر بخش‌ها می‌توانند فعالیت قرآنی خودشان را داشته باشند.

تسنیم: از ایده خودتان گفتید، اما آیا در گذشته ایده خوبی سراغ دارید که توسط نهادهای حاکمیتی اعمال می‌شده لیکن در حال حاضر کنار گذاشته شده و برای استمرار آن تصمیمات درست نیاز به مطالبه باشد؟

در دولت نهم و دهم برنامه بسیار خوبی اجرا می‌شد به این صورت که نیمی از اجاره بهای مؤسسات قرآنی توسط دولت پرداخت می‌شد و یا به ازاء هر نفر جزء حفظ قرآن و یا تعداد مشخصی از شرکت‌کنندگان در آزمون حفظ، مبلغی به‌عنوان پاداش به مؤسسات قرآنی تعلق می‌گرفت. انتظار می‌رفت که این ایده خوب ارتقا یابد اما متأسفانه به‌جای تقویت کنارگذاشته شد. تسنیم: گذشته از آسیب‌شناسی وضع موجود در خصوص آینده و برنامه‌ریزی‌های دولتی و نهادهای مرتبط ارزیابی شما چیست؟ فعالیت‌های قرآنی از تنوع زیادی برخوردار است به طوری که بیش از 100 طرح و برنامه وجود دارد که این کثرت برنامه‌ها خودش منجر به تشتت در برنامه‌ریزی و سیاستگذاری‌ها شده است که هر نهادی با صلاحدید خویش برنامه‌ای را انتخاب می‌کند اما رهبری به درستی مطالبه را بر تربیت حافظ متمرکز کردند، چرا که بقیه برنامه‌های قرآنی چون صوت و لحن، تجوید، تفسیر، ترجمه و مفاهیم مقدمه حفظ است. اگر مطالبه ایشان را محقق می‌کردیم بقیه برنامه‌ها را هم می‌داشتیم و به قول معروف «چون که صد آمد نود هم پیش ما است.»

تسنیم: شما عضو شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور هستید، با توجه به این مسئولیت، چه اقدامی برای رفع این مشکل انجام داده اید؟

اگرچه بنده اصرار داشتم که تمرکز کامل بر مسئله تربیت حافظ باشد اما در نهایت با تلاش‌های بنده در این شورا مصوب شد 50 درصد بودجه‌ها برای حفظ و نیم دیگر به باقی برنامه‌ها تعلق گیرد. این کاری بود که از عهده بنده بر می‌آمد و الحمدلله انجامش دادم.

تسنیم: به این ترتیب موضوع آموزش قاریان قرآنی در نهادهای مردمی مثل شما چگونه است؟

همان‌طور که عرض شد اعتقاد بنده به تمرکز بر حفظ قرآن است و ما در مؤسسه قرآنی خودمان بحث صوت و لحن و قرائت کار نمی‌کنیم.

تسنیم: در همین زمینه حفظ آیا در مجموعه خودتان برای علاقه‌مندان خارجی هم برنامه‌ای دارید؟

ما در 12 مرکز در هفت استان کشور به صورت شبانه‌روزی در کنار تربیت حافظ با برگزاری برنامه‌های عبادی و اخلاقی فضای معنوی‌ای را برای قرآن آموزان فراهم کرده‌ایم. حتی در سال‌های اخیر تعداد زیادی از قرآن آموزان غیر ایرانی از 15 کشور شامل، عراق، لبنان، کویت، اندونزی، چین، کشمیر، افغانستان و آمریکا در این مراکز حافظ قرآن کریم شده‌اند. قبلاً در جذب متقاضیان خارجی با مشکل ویزا برای اقامت یک‌ساله مواجه بودیم. اواخر سال گذشته تفاهمنامه همکاری‌ای با جامعه المصطفی امضا کردیم که علاوه بر حل مشکل ویزا، این مرکز وظیفه تبلیغات در سطح جهانی و جذب تخصصی متقاضیان حفظ قرآن را به عهده گرفته است و بعد از پایان دوره نیز امکان اقامت در ایران برای ادامه تحصیل آنها در جامعه المصطفی وجود دارد.

تسنیم: درباره شرکت‌کننده دوره‌تان از آمریکا بیشتر توضیح دهید و اینکه قبل از امضای تفاهمنامه با جامعه المصطفی چگونه مؤسسه را تبلیغ می‌کردید؟ یعنی چگونه یک خارجی از وجود چنین دوره‌ای در ایران مطلع می‌شده؟

شرکت‌کنندگان آمریکایی یک خانواده پاکستانی‌الاصل بودند که بیش از 50 سال در آن کشور اقامت داشته و در واقع شهروند آمریکا محسوب می‌شوند. این خانواده به جهت علاقه‌شان به حفظ قرآن، با شهرهای مذهبی چون نجف، مشهد و قم تماس تلفنی گرفته و خواستار معرفی مرکزی برای حفظ قرآن بودند که در نهایت به این مرکز راهنمایی شدند.

در خصوص نحوه تبلیغ و اطلاع متقاضیان سایر کشورها نیز باید بگویم، رئیس اتحادیه قرآنی عراق طی بازدید از مؤسسه ما به‌خاطر کیفیت بالای فعالیت‌هایمان تعدادی متقاضی از کشورش را در دوره‌های ما ثبت نام کرد که بعد از اتمام دوره این افراد بهترین مبلغ دوره‌های ما شدند و دوستان خود در سایر کشورهای اسلامی را به شرکت در دوره ترغیب و تشویق کردند.

تسنیم: با توجه به حضور گردشگران خارجی در شهر شیراز و اینکه مؤسسه شما در این شهر توریستی قرار دارد، آیا تا به حال برای جذب و تأثیرگذاری بر گردشگران خارجی که با هدف بازدید آثار تاریخی این شهر به ایران آمده‌اند، برنامه‌ای داشته‌اید؟

واقعا شایسته است که چنین ارتباطی برقرار کنیم اما متأسفانه تاکنون اقدامی در این راستا انجام نشده.

تسنیم: با عنایت به اینکه شما هم بر مفید بودن برقراری چنین ارتباطی صحه گذاشتید، چه ایده‌ای برای اجرایی کردنش دارید؟

ما در دارالقرآن بیت‌الاحزان ایده‌های متعددی داریم و اخیرا بخش بین‌الملل دارالقرآن را با هدف اجرای طرح بوم‌گردی قرآنی برای گردشگران خارجی و داخلی ایجاد کردیم به طوری که در قالب دو برنامه این مسئله را اجرایی خواهیم کرد. برنامه اول شامل، اردوی طرح جذب گردشگر قرآنی خارجی برای بازدید از مرکز در کنار سایر برنامه‌های تفریحی است و برنامه دیگر نیز شامل اردوهای قرآنی همانند یک مراسم اعتکاف است که برای حفظ یک سوره به مدت دو الی سه شبانه روز در مرکز می‌مانند.

تسنیم: شنیده‌ها حاکی از این است که شما با نیروی دریایی ارتش هم تفاهم‌نامه‌ای دارید برای برگزاری کلاس‌های آموزشی روی کشتی در این زمینه توضیح بیشتری بدهید؟

ابتدا فرمایش شما را تصحیح کنم که دوره‌های مورد توافق با نیروی دریایی روی کشتی برگزار نمی‌شود بلکه ارتش تعدادی از نیروهای گلچین شده‌اش را به مدت یک‌سال با پرداخت کامل حقوق از رزم و حضور بر عرشه کشتی معاف می‌کند و علاوه بر آن هزینه دوره را نیز متقبل می‌شود تا این افراد با حضور در دوره یک‌ساله شبانه‌روزی ما حافظ کل قرآن شوند و در واقع هدف ارتش از این تفاهم‌نامه کادرسازی و تربیت مربی است که در ادمه خود این افراد در جاهای مختلف از جمله روی عرشه ناو دوره‌های حفظ را برگزار خواهند کرد. این همکاری با ارتش رو به گسترش است به طوری که قرار است از یک مرکز مختص نیروی دریایی به سه مرکز افزایش یابد و حتی در حال حاضر نیروی زمینی ارتش نیز متقاضی تشکیل مراکز حفظ قرآن است.

تسنیم: چگونه ایده اولیه این تفاهمنامه شکل گرفت؟ به نوعی ایده مشترک دارالقرآن و ارتش بود اما برخی از حافظین خروجی دوره ما جزو نیروی دریایی بودند که تأثیرات مثبت قرآن بر عملکرد این نیروها شامل، امانتداری، افزایش کارایی و وجدان کاری باعث شد که مسئولان نیروی دریایی به فکر چنین همکاری‌ای بیفتند.

تسنیم: معمولا وقتی صحبت از فعالیت‌های قرآنی می‌شود بخصوص در نهادهای دولتی، موضوع بودجه به میان می‌آید به نظر شما مشکل از بودجه است یا برخی موازی‌کاری‌ها؟ در ضمن در سؤالات قبلی هم به آسیب‌شناسی فعالیت‌های قرآنی در جنبه‌های گوناگون پرداختیم، اگر امکان دارد، جمع‌بندی‌ای هم ارائه بفرمایید.

از آنجا که بخش‌ها و نهادهای مختلفی از جمله، اوقاف، معاونت قرآن وزارت ارشاد، بسیج و غیره متصدی قرآن هستند، در برنامه‌ریزی‌ها تشتت وجود دارد، لذا اگر بودجه‌ای برای فعالیت قرآنی وجود دارد، تخصیص آن پاره پاره است و عملا مؤسسات قرآنی از آن برخوردار نمی‌شوند که به این ترتیب نتیجه‌ای در بر ندارد.

همان‌طور که در پاسخ به سؤالات قبلی اشاره شد نیروی کارمندی انگیزه کافی ندارد و بخش‌های دولتی در این زمینه نیز به اصطلاح فربه‌اند و نیاز به کوچک‌سازی دارند چرا که اگر به طور مثال 10 میلیارد برای فعالیت قرآنی تخصیص داده شده، 7 میلیارد برای حقوق کارمندان این بخش‌ها و تنها 3 میلیارد به اجرا تعلق می‌گیرد.

به‌عنوان جمع‌بندی عرض بنده این است که: از ابتدا اصل بودجه تخصیص یافته برای فعالیت‌های قرآنی کم است، سپس از همین کم نیز بخش عمده‌اش به پرداخت حقوق نیروی انسانی با همان ویژگی‌های کارمندی و بی‌انگیزگی تعلق می‌گیرد و در نهایت هم تشتت در برنامه‌ها، آن اندک بودجه باقی مانده برای اجرای برنامه‌ها را بی‌اثر می‌کند.

تسنیم: پیشنهاد شما برای بهبود جایگاه قرآن در میان جامعه چیست؟

متأسفانه هیچ تشویق اثرگذار ملی و یا تشویقی با جایگاه حقوقی نداریم. به‌عنوان مثال اگر رئیس جمهور اعلام می‌کرد «یارانه خانوار به ازاء حفظ ده جزء قرآن دو برابر، بیست جزء سه برابر و حفظ کل چهار برابر می‌شود» و یا به خدمت سربازی به ازاء هر جزء یک ماه کسری تعلق می‌گرفت و حافظان قرآن از سربازی معاف می‌شدند و بعد نیز بدون کنکور جذب دانشگاه فرهنگیان و سپس به استخدام آموزش و پرورش در می‌آمدند به طوری که نه فقط دبیر دروس دینی و قرآن بلکه معلمین ریاضی و علوم و غیره نیز اهل قرآن می‌بودند. در چنین شرایطی مردم با علاقه فرزندان خود را در کلاس‌های قرآن ثبت نام کرده و در نتیجه مشکلات مالی مؤسسات قرآنی حل می‌شد بلکه جامعه ما از مشکلات مصون می‌ماند و دیگر شاهد فتنه‌هایی نظیر اغتشاشات اخیر نمی‌بودیم.

تسنیم: نمایشگاه قرآن را چطور ارزیابی می‌کنید؟

کلیت نمایشگاه که پسندیده است اما هرچه هم که وظایفمان را به خوبی انجام دهیم باز هم کم است. گذشته از کلیت نمایشگاه به نظرم جایگاه بخش‌های مردمی در نمایشگاه‌های قرآن اصلا مناسب نیست، این بخش در حاشیه قرار دارد و به تبع آن به حد کافی دیده نمی‌شود.

متأسفانه هیچ کمک‌هزینه‌ای به مؤسسات قرآنی پرداخت نمی‌شود و فقط برای برپایی غرفه مکان در اختیار آنها قرار می‌گیرد که با توجه به مشکلات مالی مؤسسات، بسیاری از آنها حتی امکان شرکت در نمایشگاه را ندارند. بنابراین انتظار می‌رود بودجه‌ای تشویقی به این منظور در نظر گرفته شود.

تسنیم: موضوع دنیای مجازی و قرآن چطور می‌تواند، فرصتی برای استفاده هرچه بیشتر از این کتاب الهی در جامعه و خانواده باشد؟

فضای مجازی به فضای زندگی حقیقی بسیاری از مردم تبدیل شده و ظرفیت بزرگی در اختیار قرار می‌دهد و فعالیت‌ها را آسان می‌کند اما در کمال تأسف به‌اندازه کافی وارد این فضا نشدیم. برگزاری کلاس‌های مجازی و برخط متناسب با نیاز نیست، برای شناخت فرصت‌ها و برنامه‌ریزی دقیق نیاز به کارگروه‌های تخصصی است.

تسنیم: موضوع فعالیت‌های قرآنی برای کودکان جهت آشنایی این بخش از جامعه با قرآن را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در این رابطه چندان کار نشده و به برنامه جامع و مدونی نیاز است. در استان فارس بیش از 100 مهد و پیش‌دبستانی قرآنی با روش‌های خوبی در قالب بازی و نقاشی، قرآن را به کودکان می‌آموزند.

اما قبلاً این مهدهای قرآنی مورد بی‌مهری سازمان تعلیم و تربیت آموزش و پرورش قرار می‌گرفتند. چرا که این سازمان مخالف آموزش روخوانی قرآن قبل از دبستان است و روش‌های مختلفی که به این منظور به‌کار گرفته می‌شود را منکوب می‌کنند.

که برای حل این تفاوت دیدگاه‌ها بایستی جلسات مشترکی بین مؤسسات قرآنی و سازمان مذکور برگزار شود و حرف‌های یکدگیر را بشنوند تا ان‌شاءالله به تفاهم برسند.