کدام شهرهای ایران در حوزه‌های صنایع دستی ثبت جهانی شدند؟

به گزارش مشرق، یکی از مهمترین مزایای ثبت شهرهای جهانی صنایع دستی فراهم شدن فرصت برای اهالی بومی و انگیزه مضاعف برای یادگیری و توسعه صنایع دستی است. از سوی دیگر ثبت جهانی، باعث شهرت این صنایع می‌شود و علاوه بر منافع اقتصادی و اجتماعی متعددی برای اهالی بومی، توسعه گردشگری را به دنبال دارد.

تاکنون شهرهای شیراز به عنوان شهر جهانی صنایع دستی، ملایر شهر جهانی مبل و منبت، اصفهان شهر جهانی صنایع دستی، مشهد شهر جهانی گوهرسنگ، زنجان شهر جهانی ملیله، تبریز شهر جهانی فرش، لالجین شهر جهانی سفال، آباده شهر جهانی منبت، میبد شهر جهانی زیلو، مریوان شهر جهانی کلاش، سیرجان شهر جهانی گلیم و روستاهای؛ خراشاد روستای جهانی توبافی، قاسم آباد روستای جهانی چادرشب بافی و کلپورگان روستای جهانی سفال در شورای جهانی صنایع دستی به ثبت رسیده است.

شیراز شهر جهانی صنایع دستی

شیراز در سال 1398 توسط سازمان یونسکو به عنوان شهر جهانی صنایع دستی معرفی شد و به طور رسمی از سوی شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی صنایع دستی شناخته شد. این شهر به دلیل داشتن هنرها و صنایع دستی متنوعی چون خاتم‌سازی، معرق‌کاری، منبت‌کاری، کاشی‌سازی، قلم‌زنی، گلیم و قالی، شیشه‌گری سنتی، و صنایع‌دستی سفالی و سرامیکی، به عنوان یکی از برترین شهرهای صنایع‌دستی جهان شناخته می‌شود.

ملایر شهر جهانی مبل و منبت

شهرستان ملایر نهم دی‌ماه 1398 با تایید شورای جهانی صنایع دستی، موفق به کسب عنوان شهر جهانی مبلمان منبت شد از همان زمان تلاش‌های زیادی برای توسعه زیرساخت‌ها و معرفی این هنر انجام شد و به واسطه این اتفاق، ملایر سالانه میزبان شمار زیادی از خریداران، گردشگران و مسافران است.

مُنَبَت یکی از هنرها و صنایع دستی است. در این هنر نقش‌ها به صورت نقش برجسته روی زمینه کار قرار می‌گیرند. منبت‌کاری چوب یکی از شاخه‌های منبت‌کاری است و بیشتر به صورت کنده‌کاری روی چوب اجرا می‌شود.

از آنجا که تبلیغات یک رکن مهم رقابت در دنیای امروز است، صنعت مبلمان منبت ملایر نیز به خوبی توانست از این شاخص بهره برده و از هر ظرفیتی به ویژه تبلیغات از تلویزیون، استفاده از بیلبوردهای تبلیغاتی در مهمترین راه‌های کشور، فضای مجازی و رسانه‌ها به کار گرفت و به واسطه تبلیغات گسترده در جشنواره نوروزی 1404 موفق به فروش 9 هزار و 500 میلیارد ریالی مبلمان منبت شد و تولید خود را تا چند برابر افزایش داد.

اصفهان شهر جهانی صنایع دستی خلاق

قبل از حکومت صفویه به شهر اصفهان، شهر صنعتگران ماهر می‌گفتند و مردم اصفهان را به این نام می‌شناختند. در زمان حکومت صفویه، اصفهان به بازار مرکزی ایران تبدیل و باعث پیشرفت زیادی در این شهر شد. اصفهان اولین شهر است که به عنوان شهر جهانی صنایع دستی در ایران، ثبت جهانی صنایع دستی شده و مهد صنایع دستی ایران به شمار می‌آید.

602 رشته صنایع دستی در دنیا شناسایی شده که 299 مورد آن مربوط به ایران و از این تعداد 200 رشته مربوط به اُستان تاریخی و هنرپرور اصفهان است، قلمزنی، قلمکاری، منبت خاتم کاری، نگارگری، کاشی‌کاری، قالی‌بافی، میناکاری، سفال و سرامیک از مشهورترین صنایع دستی این خطه تاریخی است.

مشهد شهر جهانی گوهرسنگ

مشهد سال 1395 توسط شورای جهانی صنایع دستی (WCC) به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها انتخاب شد. این عنوان، افتخاری بین‌المللی برای این شهر محسوب می‌شود که فرصت‌های بسیاری را برای توسعه صنعت گوهرسنگ در مشهد فراهم می‌کند.

گوهرسنگ (Gemstone) که یک سنگ قیمتی و نیمه قیمتی نیز نامیده می‌شود، تکه‌ای بلور معدنی برش‌خورده است که از آن به عنوان جواهر یا زیورآلات استفاده می‌شود.

اگرچه حدود 9 سال از نامگذاری مشهد به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها می‌گذرد؛ حق مردم این کلانشهر در خصوص برخورداری از مزیت‌های سنگ‌های قیمتی، نیمه قیمتی و هنری که از دست و پنجه آنان برای تراش، طراحی و نقش بستن‌شان روی زیورآلات تراوش می‌کند، ادا نشده و در همان کارهای اولیه مانده است.

زنجان، شهر جهانی ملیله

ملیله کاری در زنجان هنر ظریف و اصیلی است که با ذوق و صبر هنرمندان همچنان در این دیار زنده است. این هنر در زنجان وام‌دار هنرمندانی است که با ابزار بسیار ابتدایی آثاری ارزشمند خلق کرده و گاه سوی چشمان خود را در این راه از دست داده اند.

مَلیله‌کاری یا ملیله‌سازی شاخه‌ای از هنر فلزکاری است که در آن با مفتول‌های نازک نقره ظروفی تزیینی می‌سازند. نقره به کار رفته در این هنر عیار 100 دارد. شمش‌های نقره را با چکش یا دستگاه نورد به شکل مفتول‌های چهار پهلو باریک می‌کنند و ابتدا نقش‌های کوچک را می‌سازند سپس آنها را کنار هم در یک قالب قرار داده و با نقره‌ای با عیار پایین‌تر لحیم می‌کنند. نقش‌های معمول ملیله‌کاری، بته جقه، ریزه جقه، برگ فرنگ، برگ، غنچه، پیچ، جفت پیچ، پیچک و سه چشمه نام دارد.

ثبت شهر زنجان به عنوان شهر ملی ملیله از جمله اتقاقات خوب سال 97 بود که بار دیگر زنجان را به عنوان مهد این هنر بر سر زبان ها انداخت. بیش از 45 رشته صنایع دستی در استان زنجان وجود دارد که در میان آنها ملیله کاری، چاروق دوزی، چاقوسازی، مسگری، قلمزنی، گلیم بافی و گیوه دوزی از صنایع دستی بومی این خطه به شمار می روند. بیش از 50 کارگاه و حدود 230 هنرمند در رشته ملیله کاری در زنجان فعالیت دارند.

تبریز شهر جهانی فرش

سازمان ملل متحد در سال 1393 تبریز را به عنوان شهر جهانی بافت فرش انتخاب و این انتخاب، تبریز را به عنوان پایتخت هنر و صنعت فرش جهان معرفی کرد. این شهر، همچنین به عنوان یکی از مراکز مهم بافت فرش در جهان شناخته می شود و فرش های تبریز به دلیل تنوع رنگ، طرح و استفاده از مواد طبیعی، شهرتی جهانی دارند.

در سال های اخیر بافنده های چیره دست تبریزی به تولید فرش های گل ابریشم ظریف با رج شمار 50 و 60 در مقیاس وسیع روی آورده اند.

این گونه فرش ها که بعضی با چله های ابریشمی هستند، بیشتر با طرح های لچک و ترنج و با رنگ های بیشتر بژ روشن و نخودی بافته می شوند و در رنگ آمیزی گل ها و نگاره ها از رنگ های سرخابی، عنابی و زیتونی به فراوانی استفاده می شود.

فرش های تبریز در صد سال اخیر اغلب با طرح های گلدانی، درختی، محرابی، قندیل دار، حیوان دار، شکارگاه، هراتی، شاخ و برگی، گلفرنگ، بندی خشتی یا قاب قابی، منظره بافی، قاب قرآنی و نقش های هندسی از کوچک ترین تا بزرگ ترین اندازه های ممکن بافته شده اند.

لالجین شهر جهانی سفال

لالجین به عنوان شهر جهانی سفال یکی از شناخته‌شده‌ترین جاذبه‌های گردشگری پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین، همدان است که بیش از یک هزار و 200 کارگاه سفالگری در آن به فعالیت می‌پردازند و بخش زیادی از محصولات سفال کشور را تولید می‌کنند.

سفال قطعه‌ای از سرامیک را می‌نامند که بین 850 درجه سانتی‌گراد تا هزار درجه سانتی‌گراد آتش دیده و دارای تَخَلخُل نامرتب باشد. سفال در برخی مواقع فقط به اشیاء سرامیکی بدون لعاب گفته می‌شود که نخستین ماده مصرفی در ساخت ظروف سفالی گل رس یا خاک رس است؛ برای ساخت ظرف‌های سفالی از چرخ سفال‌گری استفاده می‌شود که البته در قدیم از تکنیک دست و انگشت و روشی به نام فتیله (اتصال حلقه) نیز برای ساخت انواع ظروف استفاده می‌کردند.

آباده شهر جهانی منبت

شورای جهانی صنایع دستی آذر سال 97 شهر آباده را به عنوان شهر جهانی منبت ثبت کرد. هنر منبت یکی از هنرهای دست ساز ایرانی است که از حدود هزار و 500 سال قبل در برخی از مناطق کشور رواج داشته است که بنابر اسناد تاریخی موجود خاستگاه منبت سنتی (ظریف) در استان فارس شهر آباده است.

این هنر اصیل ایرانی که از ریشه نبات (گیاه) گرفته شده، هنر کنده کاری روی چوب است و مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری قرار دارد.

قدیمی ترین اثر منبت موجود، مربوط به نیمه اول قرن سوم هجری قمری و یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است که در دوره عمرو بن لیث صفاری ساخته شده، زیرسازی از چوب تبریزی دارد و روی آن با خلال‌هایی از چوب گردو و نقوش پر ضلعی بسیار زیبایی زینت شده است.

میبد شهر جهانی زیلو

میبد در سال 1397 در شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی زیلو ثبت شد. این شهر به دلیل هنر زیلوبافی که قدمت آن به بیش از 800 سال می‌رسد، شهرت جهانی دارد. میبد همچنین بافت تاریخی زیبا و یخچال‌های خشتی دارد که گردشگران را به خود جذب می‌کند.

مریوان شهر جهانی کلاش

یکی از مشخصه‌های بارز لباس کُردی نوعی گیوه مخصوص است که کلاش نامیده می‌شود. کلاش بخشی از زندگی و فرهنگ مردم کُرد است و در مناطق مختلفی از جمله مریوان از رونق بسیار ویژه ای برخوردار است. مریوان سال 1396 برای بافت کلاش در لیست شهرهای جهانی صنایع دستی ثبت شد.

زیلو نوعی زیرانداز و کف‌پوش دست‌بافت است که با نخ پنبه بافته می‌شود که به علت خنکی پنبه، مناسب مناطق کویری است و شباهت زیادی به گلیم دارد؛ با این تفاوت که گلیم از پشم بافته می‌شود

سیرجان شهر جهانی گلیم

سیرجان به عنوان شهر جهانی گلیم از طرف سازمان جهانی صنایع دستی (World Craft Council) شناخته شده است. این شهر به دلیل تولید گلیم‌های شیریکی‌پیچ (گلیم سوزنی) شهرت جهانی دارد.

شیرکی پیچ ظاهری شبیه به قالی دارد و همانند قالی با گره بافته می‌شود و برخلاف دیگر انواع گلیم که پود باعث تکمیل و نماینده نقوش می‌شود، در این گلیم، پود تنها نقش اتصال تارها را برعهده دارد و همیشه در پشت گوشت (پرز) گلیم مخفی است و قابل رویت نیست.

این گلیم خوش نقش و نگار که از آن برای تولید کیف، تابلو، رویه صندلی و دیگر محصولات استفاده می‌شود، از سالیان گذشته بخشی از صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌داده است.

خراشاد روستای جهانی توبافی

روستای خراشاد در جنوب شرقی بیرجند سال 1397 از سوی شورای جهانی صنایع دستی با عنوان روستای جهانی توبافی (حوله بافی) به ثبت رسید.

توبافی یا پارچه بافی سنتی از صنایع دستی اصیل و بومی استان خراسان جنوبی است که به‌ویژه در روستای خراشاد رواج داشته و پس از ثبت جهانی، رونق بیشتری پیدا کرده است.

توبافی یا تون بافی، مهارت تولید انواع پارچه‌های سنتی پنبه‌ای یا ابریشمی است که با استفاده از دار سنتی پارچه بافی که اغلب دو وردی یا چهار وردی بوده و در محلی به نام کُل کار تعبیه شده است، انجام می‌شود که در سایر روستاها و شهرستان‌های استان نیز وجود دارد ولی در مرحله چله کشی، بافت و نام ابزار و تجهیزات با سایر روستاهای خراسان جنوبی و دیگر استان‌های کشور متفاوت است.

قاسم آباد روستای جهانی چادرشب بافی

روستای قاسم آباد رودسر در بهمن سال 1398 با عنوان روستای جهانی چادرشب بافی از سوی شورای جهانی صنایع دستی به ثبت رسید. چادرشب‌بافی یکی از صنایع دستی سنتی ایران است. چادر شب، پارچه‌ای رنگارنگ و معمولاً با طرح چهارخانه از جنس پنبه یا ابریشم است. این هنر در روستای قاسم آباد قدمتی دو هزار ساله دارد و نقش‌ها و طرح‌های آن اغلب ذهنی و براساس نقشه نیستند.

کلپورگان روستای جهانی سفال

روستای کلپورگان به واسطه سفال هفت هزار ساله اش در 7 مهر 1381 با شماره ثبت 6472 به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده و در سازمان یونسکو نیز به ثبت جهانی رسیده است. سفال ها در این روستا کاملاً دستی، بدون چرخ سفالگری و توسط زنان بلوچ ساخته می‌شود.

کلپورگان دارای تنها موزه زنده سفال در جهان است که در آن بازدیدکنندگان می‌توانند هنر سفالگری را در حال انجام مشاهده کنند.