چرا تهران جزو «بدهای» جهان شد؟

علت سقوط تهران به فهرست بدترین شهرهای جهان در رتبه بندی2022 اکونومیست بررسی شد. بر اساس تازه ترین گزارش اکونومیست مربوط به رتبه بندی 172شهر جهان در حوزه کیفیت زندگی و زیست پذیری، رتبه تهران در سال2022 نسبت به سال میلادی قبل از آن سقوط کرده است. این تنزل رتبه سبب شده است تهران یکی از 10شهر انتهایی فهرست مذکور در سال میلادی جاری باشد و پس از آن شهرهای دوالا، هراره، داکا، پورت مورزبی، کراچی، الجزیره، طرابلس، لاگوس و دمشق نیز بعد از تهران به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار گرفته اند. اینکه تهران در کنار یک شهر جنگ زده مثل دمشق در انتهای فهرست رتبه بندی شهرهای زیست پذیر قرار گرفته، تامل برانگیز است و اهمیت بررسی علت این رخداد را دوچندان می کند.

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، بررسی های از متغیرهای زیست پذیری پایتخت و تحلیل دو صاحب‌نظر ارشد شهری نشان می دهد این گزارش اکونومیست، دومین هشدار و در عین حال اولین آلارم جهانی از وخامت اوضاع کیفیت زندگی شهری در تهران است. پیش تر هم در آخرین نظرسنجی های رسمی از شهروندان که نتایج آن حدود دو سال قبل منتشر شد، میزان رضایت شهروندان از زندگی در پایتخت پایین گزارش شده بود و علت این عدم رضایت نیز دو ابرمشکل شهروندان یکی در حوزه مشکلات ترافیکی در شهر و پیامد آن یعنی آلودگی هوا و دیگری سلب آسایش و آرامش شهروندان از محل آزار و اذیت ساختمانی در پروژه‌های عمرانی و ساختمانی در حال اجرا در سطح شهر بود. اما اکنون این بررسی بین المللی نشان می دهد این 2 ابرمشکل به پنج مورد افزایش یافته است.

اولین و جدی ترین عارضه تهران مثل همه سال‌های گذشته ترافیک و دنباله متصل به آن یعنی آلودگی هوا است. فرسودگی، ازدحام و عدم چابکی سه معضل اصلی ناوگان حمل‌ونقل عمومی تهران است که سبب شده شهروندان بیش از پیش به استفاده از خودروی شخصی روی بیاورند؛ موضوعی که سبب شده حرکت با ناوگان خصوصی نیز با کیفیت به مراتب پایین تری نسبت به چند سال گذشته انجام شود.

تغییر سبک زندگی و حرکت شهروندان پس از شیوع کرونا از یکسو و عدم تجهیز ناوگان حمل‌ونقل عمومی از سوی دیگر سبب شده جمعیتی که امروز از خودروی شخصی برای سفرهای روزانه شخصی استفاده می کنند، به مراتب بیشتر از سه سال قبل باشد و این وضعیت موجب افزایش اتلاف وقت شهروندان در ترافیک های صبحگاهی و عصرگاهی شده است. تغییرات ترافیکی شاید محسوس ترین رخدادی است که شهروندان بلافاصله آن را حس می کنند و تشخیص آن حتی در صورت عدم انتشار آمارهای رسمی، کار دشواری نیست. در ماه‌های اخیر ازدحام خودرویی داخل محدوده مرکزی طرح ترافیک (حلقه اول) به مراتب بیشتر از چند سال گذشته بوده و دیگر حتی قیمت گذاری حداقل با ارقام فعلی، نمی تواند مانع از سفر شهروندان با خودروی شخصی در مرکز شهر شود.

دومین چالش و عارضه تهران ناظر بر موضوع نگهداشت شهر است. پژمردگی چهره تهران نسبت به دو سه سال گذشته موضوعی نیست که از نظر دور بماند. خرابی و سرقت تجهیزات شهری، تبدیل معابر به انبار بسازوبفروش‌ها از بابت رها شدن ساخت‌وسازهای نیمه کاره یا پیشرفت کند آنها، تُنک شدن فرش سبز کنار معابر بزرگراهی و بلوارها، عدم رسیدگی به برخی از بوستان های محلی و نیز عدم دسترسی به فضاهای تفرجی در برخی محله‌های متراکم نظیر 8، 10 و 12 از دیگر مصادیق فقدان کیفیت مناسب خدمات نگهداشت شهر است. تا دو سه سال گذشته طراوت در چهره شهر به مراتب محسوس تر بود؛ اما به نظر می رسد محدودیت های مالی در تهران سبب شده است رسیدگی به ظاهر شهر و نیز نگهداشت تجهیزات شهری اولویت کمتری نسبت به چند سال گذشته پیدا کند و وزن این عامل حداقل رضایت نسبی شهروندان از زندگی در تهران پایین بیاید.

عدم پیشرفت تهران در حوزه ارائه خدمات غیرحضوری و در تعریف کلی تر «شهر هوشمند» همپای سایر شهرهای بزرگ جهان نیز از دیگر عارضه‌هایی است که تهرانی ها با آن روبه‌رو هستند. افزون بر این «دو قطبی خدمات» در پایتخت در یکی دو سال اخیر آشکارتر شده است.

مقصود از دوقطبی خدمات، فقدان سرانه‌های خدماتی شهری به میزان کافی در بسیاری از محله‌های نیمه‌جنوبی شهر و در مقابل دسترسی بیشتر از سرانه استاندارد به این قبیل خدمات در محله‌های برخوردار شمال تهران است و این در حالی است که پرداختی های عوارض شهری نظیر عوارض پسماند و نوسازی توسط شمال شهرنشین ها و ساکنان جنوب پایتخت تقریبا برابر است و به‌طور دقیق تر، اختلاف معناداری متناسب با سطح دسترسی آنها به خدمات ندارد.

پنجمین عارضه جدی تهران که شهروندان را آزرده خاطر می کند، این است که از نگاه آنها عمده امتیازها و امکانات عمومی در خدمت صاحبان قدرت (چه صاحبان قدرت سیاسی و چه صاحبان سرمایه) است. شهروندانی که به‌دلیل تلاش برای رفع مشکلاتی که میان آنها و شهرداری رخ داده است، به این نهاد مراجعه می کنند، بعضا عنوان می کنند که مدیریت شهری انتفاع نهادها و صاحبان قدرت و نفوذ را به انتفاع اشخاص حقیقی ترجیح می دهد. مصادیق برخوردهای ناعادلانه از این دست چیزی نیست که از نظر شهروندان دور بماند و تلنبار شدن این دلخوری ها بر میزان رضایت شهروندان از زندگی در پایتخت اثر گذاشته است. مجموعه آنچه در قالب 5 عارضه پایتخت دسته‌بندی شد، در واقع فهرستی از ماموریت‌های مغفول شهرداری تهران را نشان می‌دهد که اکنون به‌شکل مطلوب دنبال نمی‌شود و نحوه عملکرد مدیریت شهری در این حوزه‌ها، رضایت شهروندان را به‌دنبال ندارد.

تهران درجا زده است

گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با دو صاحب‌نظر برجسته شهری درباره علت تنزل رتبه جهانی تهران در فهرست شهرهای زیست پذیر نیز ریشه‌های به صدا درآمدن آژیر تهران عارضه مند و عواقب آن را روشن تر می کند.

تلاش بیشتر رقبا در جهت بهبود طی یک سال میلادی گذشته، فقدان دیپلماسی شهری و عدم ارتباط موثر تهران با دیگر شهرهای جهان تحت تاثیر ادامه تحریم ها که موجب پسرفت جایگاه پایتخت در حوزه برگزاری رویدادهای بین المللی شده است، قطع ارتباط شهروندان و مدیریت شهری به دلایل مختلف از جمله اینکه عمده بودجه شهر تهران از محل ساخت‌و‌ساز و از جیب چند 10 هزار نفر سرمایه گذار ساختمانی از بین میلیون ها شهروندان تهرانی تامین می شود و مدیریت شهری انگیزه کافی برای جلب مشارکت و همراهی سایر شهروندان را ندارد و نیز پسرفت در حوزه هوشمندسازی با توجه به کارنامه متفاوت کشورهای دیگر که اتفاقا به‌دلیل شیوع کرونا، با شتاب بیشتری در این حوزه پیشرفت کردند، از موضوعاتی است که صاحب‌نظران به آنها پرداخته اند.

حجت‌اله میرزایی، معاون پیشین برنامه ریزی، توسعه شهری و امور شورای شهرداری تهران و کارشناس ارشد شهری با بیان اینکه به نظر می رسد تنزل رتبه تهران در رتبه بندی اکونومیست در حوزه زیست پذیری شهرها ناشی از این است که سایر شهرهای جهان با شتاب بیشتری رو به بهبود حرکت کرده اند، اما تهران درجا زده است، به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در واقع رخداد خاصی در تهران اتفاق نیفتاده که بتوان تنزل رتبه مذکور را به آن نسبت داد و سرانه‌های شهری و زیرساخت ها نیز اگر بهبود خفیف پیدا نکرده باشد، قطعا تنزل هم پیدا نکرده است. بنابراین پایین تر آمدن رتبه تهران ناشی از سرعت حرکت رقبا به سمت وضعیت مطلوب تر است.

وی معتقد است عامل این درجا زدن را بیش از هر چیز باید به حکمرانی نامطلوب شهری در تهران نسبت داد و خاطرنشان کرد: مروری بر مطالعه ای که برای تدوین برنامه پنج ساله سوم شهرداری تهران در دوره پنجم مدیریت شهری انجام شد نیز نشان می دهد پایتخت کشورمان در مقایسه با سایر کلان‌شهرهای جهان از سال‌ها قبل در رتبه بندی های جهانی وضعیت خوبی نداشته است. به‌عنوان مثال در سال2017 که وضعیت تهران پیش از تدوین برنامه پنج ساله سوم بررسی شد، رتبه تهران در فهرست شهرهای پویا 161 از مجموع 180 شهر بود. همچنین بر اساس گزارش «مرسر» تهران در سال2017 به لحاظ کیفیت زندگی رتبه 199 از مجموع 231 شهر را کسب کرده بود. علاوه بر این در حوزه شهرهای ایمن، یک رتبه بندی جهانی در سال2017 میلادی انجام شده بود که نشان داد تهران از میان 60 شهر جهان، رتبه 52 را دارد.

میرزایی تاکید کرد: بنابراین در سال‌های گذشته نیز تهران در رتبه بندی های جهانی در حوزه‌های مختلف اغلب حائز پایین ترین رتبه‌ها بوده است؛ اما اینکه رتبه تهران در رتبه بندی اکونومیست در 2022 چند پله سقوط کرده، علاوه بر شتاب رقبا در بهبود وضعیت، ناشی از تنزل در حوزه مناسبات دیپلماسی و سرمایه گذاری نیز بوده است. در واقع با تکمیل برخی پروژه‌های زیرساختی در سال‌های اخیر، قاعدتا در مجموع وضعیت تهران بدتر نشده، اما بهتر هم نشده است.

این صاحب‌نظر ارشد شهری در عین حال به پسرفت وضعیت تهران دست کم در دو حوزه پرداخت و گفت: تهران در دو حوزه از سایر کلان‌شهرها جا مانده و همین موضوع می تواند زمینه ساز افت رتبه آن در رتبه بندی اخیر اکونومیست شده باشد؛ یکی در حوزه مناسبات بین المللی و دیپلماتیک و جذب سرمایه گذاری خارجی که نتیجه طبیعی این قبیل مناسبات است؛ دوم در زمینه هوشمندسازی شهری و شکل گیری اقتصاد دانش بنیان شهری با حمایت از فعالیت های استارت‌آپی. در واقع به‌دلیل فقدان زیرساخت های هوشمند شهری به حد کافی، تاب آوری تهران در مواجهه با پاندمی کرونا کمتر بوده و این موضوع به شکل افت شاخص زیست پذیری در رتبه بندی اکونومیست منعکس شده است.

میرزایی یادآور شد: شرایط خاص ناشی از شیوع کرونا در تهران به افزایش جمعیت بیکار در این شهر و موج خروج از پایتخت دامن زد و احتمالا این موضوع نیز در رتبه بندی لحاظ شده است.

وی با بیان اینکه در حوزه کاهش سرمایه گذاری و عدم بهبود مناسبات دیپلماتیک نیز با توجه به اینکه تهران در شرایط تحریمی قرار داشته اما سایر شهرها از این نظر در مضیقه نبوده اند، این موضوع هم در تنزل رتبه تهران به لحاظ زیست پذیری اثرگذار بوده است، به مساله مهم دیگری نیز اشاره کرد و گفت: در یک نگاه کلی تر مساله اصلی تهران حکمرانی شهری است.

به اعتقاد وی، هر چند در دوره گذشته مدیریت شهری (دوره پنجم) مساله شفافیت و فسادستیزی با جدیت زیادی دنبال شد و به نوعی دوره کم فساد و کم عارضه تری نسبت به سایر دوره‌های مدیریت شهری در سال‌های 96 تا 1400 سپری شد، اما به‌دلیل محدودیت های مالی و انباشت بدهی از دوره قبل و نیز همزمانی آن با شیوع کرونا، در جذب سرمایه چه از نوع داخلی و چه خارجی عملکرد مطلوبی را شاهد نبودیم.

این اقتصاددان و کارشناس ارشد شهری تاکید کرد: مهم‌ترین امتیاز دوره گذشته مدیریت شهری، ایجاد سازوکارهای شفافیت بخش بود، اما در حوزه پاسخگویی به نیازهای شهروندان توفیق چندانی حاصل نشد.

عامل گسست بین شهر و شهروندان

از دیگر مسائلی که میرزایی به آن پرداخت، جنس سیاسی انتخابات پارلمان شهری در تهران است که به عقیده او، این مساله در زیست پذیری شهر بی تاثیر نیست. وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر از یکسو اعضای شورای شهر ترکیب قابل قبولی از تخصص ها و گروه‌های ذی نفع در شهر را تشکیل نمی دهند و از سوی دیگر با توجه به مشارکت پایین در انتخابات، نماینده همه گروه‌های فکری محسوب نمی شوند.

وی با اشاره به اینکه نتیجه چنین انتخاباتی نبود نظارت عمیق بر عملکرد شهرداری از سوی شهروندان است، افزود: گسست بین شهروندان و مدیریت شهری سبب شده است تلاش مدیران شهری برای بهبود زیست پذیری شهر کمرنگ شود. در واقع شهروندان تحقق شعارها و وعده‌های مدیریت شهری را دنبال و مطالبه نمی کنند و عملا ارتباط شهروندان و مدیریت شهری قطع است. از آنجا که سازوکارهای مشارکت پذیری واقعی شهروندان در اداره شهر پیش بینی نشده، عملا نتیجه حکمرانی نامطلوب شهری در تهران، تنزل رتبه کیفیت زندگی در تهران است.

خلأ دیپلماسی شهری در تهران

حسین ایمانی جاجرمی، دیگر صاحب‌نظر برجسته و کارشناس ارشد شهری نیز در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به این موضوع اشاره کرد که تهران در سال‌های گذشته هم رتبه چندان بهتری کسب نکرده بود و همواره در زمره کشورهای ته جدولی قرار داشت. وی در عین حال یادآور شد: به نظر می رسد آنچه باعث تنزل بیش از پیش رتبه تهران شده، تلاش رقبا برای بهبود است.

جاجرمی با یادآوری اینکه به‌طور کلی هدف از رتبه بندی های اکونومیست، ارائه راهنمایی در حوزه شناسایی فضاهای مناسب برای سرمایه گذاری و راه اندازی کسب‌وکارها است، اظهار کرد: در واقع ارزشی که نظامات شهری برای کار اقتصادی قائل می شوند، از دل این رتبه بندی ها قابل برآورد است و هرچه رتبه شهرها بالاتر باشد، از نگاه واحد اطلاعات اکونومیست، این شهرها واجد ارزش بیشتری برای سرمایه گذاری تلقی می شوند.

این جامعه شناس شهری با اشاره به این نکته قابل تامل که اکونومیست در برخی شهرهای واقع در کشورهای خاورمیانه نیز دفاتری تاسیس کرده و فعالیت می کند، افزود: در حال حاضر علاوه بر شهرهایی مثل لندن و نیویورک، اکونومیست در هنگ کنگ، دبی، گارگائن و... نیز دفاتر فعال دارد؛ اما از آنجا که تهران نتوانسته زیرساخت های شهری مناسب برای جذب سرمایه را فراهم کند، شرایط نامناسب در این شهر تداوم پیدا کرده و روی رتبه این شهر در رتبه بندی زیست پذیری شهرها از منظر اکونومیست اثر سوء داشته است.

وی ادامه داد: از سوی دیگر مساله دیپلماسی شهری نیز در نتیجه رتبه بندی های این چنین تاثیر دارد. از آنجا که تهران ارتباط موثری با سایر شهرها در حوزه دیپلماسی شهری ندارد و مرکز وقوع رویداد جهانی یا منطقه ای خاصی هم نیست، شاهد بهبود رتبه زیست پذیری نیز نبوده است.

این صاحب‌نظر برجسته شهری با بیان اینکه به‌طور کلی میزبانی رویدادهای جهانی روی نتیجه رتبه بندی هایی از این قبیل اثر دارد، یادآور شد: این رویدادها می تواند ورزشی، هنری، اجتماعی، اقتصادی و... باشد. اما یکی از آثار تحریم ها در کشور ما به شکل عدم برگزاری رویدادهای جهانی در پایتخت نمود پیدا کرده و نتیجه طبیعی آن، عدم بهبود جایگاه تهران در رتبه بندی اخیر است.

جاجرمی معتقد است اینکه نظام انتخابات شورای شهر نمی تواند تنوع سلایق شهروندی را بازتاب دهد و به همین نسبت در هر دوره عموما یک سلیقه سیاسی همه کرسی ها را از آن خود می کند نیز، در روندی که شهر در حوزه زیست پذیری طی می کند، موثر است.

به گفته وی، موضوع قابل تامل دیگر این است که در مدیریت شهری اهدافی که برندگان دنبال می کنند، کمتر با مسائل روزمره مردم ارتباط دارد و حتی به لحاظ جغرافیایی نیز انتخابات به شکلی طراحی نشده است که هر منطقه دست کم یک نماینده در پارلمان شهری داشته باشد؛ نتیجه اینکه در تهران با وجود 22 منطقه، 21 کرسی برای اعضای شورا پیش بینی شده است.

وی اضافه کرد: به نظر می رسد نداشتن دستور کار مشخص در حوزه بهبود زندگی شهروندان توسط شورای شهر نیز زمینه ساز عدم پیشرفت تهران در اهداف زیست پذیری بوده است؛ در واقع وقتی حضور مدیریت شهری از جنس دنبال کردن ماموریت های شهری نیست، نمی توان بهبود کیفیت زندگی را به شکل قابل اندازه گیری و محسوس مشاهده کرد.

این جامعه‌شناس شهری باور دارد مدیریت شهری باید دستور کار خود را متناسب با هدفگذاری در حوزه بهبود کیفیت زندگی شهری بازنگری کند و تنها در این صورت است که حرکت تدریجی به‌سمت تهران زیست‌پذیر رخ خواهد داد.

«شاهد صبحانه خوردن کارمندان زن و مرد بودم، چندشم شد»

طلب 100 میلیون تومانی انگیزه قتل زن جوان