پشت پرده غیبت بن سلمان و بن زاید در شرم الشیخ / اختلاف ایدوئولوژیک و بمب ساعتی
عدم حضور حاکمان سعودی و اماراتی در شرم الشیخ، تنش‌ها با مصر بر سر غزه را آشکار می‌کند. سیسی می‌خواست به جهان نشان دهد که قاهره نقش رهبری در آتش‌بس ایفا کرده و این باعث خشم در جهان عربِ از هم گسیخته شد.
هنگامی که دونالد ترامپ و عبدالفتاح السیسی، روسای جمهور ایالات متحده و مصر، رهبران جهان را برای تثبیت و جشن توافق آتش‌بس غزه گرد هم آوردند، دو غایب بزرگ در شرم الشیخ مصر وجود داشت: محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی و محمد بن زاید، رئیس دولت امارات متحده عربی.
منابع سعودی، اماراتی و مصری به میدل‌ایست آی گفته‌اند که عدم حضور آن‌ها نشانه روشنی بود مبنی بر این‌که قدرت‌های بزرگ عرب خلیج فارس مصمم هستند که به مصر اجازه ندهند که در کانون توجه و تحسین قرار گیرد.
میانجی تحت فشار
نشست مذکور که در تفرجگاه دریای سرخ و به ریاست مشترک روسای جمهور مصر و ایالات متحده برگزار شد، نقش کلیدی - و بحث‌برانگیز - مصر را در طول جنگ غزه برجسته کرد. قاهره در دو سال گذشته اغلب محل برگزاری مذاکرات بوده و مقامات مصری در کنار سایر کشورها - مانند قطر - به عنوان میانجی عمل کرده‌اند.
با این همه، در حالی که اسرائیل گذرگاه رفح - بین غزه و شبه جزیره سینای مصر - را مسدود کرده بود، دولت مصر نظاره‌گر بود و به محاصره‌ای این منطقه فلسطینی دامن زد. در همین حال، در داخل کشور، مقامات مصری تقریباً هرگونه ابراز همبستگی با فلسطینی‌های غزه را سرکوب کرده‌اند.
چنین تنش‌هایی که جنگ غزه ایجاد کرده، در خلیج فارس نیز احساس شده، جایی که روابط محتاطانه با اسرائیل باید با افزایش خشم عمومی نسبت به جنگ متعادل می‌شد.
رقابت بر سر نقش و اعتبار بزرگ‌تر
اکنون انتظار می‌رود عربستان سعودی و امارات متحده عربی - به عنوان ثروتمندترین کشورهای منطقه - بخش عمده‌ای از کمک‌های بشردوستانه و بازسازی غزه را بپردازند. بدین ترتیب، مقامات سعودی و اماراتی استدلال می‌کنند که کشورهایشان باید نقش بیش‌تری در شکل‌دهی آینده غزه ایفا کنند.
یک دیپلمات مصری نزدیک به ریاست جمهوری این کشور به میدل‌ایست آی گفته که ریاض و ابوظبی با فرستادن وزرا به شرم‌الشیخ به جای حاکمان خود، «نشان می‌دهند که تمایلی به دادن نقش بزرگ‌تر یا اعتبار بیش‌تر به مصر ندارند». این دیپلمات گفت: «مصر هفته‌ها در کانون توجه بین‌المللی برای میانجیگری مذاکرات غیرمستقیمی بوده است که منجر به آتش‌بس شکننده‌ای بین اسرائیل و حماس شد. با این حال، در ریاض و ابوظبی، این توجه باعث سرخوردگی شده است. هر دو دولت معتقدند که به دلیل کمک به میانجیگری در این توافق، به ویژه با توجه به نفوذشان در واشنگتن، شایسته تقدیر هستند».
برکشیدن شریک کوچک
مصر به واسطه ارتش بزرگ و تحت حمایت آمریکا، جمعیت عظیم، روابط با اسرائیل و موقعیت جغرافیایی - که در خاورمیانه و آفریقا و در همسایگی فلسطین قرار دارد - از نظر تاریخی یک قدرت بزرگ عربی بوده است.
اما این موقعیت در دهه‌های اخیر با ثروتمند و تأثیرگذار شدن کشورهای عربی خلیج فارس و فروپاشی اقتصاد مصر تضعیف شده است. از زمانی که سیسی در سال 2013 با سرنگونی محمد مرسی، اولین رئیس جمهور منتخب دموکراتیک مصر، در یک کودتای نظامی، قدرت را به دست گرفت، عربستان سعودی و امارات متحده عربی متحدان اصلی او بوده‌اند و حمایت اقتصادی و سیاسی قابل توجهی از او ارائه داده‌اند. این حمایت به ویژه در دوران فشار اقتصادی برای دولت او مهم بوده است. بنابراین، در خلیج فارس، مصر تا حدودی به عنوان یک شریک کوچک دیده می‌شود.
اختلاف ایدوئولوژیک و بمب ساعتی
اما فراتر از مسائل مربوط به منزلت و اعتبار، تنش‌ها بر سر غزه، شکاف ایدئولوژیک عمیق‌تری را برجسته می‌کند. عربستان سعودی و امارات متحده عربی مدت‌هاست که با سوءظن به حماس نگاه می‌کنند و آن را نمادی از مقاومت اسلامگراهایی می‌دانند که می‌تواند باعث ایجاد اختلال سیاسی در داخل کشورهایشان شود.
محمد بن سلمان اصلاحات اجتماعی را اعمال کرده است که عناصر محافظه‌کارتر و سنتی‌تر جامعه سعودی را آشفته کرده و جذابیت حماس - که ریشه در مذهب، مبارزه‌طلبی و مشروعیت مردمی دارد - آن را به دشمنی طبیعی برای ولیعهد تبدیل می‌کند.
یک منبع ارشد سعودی نزدیک به کاخ سلطنتی به میدل‌ایست آی گفت: «پادشاهی سعودی نگران است که روایت حماس در میان سعودی‌هایی که در حال حاضر مسیر جدید آزادسازی کشور را زیر سوال می‌برند، طنین‌انداز شود». او افزود: «به طور خلاصه، هر دو کشور خلیج فارس از نحوه پایان مذاکرات ناامید شدند، به خصوص که آتش‌بس نتوانست حماس را به طور کامل از بین ببرد. آن‌ها هرگونه حضور باقی مانده حماس را، حتی اگر دیگر غزه را اداره نکند، به عنوان یک بمب ساعتی می‌بینند».
به همین ترتیب، امارات متحده عربی سال‌ها رهبری یک کمپین منطقه‌ای علیه اسلام سیاسی را بر عهده داشته و گروه‌هایی از اخوان‌المسلمین گرفته تا حماس را که تهدیدی برای کنترل دولت و سلطنت می‌دانند، هدف قرار داده است. یک منبع اماراتی نزدیک به خانواده‌های حاکم به میدل ایست آی گفت: «امارات بقای حماس را به عنوان یک سابقه خطرناک می‌بیند».
بدین تنرتیب، ریاض و ابوظبی هر دو به طور مشترک با هرگونه آتش‌بس که به حماس اجازه می‌دهد دوام بیاورد، مخالفند.
رقابت‌های قدیمی، تنش‌های جدید
به گفته منابع میدل‌ایست آی، محمد بن سلمان تلاش کرده تا خود را به عنوان صلح‌ساز جدید جهان عرب - به مثابه یک رهبر مدرن که قادر به ایجاد ثبات پس از سال‌ها آشفتگی منطقه‌ای است - معرفی کند. اما منبع سعودی مذکور خاطرنشان کرده: «در عوض، توجه‌ها به قاهره معطوف شده است. و این موضوع غیرقابل هضم بود».
در قاهره، رهبران غایب خلیج فارس از نظرها پنهان نمانده‌اند. مقامات مصری بی‌سروصدا نگرانند که این امر می‌تواند فشار بیش‌تری بر روابطی که به دلیل چالش‌های اقتصادی و تغییر اتحادهای منطقه‌ای شکننده هستند، وارد کند: حتی عربستان سعودی و امارات متحده عربی در سال‌های اخیر با افزایش رقابت میان‌شان، دچار اختلاف شده‌اند. به گفته منبع دیپلماتیک مصری مذکور: «عدم حضور آن‌ها پیام قدرتمندی ارسال می‌کند و نشان می‌دهد که هر دو پایتخت، به ویژه ریاض، از نحوه برخورد مصر با مسئله غزه ناراضی هستند».
و در حالی که رهبران ارشد خارجی مانند رجب طیب اردوغان از ترکیه، امانوئل مکرون از فرانسه و کی‌یر استارمر از بریتانیا به مصر سفر کردند، حضور اعراب در کنار سعودی‌ها و اماراتی‌ها کم‌رنگ بود. عمان، سوریه و لبنان هم هیئت‌هایی را بدون مشارکت رهبران خود اعزام کردند.
یک کارشناس امنیت خاورمیانه گفت: «این یک بیانیه دیپلماتیک بو. این نشان می‌دهد که جهان عرب چقدر چندپاره شده است: بین تردید نسبت به طرح ایالات متحده، ترس از عادی‌سازی با اسرائیل بدون عدالت برای فلسطینی‌ها و لزوم مهار خشم عمومی در عین حفظ روابط با غرب، گیر افتاده است».
یک تحلیلگر مستقر در قاهره به میدل‌ایست آی گفته که «بدون یک موضع متحد عربی، هر توافقی که از شرم‌الشیخ بیرون بیاید، این خطر را در بطن خود دارد که به عنوان طرحی تحمیلی از خارج تلقی شود، نه به عنوان ابتکاری از منطقه». این تحلیلگر افزود: «قرار بود این اجلاس، مصر را دوباره در موقعیت فرماندهی قرار دهد. اما صندلی‌های خالی رهبران خلیج فارس داستان متفاوتی را روایت می‌کرد: داستان غرور، سیاست و رقابت‌های ناتمام».
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.