چرا گزاره «رای قومیتی» در انتخابات 1403 اشتباه است؟

گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم- محمدعلی سافلی:در روزهای گذشته یکی از تحلیل‌ها پیرامون انتخابات روز جمعه، مسئله رای قومیتی بود. تفاوت آرا دو نامزد مرحله دوم انتخابات در استان آذربایجان شرقی که زادگاه پزشکیان بود و همچنین سایر استان‌های آذری‌زبان، این گزاره را به برخی تحلیل‌ها کشاند که رای نامزد پیروز ناشی تعصبات قومی بوده و نه مسائل سیاسی و اقتصادی یا سایر تضادها در دیدگاه‌های وی با سعید جلیلی.

این مسئله موجب شد که حتی برخی تحلیل‌ها گاهاً ضدامنیتی داشته باشند و با عینک بدبینانه و رادیکال به مسئله نگاه کنند؛ حال آنکه به رغم صحت این مسئله، عامل اصلی برد و باخت در انتخابات روز جمعه با نگاهی به آمارها ورای این تحلیل است و طرح چنین گزاره غلطی مطمئنا موجب ایجاد شکاف و گسل در جامعه خواهد شد که در ادامه به برخی ازین موارد اشاره می‌کنیم:

رای براساس زادگاه نامزدها یا اصطلاحا آنچه نامش را رای قومیتی گذاشتند، در ادوار گذشته نیز مسبوق به سابقه است؛ برای مثال در انتخابات سال 84 همه نامزدها (بجز مصطفی معین) در زادگاه‌شان بالاترین رای را کسب کردند. حتی محسن مهرعلیزاده که نفر آخر انتخابات 84 بود در سه استان آذری‌زبان و به‌رغم حضور نامزدهای شناخته شده، نفر اول شد یا علی لاریجانی نفر ششم انتخابات در مازندران توانست بالاترین رای را کسب کند.

پراکندگی آرا نامزدها در استان‌ها مختلف در انتخابات سال 84

این مسئله در ادوار دیگر نیز به چشم می‌آمد و امری طبیعی است که افراد با همشهری یا هم‌زبان خود ارتباط بیشتری برقرار کنند اما نقیض آن نیز بارها رخ داده است؛ برای مثال حسن روحانی به‌رغم آنکه در انتخابات سال 92 بیشترین رای را در استان سمنان کسب کرده بود اما در سال 96 در آن استان از شهید رئیسی شکست خورد و یا میرحسین موسوی در انتخابات سال 88 نتوانست اکثریت آرا را استان آذربایجان شرقی کسب کند.

مسعود پزشکیان از دوره هشتم مجلس تاکنون هربار با بالاترین رای وارد مجلس شده است و چهره شناخته‌شده‌ای برای مردم تبریز است؛ بعلاوه اینکه وی در دهه هفتاد رئیس دانشگاه علوم پزشکی تبریز بود و بعد از اتمام دوره وزارت در دولت دوم اصلاحات، در تهران نماند و به تبریز بازگشت. همین مسئله بطور طبیعی موجب می‌شد تا وی نفر اول این استان باشد.

این دوره برخلاف سایر ادوار، به جز مسعود پزشکیان، مسئله تعلق به اقوام برای سایر کاندیداها مطرح نبود. محمدباقر قالیباف، سعید جلیلی و قاضی‌زاده‌هاشمی هر سه متولد مشهد هستند؛ علیرضا زاکانی و مصطفی پورمحمدی نیز سال‌هاست در تهران ساکن‌اند و حیطه مسئولیت‌هایشان نیز در پایتخت بود لذا برخلاف سال 84 مرزبندی قومی در بین نامزدها نداشتیم.

اگرچه اختلاف آراء دو نامزد مرحله دوم در استان‌های آذری‌زبان به‌ویژه آذربایجان شرقی فاصله زیادی است اما تفاوت آرا در سایر استان‌ها نشان می‌دهد تنها عنصر قومیت عامل موفقیت پزشکیان نبوده است. برای مثال در 17 استان آرای رئیس‌جمهور منتخب نسبت به سعید جلیلی برتری دارد. همچنین بعد آذربایجان شرقی و غربی، تهران پیش از استان اردبیل قرار دارد و تفاضل مثبت پزشکیان در تهران بیشتر است.

همچنین زنجان بعنوان یک استان آذری‌زبان تفاوت رای دو کاندیدا 112 هزار رای و بعد از چند استان دیگر قرار گرفته است. بیشترین رای متعلق به سعید جلیلی در استان خراسان رضوی زادگاه وی است که تفاوت دو نامزد، 615 هزار رای است پس بالتبع گذاره قومیت در مورد جلیلی نیز می‌تواند صدق کند.

همچنین در برخی دیگر از استان‌ها که جمعیت قابل توجهی به استقبال جلیلی آمده بود، رای کمتری از پزشکیان کسب کرده است و نمونه آن لرستان و کرمانشاه است. بعد از به مرحله دوم رفتن انتخابات و حضور دو نامزد از دو جناح مختلف، فضای دوقطبی انتخابات تشدید شد که همین امر موجب افزایش حدود 10 درصدی انتخابات شد. در دور اول انتخابات، دو نامزد متعلق به جبهه انقلاب مجموعاً 12 میلیون و 856 هزار رای کسب کردند.

در دور دوم انتخابات و با افزایش ده درصدی مشارکت، میزان آرای سعید جلیلی 13,538,179 شد و آرا مسعود پزشکیان 16,384,403. در حقیقت بیشتر از آنکه عنصر قومیت تعیین‌کننده باشد، قشر خاکستری و مردد جامعه که حتی مرحله اول انتخابات شرکت نکرده بود، تصمیم گرفت به نامزد جناح رقیب رای دهد.

به اعتقاد برخی کارشناسان، حذف ارز ترجیحی در اردیبهشت 1401 و افزایش قیمت‌ها و همچنین ساخت دوقطبی تحریم و مذاکره از سوی نامزد اصلاح‌طلبان و یا تخریب جلیلی از سوی کمپین رقیب با الفاظی همچون طالبان نسبت به برخی اطرافیان وی و احتمال حضور آنها در دولت، موجب شد تا رای بیشتری در مرحله دوم به سبد پزشکیان ریخته شود.