چالش آموزش سواد رسانه‌ای در مدارس تهران
تهران - ایرنا - چند سال است که برای ارتقای سطح سواد رسانه‌ای دانش‌آموزان کتاب "تفکر و سواد رسانه‌ای" و بخش ارتباطات در کتاب کار و فن‌آوری در دروس پایه هشتم تا یازدهم گنجانده شده اما برخی مشکلات و ضعف ها اثربخشی این اقدام را تحت‌الشعاع قرار داده است.
سواد رسانه ای را اگر علم تنظیم کننده روابط میان مخاطب و رسانه ها براساس هنجارهای درونی شده بدانیم، نباید از جایگاه آن در سیاست های رسانه ای کشورها غافل شویم. با به‌کارگیری سواد رسانه‌ای، تسلط فرد در فهم خروجی رسانه افزایش یافته به این ترتیب فرد به خوبی می‌داند از رسانه چه می‌خواهد و فعالانه به ارزیابی نقادانه محتوای آن می‌پردازد تا معنای پیام‌هایی با قابلیت های اثرگذاری بر سبک زندگی خود را دریابد، به این منظور یادگیری و افزایش سواد رسانه ای به عنوان مهارت و استفاده از رسانه های دیجیتال به عنوان یکی از تکنیک‌های نوین ارتباطی ضروری است.
برای واکاوی میزان اثرگذاری محتواهای آموزشی مرتبط با سواد رسانه‌ای در ارتقای سطح سواد دانش‌آموزان با برخی از آنها به گفت و گو نشستیم:
سرفصل ارتباطات باید از پایه ششم تدریس شود
"بیتا سبحانی" یکی از دانش آموزان پایه هشتم مدرسه خیری زرآزوند در منطقه هشت تهران در خصوص محتوای بخش ارتباطات کتاب کار و فن آوری گفت: این کتاب از پایه هشتم در مدارس تدریس می شود و حاوی چند بخش است که در هر بخش آن به صورت عملی یکی از رشته ها نظیر ارتباطات، الکترونیک، صنایع دستی، کاشت گل و گیاه به دانش آموزان آموزش داده می شود.
وی با بیان اینکه از 2 سال قبل که با شیوع ویروس کرونا کلاس ها به صورت برخط برگزار شد و ما ناگزیر شدیم استفاده از فضای مجازی را یاد بگیریم، افزود: سرفصل ارتباطات را باید از مقطع ششم به ما آموزش می دادند تا بتوانیم نحوه شرکت در کلاس های مجازی را یاد بگیریم.
به گفته بیتا، محتوای این بخش از کتاب برای دانش آموزان کارایی لازم را ندارد چراکه مطالبی عنوان شده که دانش آموزان آنها را از والدین خود فراگرفته اند و انتظار آنها از این بخش کتاب فراتر از این مطالب است.
لزوم افزایش نکات کاربردی و ارتقای مطالب
صبا جباری" دانش آموز پایه دهم مدرسه زرآزوند نیز گفت: کتاب تفکر و سواد رسانه‌ای در پایه دهم تدریس می شود و محتوای آن خوب است اما اگر نکات کاربردی بیشتر و آموزش هایی نظیر استفاده از کامپیوتر و کدنویسی به این کتاب اضافه شود بهتر است.
وی افزود: کتاب کار و فن‌آوری را هم در پایه هشتم خواندم اما مطالب برخی از سرفصل های آن نظیر ارتباطات بسیار سطحی است و همه نسبت به این مسائل آگاه هستند.
"مبینا چاهه" یکی دیگر از دانش آموزان پایه هشتم مدرسه خیری زرآزوند گفت: با توجه به سرفصل های کتاب کار و فن آوری در بخش های مختلف به دانش آموزان مهارت هایی آموزش داده می شود اما برخی از این مهارت ها نظیر الکترونیک برای دختران کارایی ندارد و باید سرفصل دیگری جایگزین آن شود.
وی افزود: در سرفصل ارتباطات نیز آموزش هایی به دانش آموزان در خصوص نحوه ساختن ایمیل، و خرید اینترنتی داده می شود که موثر است اما برخی از مطالب آن در خصوص اعتماد نکردن به افراد ناشناس و موضوعات این چنینی بسیار پیش پا افتاده است که والدین آنها را بارها به ما گوشزد کرده اند.
به گفته مبینا، باید مطالب کاربردی تر و عمیق تری در خصوص فضای مجازی، تهدیدهای آن و چگونگی استفاده از اپلیکیشن ها در سرفصل ارتباطات کتاب کار و فن آموزی قرار بگیرد.
"آفاق آقامحمدی" یکی دیگر از دانش آموزان پایه هشتم این مدرسه هم در مورد سر فصل ارتباطات همان حرف های بیتا و مبینا را تکرار کرد و ضمن ابراز نارضایتی از محتوای کتاب، گفت که باید مطالب کاربردی تر در خصوص ارتباطات و سواد رسانه به ما آموزش دهند."
سواد رسانه ای و مشکلات عمده در بحث آموزش
معاون انجمن سواد رسانه ای ایران و یکی از مولفان کتاب "تفکر و سواد رسانه‌ای" پایه دهم، با بیان اینکه مشکلات عمده سواد رسانه ای در بحث آموزش در زمینه های محتوا، اجرا، پشتیبانی و سیاستگذاری است، گفت: یک دست نبودن و سلیقه ای بودن آموزش محتواها، کافی نبودن مطالب کتاب، عدم تسلط دبیران بر محتوای کتاب، عدم فهم دقیق مدیران، سایر دبیران و خانواده از سواد رسانه ای که سیاست‌گذاران آموزشی نیز از آن مستثنی نیستند، از عمده ترین مشکلات در این حوزه بشمار می آید.
لیلا وصالی افزود: در مرحله اجرایی نیز ناهماهنگی مدیران و سایر کادر آموزشی با دبیران سواد رسانه ای وجود دارد؛ در مرحله پشتیبانی در دسترس نبودن امکانات آموزشی برای دبیران در بیشتر مناطق و حمایت نشدن دبیران برای اجرای برنامه هایی که به فهم دقیق تر سواد رسانه ای در دانش آموزان منجر می شود، دسترسی نداشتن نویسندگان کتاب برای بازنویسی مجدد و به روزرسانی کتاب و در مرحله سیاستگذاری چه به شکل کلان و چه در سیاست گذاری آموزشی در آموزش و پرورش برای درس سواد رسانه ای هماهنگی های لازم وجود ندارد.
وصالی با بیان اینکه بنده سال دوم برای تصحیح و بازنگری کتاب به نویسندگان اضافه شدم، خاطرنشان کرد: کتابی که به شکل جمعی نوشته می شود صد درصد مورد قبول همه نویسندگان نیست اما به صورت کلی این کتاب محتوای خوبی دارد به شرطی که در مدارس به آن بها داده شود و زمان تدریس کتاب سواد رسانه ای به درس های دیگر اختصاص داده نشود.
سواد رسانه ای و ضرورت به کارگیری دبیران مسلط در مدارس
معاون انجمن سواد رسانه ای ایران اذعان داشت: در سال های اخیرا بیشتر افرادی که تدریس این کتاب را به عهده گرفتند، تخصصی در این زمینه نداشتند و این امر باعث شد فهم درستی از موضوع سواد رسانه ای در ذهن دانش آموزان شکل نگیرد.
وصالی با تاکید بر اینکه برای تدریس کتب ارتباطات و سواد رسانه ای باید دبیران مسلط به سواد رسانه ای به کار گیری شوند و کتاب ها به شکل سلیقه ای تدریس نشود، یادآور شد: اهمیت دارد دبیران موضوع سواد رسانی را بفهمند و بتوانند محتوا را به درستی ارائه دهند.
به گفته وی، دانش آموزان باید در فرایند تدریس مشارکت کنند و هدایت مباحث به عهده دبیر باشد، استفاده از محتوای چند رسانه ای در آموزش حائز اهمیت است و مدارس باید به ابزارهای چند رسانه ای نظیر لب تاپ و ویدئو پرژکتور مجهز باشند و در برخی نمایشگاه ها نظیر رسانه های دیجیتال شرکت کنند.
وصالی با بیان اینکه کتاب پس از یکبار تالیف رها شده است، تاکید کرد: کتاب سواد رسانه ای باید هر سال با توجه به نیاز مخاطبان و تغییر فضای رسانه ای در دنیا و کشور بازنگری و بازنویسی شود.
معاون انجمن سواد رسانه ای ایران اضافه کرد: متاسفانه در این زمینه اقدامی انجام نشده و نویسندگان امکان انتقال بازخوردهایی که از کتاب می گیرند و اعمال آن در کتاب را ندارند، از سوی دیگر متولی دقیقی که بشود در مورد کتاب به او مراجعه کرد برای نویسندگان وجود ندارد و بعد از نوشتن کتاب هیچ مرجعی از نویسندگان درخواست بازنگری نداشته که در سال دوم یا سوم چه چیزی باید به کتاب اضافه یا کم شود، کتاب از شرایط رسانه ای روز عقب است.
وصالی افزود: همچنین تعداد دبیران مسط به سواد رسانه ای در کشور بسیار اندک است و کلاس های ضمن خدمت در زمینه سواد رسانه ای به نحوی که دبیران را برای ارائه کتاب به روز رسانی کنند به طور دقیق وجود نداشته یا به نظر می رسد از افراد مسلط به سواد رسانه ای برای آموزش دبیران دعوت نشده است.
وی با بیان اینکه سواد رسانه ای درکی مبتنی بر مهارت است که براساس آن انواع رسانه ها و تولیدات رسانه ای شناخته و از هم قابل تفکیک و شناسایی باشند، گفت: در تعریف سواد رسانه ای بر مهارت محور بودن سواد رسانه ای تاکید شده یعنی علاوه بر آموزش، زمانی سواد رسانه ای را محقق می دانیم که در مخاطب تبدیل به یک مهارت شده باشد مانند مهارت رانندگی کردن که آموزش در آن بخشی از ماجراست اما آنچه تعریف کننده است مهارت یافتن راننده برای به عهده گرفتن امر رانندگی است.
معاون انجمن سواد رسانه ای ایران ادامه داد: در تعریفی دیگر سواد رسانه ای یعنی توان دسترسی، تحلیل، ارزش گذاری و تولید محتوای رسانه ای به این معنا که فردی می تواند خود را دارای سواد رسانه ای بداند که کاربر باید قادر باشد دسترسی خوب به رسانه ها و محتواهای مورد نظر خود داشته باشد و از طرفی بتواند از رسانه ها برای انتقال محتوای مورد نظر خود استفاده کند و بتواند از پیام های رسانه ای مورد استفاده خود تحلیل درست داشته باشد، پیام های دریافتی را بتواند براساس معیارها و ارزش های خود، عرف جامعه ارزشگذاری و در نهایت بتواند محتواهای مورد نظر خود را تبدیل به محتوای رسانه ای قابل انتشار کند.
وصالی یادآور شد: از سوی دیگر درک توان رسانه ها، در شکل دادن به باورهای فرد، جهان بینی او، شناخت قالب های دریافتی آن و چگونگی کارکرد آنها موثر است در این تعریف هم تاکید بر توانایی رسانه ها در شکل گیری باورها و انگاره های ذهنی افراد و فهم چگونگی این انگاره ها و ابزارهایی که رسانه ها از آنها برای شکل دادن به این انگاره های ذهنی استفاده می کنند موضوع مهم و مورد توجه سواد رسانه ای است.
به گفته وی، اگر چه آموزش های ارائه شده در کلاس های سواد رسانه ای به دانش آموزان محدود بود اما اولین گروه از دانش آموزان که از 5 یا 6 سال قبل این آموزش ها را در مدارس فرا گرفتند و وارد دانشگاه شدند؛ در این مباحث نسبت به افرادی که این کتاب ها را نخوانده بودند درک بهتری از این موضوع داشتند و در حد خود منجر به رشد و شکوفایی استعداد آنان شده است.
تحول‌زایی در نظام جدید آموزشی با کتاب های سواد رسانه و ارتباطات
معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران نیز در پاسخ به این پرسش که کتاب "تفکر و سواد رسانه‌ای" و بخش ارتباطات کتاب کار و فن آوری تا چه حد برای دانش آموزان موثر است، گفت: این کتاب ها از کتاب های تحولی در نظام جدید آموزشی و سبد درسی دانش آموزان دوره متوسطه بشمار می آید، کار و فن‌آوری در دوره اول و تفکر و سواد رسانه ای، کارآفرینی و هنر از دروس اختیاری دوره دوم متوسطه است که در پایه های دهم یا یازدهم ارائه می شود و مبتنی بر نیاز حال و آینده دانش آموزان و جامعه توسط سازمان پژوهش و دفتر تالیف کتب درسی محتوای مورد نیاز در برنامه درسی قرار داده شده است.
"پانته آ دُری" افزود: دبیرانی که رشته تحصیلی آنان با این مقوله مرتبط یا نیمه مرتبط باشد در اولویت تدریس این کتاب ها قرار می گیرند، در صورتی که دانشگاه فرهنگیان هم در این رشته فارغ التحصیل داشته باشد، جذب مدارس می شوند.
وی ادامه داد: به نظر می رسد در کنار دبیر متخصص برای دروس تحولی، روش تدریس، فرآیند راهبری، تسهیل گری جریان، تربیت و یادگیری در این خصوص حائز اهمیت است، به عبارت دیگر معلم باید با طراحی و ایجاد موقعیت یادگیری مناسب برای دانش آموزان و بهره گیری از انواع روش های یاددهی، یادگیری مشارکتی، انجام پروژه، کار گروهی، بحث و گفتگو، مشاهده، و نقد مفاهیم را آموزش دهد.
دُری تاکید کرد: همچنین ارزشیابی فرآیندی و عملکردی. موجب تعمیق یادگیری می شود. معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران با بیان اینکه در عصر ارتباطات و زیست بوم جدید، تاثیر و اهمیت رسانه بیش از گذشته مورد نیاز است، گفت: جوانان و نوجوانان در عصر تکنولوژی به دنیا آمده اند و ضروریست که در توسعه مهارت های فردی و بین فردی به تقویت سواد رسانه نیز پرداخته شود و متناسب با پیچیدگی فضای مجازی برای زندگی در این زیست بوم با شناخت و آگاهی کافی مجهز شوند.
دُری اضافه کرد: علاوه بر این عناصر موثر در روانشناسی اجتماعی، تاثیر تبلیغات، عناصر اصلی خبر، شایعه و رسانه های پر شمار از عناوین مهم این مقوله هستند.
لزوم بهره گیری از افراد متخصص برای تدوین کتاب های سواد رسانه ای
همچنین عضو هیات موسس انجمن سواد رسانه ای ایران و پژوهشگر سواد رسانه ای و تحول دیجیتال گفت: در بحث تدوین کتاب ها از افراد و مختصصان زبده که دارای دیدگاه ارتباطی و رسانه هایی که صاحب تعریفاتی در این زمینه هستند بهره گرفته نمی شود و این موضوع باعث فاصله و شکاف بین مراکز علمی و پژوهشی با بدنه آموزش و پرورش شده است.
سید تقی کمالی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، با بیان اینکه در نگارش کتاب های تخصصی بیشتر از افرادی که در عرصه عمومی فعال هستند، بهره گرفته می شود، افزود: محتوای کتاب رسانه ای که به دانش آموزان تدریس می شود با فناوری های روز و نیازهای نسل جدید مطابقت ندارد.
وی ادامه داد: معمولا بین مولفان این تصور وجود دارد که مطالب سطح پایین با سنین پایین همخوان است در صورتی که سنین پایین اقتضا نسلی خود را با توجه به تحولات فناورانه که دارند باید برای بهره برداری از فن آوری آمادگی لازم را پیدا کنند.
این عضو هیات موسس انجمن سواد رسانه ای ایران با بیان اینکه معمولا در ترکیب افراد برای شورای تالیف کتاب نگاه بین رشته ای ندارند، اذعان داشت: برای تالیف کتاب سواد رسانه ای باید یک تیم متشکل از متخصصان ارتباطات، تعلیم و تربیت، روانشناسی و جامعه شناسی و مطالعات فناوری وجود داشته باشد که از یک دید فراگیر و همه جانبه نسبت به تحولات نسلی و فناوری بر روندهای حاضر جهانی برخوردار باشد.
کمالی با بیان اینکه در بحث تدوین و تنظیم محتوا نباید نگاه سلبی باشد بلکه با بهره برداری از فناوری ها باید به نیازهای فردی و اجتماعی پاسخ دهیم، خاطرنشان کرد: این موضوع می طلبد از جنبه ایجابی، تعامل کنشگرانه و هوشمندانه بهره برداری و کاربری فناوری موجب ارتقای کیفیت زندگی شود که اشاره به آن در کتاب ها ی تدوین شده مغفول مانده است.
برچسب‌ها
