کشورهای عربی روی لبه تیغ / جنگ غزه، معادلات اعراب و اسرائیل را برهم زد!

به گزارش اقتصادنیوز، 50 سال بعد از یوم الکیپور، حماس به اسرائیل حمله کرد. در آن بازه زمانی، جهان عرب متحد در برابر اسرائیل ایستاد و کشورهای عربی تولیدکننده نفت از تحریم نفتی به عنوان اهرم فشار برای مذاکرات صلح پس از جنگ استفاده کرده و با اعزام نیرو به سوریه از کارزار نظامی مصر و سوریه حمایت کردند. امروز، تصویر منطقه بسیار پیچیده تر است. جهان عرب علیه اسرائیل متحد نیست. در عوض، در آستانه 7 اکتبر، هر یک از کشورهای عربی روابط متفاوتی با اسرائیل داشتند. در همین راستا نشریه فارن افرز، یادداشتی را منتشر کرده که در ادامه بدان پرداخته می شود.

چرایی چند صدایی جهان عرب

مصر و اردن ده ها سال پیش با اسرائیل قراردادهای صلح امضا کردند و امروز هم در حوزه امنیت با یکدیگر همکاری دارند. امارات متحده عربی اخیراً روابط دیپلماتیک خود را با اسرائیل عادی و توافقنامه ابراهیم را در سال 2020 امضا کرد. قبل از حمله حماس، عربستان سعودی و اسرائیل با حمایت واشنگتن در حال نهایی کردن توافقی برای عادی سازی روابط بودند. قطر با پایبندی برای برقراری ارتباط با همه طرف‌ها، روابط خود با اسرائیل را غیررسمی نگه داشت و در عین حال میزبان رهبری سیاسی حماس در دوحه بود. اگرچه این کشورها از تنش فزاینده بین اسرائیلی ها و فلسطینی ها ناامید بودند، اما هیچ یک از آنها انتظار نداشتند که این وضعیت به این زودی ها به جنگ تبدیل شود. با در نظر گرفتن درگیری اسرائیل و فلسطین، آنها بر اهداف سیاسی و اقتصادی خود تمرکز کردند که اغلب به معنای تجارت با اسرائیل بود.

اما حمله اسرائیل به نوار غزه که به گفته مقامات بهداشتی منجر به کشته شدن حدود 15 هزار نفر شده، روابط اعراب و اسرائیل را یک شبه تغییر داده است. امروز کشور‌های عربی به سمت اتخاذ موضع عمومی واحدتری در مورد مناقشه اسرائیل و فلسطین در حرکت هستند. در زمان حمله اسرائیل به اردوگاه آوارگان جبالیا، واکنش مصر، اردن، قطر، عربستان سعودی و امارات تقریباً یکسان بود و همه به شدت این حمله را محکوم کردند. به نوشته فارن افرز، اتحاد ظاهری میان اعراب، این واقعیت را پنهان می کند که رویکرد هر کشور عربی به جنگ اسرائیل و حماس در درجه اول ناشی از نگرانی در مورد اولویت های خاص خود است. این امر به ویژه در مورد پنج قدرت بزرگ عربی: مصر، اردن، قطر، عربستان سعودی و امارات صدق می کند.

راه رفتن روی تیغ

با ادامه جنگ در غزه، بازیگران عرب با توسل به اهرم های دیپلماتیک خود برای شکل دادن به درگیری به نفع خود و دستیابی به اولویت های فردی استفاده می کنند. به ادعای ناظران، بازیگران عرب اگر می توانستند رویکردهای شان را هماهنگ کنند، شانس بیشتری برای دستیابی به نتیجه ای مثبت داشتند: دستیابی به روند صلح برای اسرائیل و فلسطین و تعریف استراتژی ادعایی در برابر ایران. جهان عرب از اسرائیل خشمگین است. از همین رو بازیگران عربی خود را در موقعیت دشواری می‌بینند چرا که باید مردم خود را آرام نگه دارند و از روابط اقتصادی و دیپلماتیک شان با اسرائیل محافظت کنند. آنها تلاش می کنند تا در قامت رهبران صلح در صحنه بین المللی مانور داده تا به مردم خود نشان دهند که در مورد فلسطینی ها پاسخگو هستند و بدین ترتیب اعتراضاتی را که ممکن است از کنترل خارج شوند را متوقف کنند.

اگرچه مصر و اردن قراردادهای صلح با اسرائیل منعقد کرده اند، اما نگران هستند که جنگ اسرائیل و حماس امنیت و ثبات شان را به خطر بیاندازد. این دو بازیگر نسبت به سناریویی که در آن هزاران فلسطینی - از جمله اعضای حماس و دیگر گروه‌های فلسطینی - به سرزمین‌های شان رانده شوند، حساس هستندو مخالف. اردن همچنین به نگرانی بالقوه جمعیت خود که اکثریت آنها فلسطینی الاصل هستند، توجه دارد. برای آرام نگه داشتن خیابان های اردن، رانیا ملکه اردن که خود یک فلسطینی تبار است، از زمان شروع جنگ دو بار با سی ان ان صحبت کرده تا بر مسئولیت بین المللی در قبال رنج فلسطینیان در غزه تاکید کند.

سیاست یک بام و دو هوای اعراب

امارات به نوبه خود از نظر جغرافیایی به اسرائیل نزدیک نیست و ویژگی های جمعیتی اردن را ندارد. باز همین رو درگیر نگرانی های امنیتی مشابه نیست. اما همسایگان این کشور چون ایران - حامی اصلی حماس - و یمن، از منتقدان جدی اسرائیل قلمداد می شوند. به ادعای تحلیلگرانف رویکرد همسایگان ابوظبی از منظر امنیتی می تواند چالش ساز باشد. اگرچه امارات معاهده ابراهیم را با اسرائیل امضا کرده، اما حمله حماس هاله امنیتی را که قرار بود اتحاد با اسرائیل به ارمغان بیاورد، در هم شکست، بالاخص بعد از رسوایی دستگاه امنیتی تل آویو. بی دلیل نیست ایالات متحده گروه‌های ناو هواپیمابر در مدیترانه و دریای سرخ به عنوان عامل بازدارنده درگیری‌های منطقه‌ای مستقر کرد. اما به باور تحلیلگران این یک راه حل بلندمدت نیست.

برخلاف امارات، قطر علاقه ای به امضای توافقنامه صلح با اسرائیل نشان نداده است. از زمان شروع جنگ، این کشور تلاش کرده تا طناب محکم را در دستانش نگاه دارد: میزبانی از رهبران حماس در دوحه بدون دشمنی با اسرائیل، سایر کشورهای عربی، یا جامعه بین المللی. قطر با ایفای نقش میانجی بین حماس و اسرائیل، سعی کرده هر دو طرف را راضی کند. با این همه نگرانی اصلی قطر حفظ وضعیت سیاسی پس از پایان جنگ اسرائیل و حماس است. عربستان سعودی نگرانی های خاص خود را دارد. حمله حماس مذاکرات عادی سازی این بازیگر با اسرائیل را متوقف کرد، گزاره ای که می تواند یکی از دلایل حمله حماس باشد. به گفته کاخ سفید، عربستان سعودی اعلام کرده که مایل است مذاکرات از سر گرفته شود. اما امروز در بیانیه‌های رسمی وزارت خارجه عربستان، از نیروهای اسرائیل به عنوان «ارتش اشغالگر» یاد شده و بر اجرای راه‌حل دو کشوری برای حل مناقشه تاکید شده است. به ادعای ناظران عربستان سعودی همچنین در معرض خطر حمله محور مقاومت قرار دارد. از همین رو همانند امارات، عربستان سعودی تعامل دیپلماتیک خود با ایران را برای کاهش تنش افزایش داده است.

• چین در آستانه شکست سنگین / تصویر میانجی در جنگ غزه می شکند؟
• پایان تاریخ مصرف گنبد آهنین اسرائیل / حماس نسخه امنیتی تل آویو را پیچید
• جنگ غزه، نقاب از چهره اعراب انداخت / میراث شوم ترامپ برای فلسطین؟
• جنگ غزه؛ اسرائیل در برزخ!/ چرا تل‌آویو قادر به نابودی حماس نیست؟