پایان باز مذاکرات «عراقچی» در الیزه
این روزها تهران و پاریس برخلاف تهران و دیگر پایتخت‌های اروپایی روابطی نه چندان پرتنش را طی می‌کنند. اما نشانه آن چیست؟ نخست آزادی دو زندانی فرانسوی در ایران، دوم گفت‌وگوهای رئیس‌جمهوری ایران با امانوئل مکرون و سوم نیز رایزنی سیدعباس عراقچی با همتای فرانسوی، آن هم جدی و پشت درهای بسته کاخ الیزه. البته این به آن معنا نیست که اختلافی بر این مناسبات سایه نیفکنده است، بلکه روابط تهران و...
وزیر امور خارجه ایران که بنا به دعوت همتای فرانسوی به پاریس سفر کرده بود، عصر چهارشنبه در محل وزارت امور خارجه فرانسه با «ژان نوئل بارو» وزیر امور خارجه این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. عراقچی پیش از این سفر به لاهه رفته بود تا در نشست دولت‌های عضو کنوانسیون منع سلاح‌های شیمیایی شرکت کند و قبل از آن نیز سفری به مسقط داشت.
همچنین در ادامه دیدارها و رایزنی‌های مقامات فرانسوی با مقامات کشورمان، در گفت‌وگوی 14آبان‌ماه مسعود پزشکیان با امانوئل مکرون همتای فرانسوی‌اش، رئیس‌جمهور گفت که ایران همواره از گفت‌وگو و تعامل استقبال کرده، اما امروز این طرف مقابل است که باید به‌عنوان یک اقدام اعتمادساز حقوق جمهوری اسلامی ایران را محترم بشمارد. امانوئل مکرون نیز با بیان اینکه بنده برای ایجاد یک چارچوب مذاکراتی جدید تلاش خواهم کرد تا بتوانیم به نتیجه‌ای روشن بین ایران و کشورهای غربی برسیم، گفت: «ضروری است تعاملات و گفت‌وگوهای ما در راستای ایجاد شفافیت و اعتمادسازی ادامه داشته باشد تا بتوانیم به توافق رسیده و ضمن رفع تحریم‌ها، روابط متقابل را بهبود بخشیم و گسترش دهیم.» این گفت‌وگو بعد از آزادی دو زندانی فرانسوی در ایران صورت گرفت و سیسیل کوهلر و ژاک پاری که به مدت سه سال در ایران به جرم جاسوسی بازداشت شده بودند، از زندان اوین آزاد شدند و به سفارت فرانسه در تهران رفتند.
انتقاد از سه کشور اروپایی
وزیر خارجه ایران که روزهای پرکاری را سپری می‌کند روز چهارشنبه به پاریس رفت و با همتای فرانسوی خود دیدار کرد. عراقچی در دیدار با همتای فرانسوی و با انتقاد از عملکرد سه کشور اروپایی در شورای امنیت سازمان ملل و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مسوولیت آنها را در بروز وضعیت فعلی خاطرنشان کرد و خواستار اتخاذ رویکردی مسوولانه، مستقل و مبتنی بر حقوق بین‌الملل شد. در این دیدار روابط دوجانبه ایران - فرانسه مورد بررسی قرار گرفت و طرفین بر اهمیت تداوم مشورت‌ها برای رفع موانع و تسهیل مناسبات تاکید کردند. دو وزیر با مرور تحولات منطقه غرب آسیا، منازعه اوکراین، اوضاع امنیتی بین‌المللی و نیز موضوع هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، ضرورت تلاش مسوولانه برای کمک به کاهش تنش‌ها و تقویت صلح و عدالت بین‌المللی را مورد تاکید قرار دادند.
همچنین وزیر امور خارجه ایران با اشاره به بازداشت ناموجه «مهدیه اسفندیاری» تبعه ایرانی، از تصمیم دادگاه فرانسوی برای آزادی مشروط وی استقبال کرد و خواستار تسریع در روند تبرئه و آزادی وی برای بازگشت به ایران شد. عراقچی با تاکید بر حق قانونی ایران برای بهره‌برداری از انرژی هسته‌ای به‌منظور مقاصد صلح‌آمیز، حسن نیت و جدیت جمهوری اسلامی ایران را برای مذاکره معقول و منطقی جهت اطمینان‌بخشی نسبت به ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران یادآور شد. وزیر امور خارجه ایران همچنین با انتقاد از عملکرد سه کشور اروپایی در شورای امنیت سازمان ملل و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مسوولیت آنها را در بروز وضعیت فعلی خاطرنشان کرد و خواستار اتخاذ رویکردی مسوولانه، مستقل و مبتنی بر حقوق بین‌الملل به‌ویژه طبق ماده 4 معاهده منع اشاعه شد.
تبادل زندانیان
در عین حال وزیر خارجه طی گفت‌وگویی با شبکه فرانس24 در پاسخ به اینکه آیا سفرش به پاریس برای نهایی کردن آزادی دو شهروند فرانسوی که اکنون در سفارت فرانسه در تهران هستند و مبادله آنها با مهدیه اسفندیاری است، گفت: «مبادله زندانیان بر اساس منافع ملی، موضوعی نسبتا رایج در روابط بین‌الملل است. این کار نه تعجب‌برانگیز است و نه جدید. این مبادله میان ما و فرانسه مورد مذاکره قرار گرفته است. توافقی حاصل شده و بله، ما منتظر هستیم که تمام روندهای حقوقی و قضایی در هر دو کشور طی شود. امیدوارم و فکر می‌کنم که طی یک یا دو ماه آینده، بسته به روند قضایی، این کار انجام شود.» عراقچی با اشاره به اینکه در تبادل زندانیان میان کشورها همیشه دو طرف وجود دارد، یک تصمیم سیاسی از سوی مقامات لازم است و همچنین یک تصمیم قضایی از سوی نهادهای قضایی تاکید کرد: «این دو قدرت کاملا مستقل از هم هستند، البته باید نوعی هماهنگی وجود داشته باشد. از طرف ایران این هماهنگی انجام شده است. اکنون ما منتظر طرف فرانسوی هستیم.»
عجله‌ای برای مذاکره نداریم، منتظریم
وزیر خارجه درخصوص وضعیت مذاکرات احتمالی با آمریکا توضیح داد: «الان هیچ مذاکره‌ای وجود ندارد؛ اما کانال‌های گفت‌وگو میان ما و آقای ویتکاف برقرار بوده است. واسطه‌های مختلفی نیز پیام‌ها را منتقل می‌کنند. اما اکنون هیچ تصمیمی برای مذاکره نداریم. چرا؟ چون در طرف آمریکا اراده‌ای برای یک مذاکره واقعی و منصفانه وجود ندارد. ما آماده مذاکره هستیم؛ همیشه آماده بوده‌ایم، اما مذاکره واقعی و جدی. مذاکره یعنی گفت‌وگو، نه دیکته کردن. هر زمان دولت آمریکا اعلام کند که می‌پذیرد خواسته‌های تحمیلی خود را کنار بگذارد و آماده یک گفت‌وگوی واقعی و جدی برای دستیابی به منافع دوجانبه و یک نتیجه برد - برد باشد، ما هرگز «نه» نمی‌گوییم. اما اکنون چنین آمادگی‌ای را از آمریکا نمی‌بینیم.»
در عین حال عراقچی به فرانس24 گفت که مدتی است که هیچ تماس یا تبادل پیامی با ویتکاف یا «مارکو روبیو» نداشته‌ایم؛ چون همان‌طور که گفتم، به این نتیجه رسیده‌ایم که طرف آمریکایی اراده واقعی برای مذاکره ندارد. هر زمان که این اراده شکل بگیرد، می‌توانیم فورا کانال‌ها را فعال کنیم. اما اکنون عجله‌ای نداریم؛ منتظریم. صبر می‌کنیم تا آمریکایی‌ها برای یک مذاکره واقعی آماده شوند، نه فقط درخواست‌های اغراق‌آمیز مطرح کنند. عراقچی در پاسخ به اینکه آیا اکنون اجازه بازگشت بازرسان را خواهیم داد یا خیر، گفت: «بازرسی از تاسیسات غیرنظامی که مورد حمله قرار نگرفته‌اند، ادامه دارد و مشکلی نیست. اما درباره تاسیسات آسیب‌دیده، همان‌طور که گفتم، باید چارچوب جدیدی تدوین شود و این باید با آژانس مذاکره شود. امیدوارم کشورهای عضو شورای حکام تصمیمات اشتباه نگیرند و این روند را دشوارتر نکنند.»
نشانه شناسی تحرکات مذاکراتی پاریس
عبدالرضا فرجی‌راد*اروپایی ها می‌دانند که با فعال‌کردن مکانیسم ماشه از برنامه هسته ای ایران کنار گذاشته شدند. البته این اقدام با فشار آمریکا صورت‌گرفت، لذا علاقه مند هستند که به‌نحوی با ایران وارد گفت‌وگو شوند، از این‌رو پیش از سفر سیدعباس عراقچی به پاریس، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد؛ آمادگی دارند تا با ایران گفت‌وگو کنند. وزیرخارجه با همتای هلندی خود نیز در همین رابطه مذاکراتی داشت. بعد از آن نیز فرانسوی ها دعوت کردند تا بر اساس همان مبنای نیویورک یعنی مذاکرات مکرون و پزشکیان و مکالمه تلفنی اخیرشان، مذاکرات ادامه پیدا کند.
مذاکرات ایران و فرانسه دو وجه دارد؛ نخست اختلافات داخلی بر سر زندانیان است که احتمال می‌رود به‌زودی به نتیجه برسند. مساله بعدی هم درخصوص هسته ای ایران است که به دو بخش تقسیم شده و نخست مسائل آژانس است که اروپا خیلی نگران است. آنها اصرار دارند که آژانس بتواند از سایت های بمباران شده بازدید کند تا از سرنوشت 408 کیلوگرم اورانیوم ایران مطلع شود. البته می‌دانند که ایران به آسانی با این مساله موافقت نخواهد کرد و با توجه به فعال‌شدن مکانیسم ماشه ایران نمی خواهد به‌راحتی با درخواست غرب و آژانس موافقت کند. همچنین فرانسوی ها به‌دنبال پیدا‌کردن راهی برای مذاکرات بین ایران و آمریکا هستند؛ این در حالی است که می‌دانند بدون‌دادن امتیاز نمی‌توانند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به‌طور جدی در ایران فعال کنند. همچنین فرانسوی ها منافعی را در کوتاه‌مدت برای خود در ایران می‌بینند و اگر ایران و آمریکا پای میز مذاکره بنشینند و اگر به توافقی دست پیدا کنند، با توجه به اینکه نفوذ فرانسه از نظر اقتصادی نسبت به آلمان و بریتانیا در ایران بیشتر است احتمالا منافع بیشتری در ایران کسب خواهد کرد؛ در واقع می‌توان گفت که فرانسه احتمالا ابتکاری برای حل مساله هسته ای ایران خواهد داشت؛ اما مسیر دشوار است.
ابتدا باید با بریتانیا و آلمان وارد مذاکره شوند تا آنها نیز همسو با الیزه گام بردارند و سپس نیز سه کشور اروپایی و آمریکا را قانع کنند که پای میز مذاکره حاضر شده و حدی از غنی سازی را برای ایران قائل شوند. درواقع فرانسه اگر بخواهد ابتکاری داشته‌باشد باید به همان توافق غنی سازی برجام یا چیزی شبیه به آن بازگردند. به این مفهوم که با آمریکا صحبت کنند که اگر توافقی صورت بگیرد به نفع واشنگتن هم هست، تا دونالد ترامپ هم بتواند دستاوردی نزد مخالفان داخلی داشته‌باشد.
* استاد ژئوپلیتیک دانشگاه
دیپلماسی ناتمام در پاریس
