پایش ماهواره ای ذخایر آبی کشور پس از بارندگیهای فروردین

پایش و رصد تصاویر دریافتی ماهواره ها از ذخایر و پهنه های آبی کشور نشان می دهد که پس از بارندگی های فروردین 99 بسیاری از منابع مهم آبی کشور مجددا به چرخه آبگیری بازگشتند و احیا شدند.

خبرگزاری مهر- گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: رودخانه ها و دریاچه ها بخش مهمی از چرخه هیدرولوژیکی آب را تشکیل داده و یک منبع مهم برای زندگی محسوب می شوند؛ به نحوی که تولید محصولات کشاورزی و توسعه اقتصادی و صنعتی کشورها وابسته به منابع آبی هر کشور و مدیریت درست آن است.

از آنجایی که بیشتر شهرهای دنیا در اطراف منابع آب شیرین (دریاچه ها و رودها) ساخته شده‌اند، خشک شدن این منابع آب باعث بحرانی شدن مسائلی مانند مشکلات بهداشتی، روانی و مهاجرت در مناطق مختلف شده است.

حال با وجودی که استفاده از روش های سنتی و اطلاعات زمینی برای پایش و ارزیابی منابع آبی سطح زمین بسیار وقت گیر و هزینه‌بر بوده و در اغلب موارد برآورد ضعیفی از مقدار آب موجود در منطقه را به دست می‌دهد، استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و فناوری سنجش از دور با توجه به کاهش وقت، هزینه، انجام محاسبات گوناگون و تکرارپذیری در فصول و زمان های مختلف، روشی بسیار به صرفه و معقول به حساب می آید.

از این رو نقشه برداری سطوح آبی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و فناوری سنجش از دور، می تواند نقش مهمی در نظارت بر تالاب ها، ارزیابی سیل، برآورد سطح آب منطقه و مدیریت منابع آب ایفا کند.

کاربرد سنجش از دور در زمینه منابع آبی

کشور ایران با وجود داشتن رودخانه ها و دریاچه ها و تالاب های زیاد و نیز بارش های متنوع در طول فصول مختلف سال، جزء 24 کشور دارای تنش و بحران آبی است و کشوری با اقلیم عمدتا گرم و خشک است.

با توجه به مسائل مطرح شده نیاز به پایش و مدیریت منابع آبی در طول فصول مختلف و بررسی روند کاهش منابع آبی در کشور بسیار مورد نیاز بوده و نیز با توجه به وسعت کشور ایران، علم سنجش از دور کمک بسیاری در بحث منابع آبی کشور خواهد داشت و می توان با استفاده از این فناوری، منابع آبی را از نظر کیفی و کمی مورد بررسی قراردارد.

در این راستا و به دنبال بارندگی های سنگین و افزایش نرخ بارش در کشور درفروردین ماه امسال، اداره سنجش از دور سازمان فضایی ایران اندازه گیری های منابع آبی و بررسی مساحت پهنه های آب را با استفاده از نقشه های ماهواره ای در دستور کار قرار داده است.

مصطفی منصورپور مدیرکل سنجش از دور سازمان فضایی ایران در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص نتایج این پایش ها می گوید: سازمان فضایی ایران مطابق با مسئولیتی که دارد بخشی از کارهای خود را در حوزه منابع آبی دنبال می کند. در سالهای اخیر این موضوع جدیت بیشتری نیز یافته است.

وی با بیان اینکه با توجه به بارش های چند سال اخیر و آبگیری دریاپه ها و تالاب های داخلی، ما توانستیم با استفاده از تصاویر ماهواره ای اطلاعات خوبی دریافت کنیم، ادامه داد: در یک ماه اخیر رصد مستمر سنجش از دور ما از چند پهنه مهم آبی در کشور نشان می دهد که سطح آب این منابع تغییر قابل توجهی داشته است.

منصورپور خاطرنشان کرد: ما در مرکز فضایی ماهدشت، چندین ایستگاه اخذ داده های ماهواره ای داریم که بیشترین دیتایی که برای پایش منابع آبی و اندازه گیری مساحت پهنه های ابی کشور مورد استفاده قرار می گیرد از داده های ماهواره «لندست» و سنجنده «مادیس» ماهواره های «ترا» و «اکوا» استخراج می شود. اخیرا نیز برای دقت بیشتر دریافت مساحت دریاچه ها از ماهواره اروپایی «سنتینل 2» استفاده می کنیم.

وی تاکید کرد: پرتال سنجش از دور سازمان فضایی ایران در دسترس عموم کاربران قرار دارد و گزارشات منظم حاکمیتی مبنی بر پایش محیط زیست و منابع طبیعی به وزارت کشاورزی و سازمان محیط زیست و نیز پایش منابع آبی به وزارت نیرو و استانداری ها و حوزه های مرتبط ارسال می شود.

منصور پور ادامه داد: در صورتی که کاربران، سازمان های دولتی و بخش خصوصی تمایل به دریافت این اطلاعات داشته باشند تمامی نقشه ها و داده های ماهواره ای با کیفیت بالا به صورت رایگان در اختیارشان قرار خواهد گرفت.

مدیرکل سنجش از دور سازمان فضایی ایران در خصوص نتایج تغییرات پهنه های آبی کشور که با استفاده از داده های ماهواره ای استخراج شده است، توضیح داد که این توضیحات به شرح زیر است:

دریاچه ارومیه بحران کم آبی را پشت سر می گذارد

مهمترین دریاچه داخلی کشور که اکوسیستم شمال غرب ایران وابسته به آن است، دریاچه ارومیه است که در اوایل دهه 90 دچار بحران شد و سطح اعظمی از آن به خشکی رسید.

سازمان فضایی ایران یک آرشیو 40 ساله از تصاویر ماهواره ای این دریاچه در اختیار دارد و از سال 95 نیز به صورت مستمر و ماهیانه اطلاعات سطح آب دریاچه را با استقاده از تصاویر ماهواره ای محاسبه می کند.

تصاویر ماهواره ای نشان می دهد که بارندگی های اواخر سال 98 و فروردین سال 99 تاثیر خوبی در آبگیری دریاچه ارومیه داشته است.

طبق بررسی های صورت گرفته، دریاچه ارومیه در دی ماه 98 حدود 3 هزار کیلومتر مربع آبگیری داشته و بعد از بارندگی فروردین 99 این مساحت به 4 هزار و 600 کیلومتر مربع رسیده است. اگرچه مساحت آبی این دریاچه هنوز به وسعت کامل آبگیری نرسیده است اما طبق پیش بینی های داده های سنجش از دور، با بارندگی های بهار، این دریاچه بحران کم آبی را پشت سر خواهد گذاشت.

مساحت آبی دریاچه ارومیه در مقایسه با فروردین 98 نیز نشان می دهد که این مساحت در اوایل سال 98 نزدیک به 2800 کیلومتر مربع بوده و هم اکنون به مساحت 4 هزار و 600 کیلومتر مربع رسیده است. این درحالی است که کل مساحت دریاچه در سالهای ترسالی نزدیک به 5 هزار و 800 کیلومتر مربع بود که برای رسیدن به این میران از مساحت و ماکسیمم حالت، حدود 20 درصد فاصله وجود دارد و بارش های فروردین ماه، مساحت آب این دریاچه را به 80 درصد ماکسیمم حالت آن رسانده است.

حجم آب هامون های سیستان 3 برابر شد

هامون های سیستان از جمله تالاب مهم کشور است که داده های ماهواره ای آن از سال 56 در آرشیو سازمان فضایی ایران قرار دارد. این دریاچه به عنوان یکی از تاثیرگذارترین پهنه های آبی کشور به شمار می رود که اکوسیستم منطقه سیستان، متاثر از آن بوده و آبگیری و یا خشک شدن آن می تواند زندگی مردم ان منطقه را تحت تاثیر قرار دهد.

در سالهای خشکسالی، خشک شدن این تالاب، آن را تبدیل به کانون های گرد و غبار کرده و حتی مراتع و زیستگاه‌های گیاهی و جانوری در آن منطقه را تهدید می کند.

پایش مستمر هامون های سیستان (هیرمند، صابری و پوزک) از سال 95 توسط داده های سنجش از دور صورت می گیرد و مساحت آبی و نحوه آبگیری این تالاب رصد می شود. برآوردها از این داده ها حاکی از آن است که اگرچه وضعیت هامون های سیستان با شرایط مطلوب دوران ترسالی فاصله دارد اما باز هم نسبت به سال های قبل، این تالاب در فروردین 99 وضعیت بهتری را تجربه کرده است.

از آنجایی که نوساناتی که در هامون ها ایجاد می شود متاثر از بارش های داخل ایران و کشور افغانستان است، بارش‌های افغانستان و آبی که از رود هیرمند وارد این بخش می شود، تاثیر مثبتی بر آبگیری هامون ها دارد.

به همین دلیل در فروردین ماه امسال و اواخر سال 98 بارندگی های خوبی در سیستان و در کشور افغانستان رخ داد که افزایش قابل توجه سطح آب هامون ها را به همراه داشته است.

پایش هامون های هیرمند، صابری و پوزک نشان می دهد که حجم آب این هامون ها در فروردین ماه نسبت به دی ماه 98 تقریبا حدود 3 برابر شده و به ماکسیمم مقدار یک سال اخیر رسیده است.

برآوردها حاکی از آن است که در فروردین 99 مجموع آب هامون های سیستان به یکهزار و 769 کیلومتر مربع رسیده که نسبت به دی‌ماه 98 حدود 3 برابر شده و دلیل عمده آن نیز مربوط به بارش های فصلی افغانستان است.

جازموریان احیا شد

نتایج پایش مرکز ملی پایش ماهواره سازمان فضایی ایران از تالاب دیگری که متاثر از بارندگی های فروردین ماه و قبل از آن، با آبگیری گسترده همراه شده، مربوط به تالاب جازموریان است که از دی ماه 98 به بعد روند آبگیری آن قابل توجه بوده و در فروردین ماه احیا شده است.

تالاب جازموریان مهمترین تالاب در جنوب کشور محسوب می شود که خشک شدن آن برای زندگی مردم این منطقه، معضلاتی را به همراه داشته و کانون گرد و غبار در تابستان بوده است.

بررسی داده های ماهواره ای نشان می دهد که در پی بارش های اواخر دی ماه 98 این دریاچه نزدیک به 40 درصد آبگیری داشت و به مساحت هزار کیلومتر مربع رسید.

در فروردین ماه با افزایش بارش ها، این تالاب وضع بهتری را تجربه کرده و مساحت آن هم اکنون به یکهزار و 280 کیلومتر مربع رسیده است. چرا که امسال برخلاف سال گذشته جریان های هوا و جبهه های بارش زا از جنوب وارد کشور شد و این بارندگی ها در محدوده جنوب استان کرمان، باعث آبگیری جازموریان شد.

بررسی ها نشان می دهد که بیشترین بارش ها در فروردین ماه در استان کرمان رخ داده و به همین دلیل آبگیری و احیای جازموریان در پوشش گیاهی و اکوسیستم این منطقه تاثیر گذار خواهد بود.

تغییر قابل توجه مساحت بختگان و مهارلو

پایش مستمر پهنه های دیگر آبی کشور مربوط به پایش دریاچه های مهارلو، طشک و بختگان در استان فارس است. پس از بارش های فروردین 99، داده های ماهواره ای نشان می دهد که این 3 دریاچه مهم استان فارس، به بیشینه مقدار آبگیری در یک سال اخیر رسیدند.

در سال های گذشته دریاچه مهارلو در بحران خشکی قرار داشت و از سال 98 تاکنون وضعیت این دریاچه به مراتب بهتر شده است.

با وجودی که بارش های فروردین ماه 99 در استان فارس نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته یکسان بوده است، سطح آب 3 دریاچه استان فارس نیز امسال به همان مقدار فروردین 98 رسیده و وضعیت آبگیری به همان نحو پیش می رود.

اما وضع سطح آبی این دریاچه ها نسبت به سالهای 97 و 96 تغییرات قابل توجهی داشته است. چرا که از دی ماه 98 و پس از کاهش بارندگی در تابستان، میزان آبگیری این دریاچه ها افزایش یافت و حدود 400 درصد در بعضی دریاچه ها حجم آب افزایش یافته است.

حجم آب دریاچه مهارلو که در آبان 98 کمتر از 25 کیلومتر بود، هم اکنون به 180 کیلومتر مربع رسیده و نسبت به فروردین 97 که 60 کیلومتر بود، 3 برابر شده است.

در همین حال مساحت آبی دریاچه بختگان در فروردین 97 حدود 40 تا 50 کیلومتر بود و نتایج حاصل از پردازش داده‌های ماهواره‌ای حاکی از آن است که هم اکنون بعد از گذشت 2 سال سطح پهنه آب این تالاب به مساحت 260 کیلومتر مربع رسیده است. این افزایش 5 برابری سطح آب، نسبت به سال 97 است و حجم آب این دریاچه نسبت به سال 98 حدود 10 درصد افزایش را نشان می دهد.

تصاویر تغییرات سطح پهنه آب در دریاچه طشک نیز نسبت به سال 97 قابل توجه است. به نحوی که این دریاچه در سال 97 به مساحت آبی حدود 80 کیلومتر مربع رسیده بود و پس از بارندگی های فروردین سال 99 به 166 کیلومتر مربع رسیده و مساحت آبگیری آن 2 برابر شده است.

تغییرات سطح پهنه آب در دریاچه نمک قم

پایش داده های ماهواره ای در اسفند ماه 98 نشان می دهد که سطح پهنه آب در دریاچه نمک حدود 47 کیلیومتر مربع بوده اما در بارندگی های فروردین ماه 99 مساحت این پهنه به 217 کیلومتر مربع رسیده که این تغییر قابل توجه است.

دلیل این افزایش بیش از 4 برابری مربوط به بارش های فروردین 99 است که بخش زیادی از آن در منطقه قم و مرکزی رخ داد.

افزایش 20 درصدی سطح آب 13 سد کشور

همچنین با توجه به بارندگی هایی که در نواحی غرب، جنوب، جنوب غرب و شمال غرب کشور در فروردین ماه رخ داد، بررسی داده های ماهواره ای از متوسط افزایش حدود 20 درصدی سطح آب سدهای کشور حکایت دارد. به نحوی که سدهای این مناطق به حجم آبی دوران ترسالی رسیده اند.

پایش های ماهواره ای نشان می دهد که حجم آبی اکثر سدها در نواحی ذکر شده نسبت به بهمن 98 به طور متوسط 30 درصد افزایش داشته و بارندگی های اخیر در فروردین ماه، ذخیره آبی پشت سدها را به بیش از 30 درصد رسانده و سدهای مهم کشور به 80 درصد حجم آبگیری ماکسیمم مقدار قبل رسیده اند.

داده های ماهواره ای نشان می دهد که سد شهید رجایی در استان مازندران به 100 درصد مساحت دوران ترسالی (دهه 80) خود رسیده است.

در همین حال سد سپیدرود نیز 100 درصد افزایش مساحت داشته است.

سد مهاباد به 97 درصد و سد کرخه به 100 درصد ماکسیمم مساحت رسیده اند.

در پی بارش های فروردین 99، سد میناب به 137 درصد ماکسیمم مساحت دوران ترسالی رسیده و سد مخزنی گیلانغرب در استان کرمانشاه از زمستان تا فرودین 99 حدود 30 درصد افزایش ذخیره آبی داشته است.

با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره ای سنتینل 2، تغییرات مساحت سطح آب سد جیرفت در استان کرمان نیز نشان از افزایش بیش از 15 درصد ذخیره آبی این سد دارد. این سد که روی رودخانه هلیل رود احداث شده‌، در بارندگی های اخیر اسفند 98 و فروردین ماه 99، بیش از یک و نیم کیلومتر مربع افزایش سطح آب داشته است.

سد ایلام، سد درودزن و سد سلمان فارسی نیز در فروردین ماه 99 با افزایش ذخیره آبی مواجه شدند.

نتایج حاصل از پایش ماهواره ای تغییرات سطح آب دریاچه سلمان فارسی در فروردین ماه 99 موید افزایش مساحت پهنه آب در این دریاچه به میزان 1 کیلومتر مربع است و ذخیره آبی سد سلمان فارسی به 35 کیلومتر مربع رسیده است.

در همین حال بررسی بدنه آبی سد تاریخی کریت در فروردین 99 با استفاده از تصاویر ماهواره «سنتینل 2» از آبگیری مجدد این سد تاریخی که در شهرستان طبس و در کیلومتر 25 جاده طبس - دیهوک واقع شده است، خبر می دهد.

بررسی تصاویر ماهواره ای نشان می دهد که پشت این سد تا اوایل فروردین 99 مقدار آب بسیار کمی ذخیره بوده است که به سبب بارش های بسیار با ارزش فروردین ماه، این سد به تدریج آبگیری کرده و در تاریخ 30 فروردین 99 مساحت آب موجود در پشت سد به میزان 37 کیلومتر مربع رسیده است.

پایش ماهواره ای تغییرات سطح پهنه آب در سدهای پیشین و زیردان در استان سیستان و بلوچستان نیز از افزایش مساحت پهنه آب در سد زیردان به میزان 0.9 کیلومتر مربع و افزایش پهنه آب سد پیشین به میزان 0.8 کیلومتر مربع پس از بارش های اواخر فروردین حکایت دارد.