گزارشی از کامل‌ترین گنجینه کتاب دفاع مقدس در دل موزه

خبرگزاری تسنیم- مهنازسعیدحسینی: زمین‌های عباس آباد تهران که بین دو بزرگراه شلوغ و پر تردد تهران قرار دارند و یک سرش راه به بزرگراه شهید همت دارد و ورودی اصلی‌اش در بزرگراه شهید حقانی، حقیقتاً تبدیل به یک قطب فرهنگی، به خصوص درباره کتاب و کتاب‌خوانی شده است. وجود کتابخانه ملی با آن دم و دستگاه و عرض و طول و بالا و پایین و بخش‌های متعددش از یک سو و باغ کتاب با فضای جالبی که به خصوص برای کودکان و نوجوان ایجاد کرده، از سوی دیگر باعث شده که هر کس می‌خواهد سراغی از کتاب بگیرد، در کنار راسته کتاب فروش‌های انقلاب، حتماً به زمین‌های عباس آباد و کتابخانه ملی و باغ کتاب هم توجه کند.

دسترسی به باغ کتاب و کتابخانه ملی و کلاً این فضا بدون ماشین سخت است اما اگر با مترو آن حوالی آمدید و دنبال کتاب بودید یا با ماشین قصد گشت و گذاری در پارک طالقانی و پل طبیعت داشتید، یک لحظه تأمل کنید! اینجا یک فضای بکر و عالی فرهنگی دیگر هم وجود دارد که خیلی‌ها از آن خبر ندارند. درست بین کتابخانه ملی و پارک طالقانی و در باغ موزه دفاع مقدس. البته این باغ موزه به جز بازسازی فضای دوران دفاع مقدس با هواپیماهای جنگی و توپ و تانک و برگزاری همایش‌های متعدد درباره دوران دفاع مقدس، یک اتفاق خوب هم در داخل خود جای داده است که کمتر کسی از آن با خبر است.

اینجا یک کتابخانه دارد؛ یک کتابخانه تخصصی درباره دفاع مقدس که بیش از 33 هزار عنوان منبع را در دل خود جای داده است. کتابخانه‌ای که هر چند الان یک سالی است، سالن مطالعه و آن فضای جذابش را از دست داده، اما هنوز هم کامل‌ترین و بهترین منابع را در حوزه کتاب دفاع مقدس دارد، آن هم با کتابدارانی که تمام تلاششان این است بیشترین خدمات را به مراجعانشان بدهند و هر طور که می‌توانند با علاقه‌مندان به کتاب راه بیایند تا دست خالی از آنجا بیرون نیایند.

کشف گنج فرهنگی در یکی از نقاط تهران

معدود کسانی که این گنج بزرگ از کتاب را در این نقطه از تهران کشف کرده‌اند، هر بار که می‌آیند با یک کوله پر از کتاب برمی‌گردند و فرصت یک ماهه برای خواندن می‌گیرند که قابل تمدید هم هست. خیلی‌های دیگر فقط زنگ می‌زنند و سراغ جدیدترین کتاب‌ها و به خصوص رمان‌های دفاع مقدس را می‌گیرند و این کتاب‌ها به سرعت برایشان پیک یا با پست ارسال می‌شود. از این بهتر و آسان‌تر دیگر برای دست یافتن به یک آرشیو بزرگ از کتاب و مستندات درباره مهم‌ترین روزهای تاریخ معاصر کشورتان چه می‌خواهید که هم جذاب است و هم می‌تواند مشکل هر پژوهشگری در این حوزه را به سادگی حل کند؟ لازم نیست کفش آهنین پایتان کنید و از این کتابخانه و از این مرکز به آن مرکز بروید تا اسناد و مدارک درباره دفاع مقدس جمع کنید. همین‌جا همه چیز هست و حتی از راه تلفن یا جست‌وجو در سامانه سجا https://defadocs.com/ به آن دسترسی خواهید داشت.

این کتابخانه از سال 1389 تأسیس و از سال 1392 افتتاح رسمی شد و چون تا آن زمان تعداد زیادی از کتاب‌ها در حوزه دفاع مقدس منتشر شده بود، کتاب‌هایی که هنوز قابل خریدن بودند، خریده شد و از بقیه کتابخانه‌های سراسر کشور، کتاب‌ها با موضوع دفاع مقدس تهیه، رونوشت گرفته و کتاب‌سازی شد. امروز این کتابخانه 33 هزار عنوان منبع دارد که آرشیو جامعی از نشریات، کتاب‌ها و پایان‌نامه، فصلنامه‌ها در حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را در خود جای داده‌اند. البته چون تمرکز اصلی این کتابخانه بر کتاب‌های دفاع مقدس بوده و به تازگی موضوع انقلاب و مقاومت به آن اضافه شده، 80 درصد منابع درباره دفاع مقدس هستند، 15 درصد انقلاب و 5 درصد مقاومت و از 15 هزار عنوان کتاب که سال 92 داشت امروز به 21 هزار عنوان کتاب رسیده است.

کفه سنگین کتاب‌های تاریخی و مستند نسبت به کتاب‌های ادبی و روایی

خوبی مخزن این کتابخانه این است که کتاب‌ها به صورت موضوعی هم رده‌بندی شده‌اند. رده‌بندی PIR و DCR. رده‌بندی PIR مربوط به کتاب‌ها در حوزه ادبیات و رمان و زندگینامه است و DCR مربوط به تاریخ ایران و اتفاقات سیاسی و اتفاق‌های مربوط به جنگ. البته پر واضح است که هنوز اطلاعات دفاع مقدس ما به صورت خام بیشتر است و کتاب‌های تاریخی و سندی کفه سنگین‌تری نسبت به کتاب‌هایی دارند که در قالب روایت و داستان از دوران دفاع مقدس می‌گویند.

درباره پایان‌نامه‌ها هم باید گفت، هر چه که تولید اثر و پژوهش درباره این رویداد 8 ساله در کشور ما، بیشتر شود، بهتر است اما تا کنون 8 هزار عنوان پایان‌نامه در حوزه دفاع مقدس در کشور نوشته شده است و آنچه که در کتابخانه باغ‌موزه دفاع مقدس جمع شده، پایان‌نامه‌های دانشگاه شاهد و دانشگاه امام حسین و پایان‌نامه‌های حمایتی موزه است. بقیه در سامانه ایران‌داک آمده‌اند و یک لینک هم در سامانه سجا دارند تا دیگر کسی برای جست‌وجوی پایان‌نامه درباره دفاع مقدس حیران نشود.

باز هم از سجا صحبت به میان آمد. سجا یک سامانه یک پارچه بین تمام کتابخانه‌های دفاع مقدس سراسر کشور است که پارسال رونمایی شد و تمام کتاب‌های دفاع مقدس سراسر کشور از کتابخانه‌های بنیاد شهید و حوزه هنری بگیرید تا مجموعه کتابخانه‌های بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس همگی در این سامانه در دسترس و قابل جست‌وجو هستند و سعی شده در حوزه دفاع مقدس جامع‌ترین سایت و پرتال باشد و هر آنچه که کتاب و سند در حوزه دفاع مقدس منتشر می‌شود، از کتاب صوتی و بازی و فیلم بگیرید تا کتاب جدید در این سامانه لینکی برای جست‌وجو و حداقل اطلاع از آن داشته باشند. البته یک آرشیو خوب از لوح‌های فشرده شامل بازی‌ها و فایل کتاب‌ها و کارتون و فیلم و هر آنچه که در این حوزه منتشر شده است به صورت سی دی و دی وی دی در کتابخانه دفاع مقدس باغ‌موزه جمع‌آوری شده است.

اطلاعات موضوعی درباره منابع دفاع مقدس در سامانه سجا

اتفاق خوب دیگر درباره این سامانه این است که سال‌های سال نشریات متعددی در حوزه دفاع مقدس با اطلاعات گرانبهایی در کشور ما منتشر شده است اما به تبع کسی نمی‌دانست که چه اطلاعاتی درباره کدام عملیات در کدام شماره هر یک از این نشریات وجود دارد. اما الان محتوای آرشیو این نشریات هم توسط مسئولان کتابخانه باغ موزه دفاع مقدس در این سامانه به‌روز شده‌اند تا حداقل پژوهشگران به صورت موضوعی بدانند اگر درباره عملیات یا تاریخ مشخصی دنبال اطلاعات هستند، سراغش را در کدام نشریه بگیرند. این اتفاق درباره کتاب‌ها و حتی کتاب‌های داستانی هم افتاده و در این سامانه می‌توان متوجه شد که حداقل موضوع این کتاب درباره چه بخشی از دوران دفاع مقدس است.

مرجان خالقی، خانم کتابدار خوش اخلاق و مسئول کتابخانه باغ موزه دفاع مقدس که به گرمی از ما در این کتابخانه استقبال کرد و با حوصله به سؤالات پاسخ داد و ما را به دیدن منابع این کتابخانه برد، این روزها از فعالیت‌های دیگر این کتابخانه می‌گوید که دست در دست دیگر کتابخانه‌های بنیاد حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در سراسر کشور، تلاش دارند مردم را به کتاب خواندن و به خصوص کتاب‌های دفاع مقدس علاقه‌مند کنند و به نوعی همه را وارد گود کنند. آنها از سال 1397 در فضای مجازی فعال شده‌اند و با برنامه‌های ترویجی مثل پنجشنبه‌های کتابخوانی که دورهمی و گعده ویژه کتاب‌های دفاع مقدس است، در هر پنجشنبه در یکی از کتابخانه استان‌های سراسر کشور، نویسنده‌ای می‌آید و از کتابش می‌گوید و کتابدار هم از قسمت‌های جذاب کتاب برای مخاطبان می‌خواند تا در یک برنامه مختصر و مفید همه بدانند چه گنجینه‌ای از تاریخ معاصر را در دست داریم. جلسه نقد کتاب‌های تازه هم آخرین یکشنبه هر ماه در یکی از کتابخانه‌های کشور بر پا است تا کتاب‌های جدید این حوزه هم معرفی و هم نقد شوند تا آثار پخته‌تر و بهتری تولید شوند.

وظیفه اول کتابداران جذب مخاطب است

خالقی درباره این شیوه تعامل کتابداران این کتابخانه‌ها می‌گوید: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در هر استان شعبه‌ای دارد. در سال 89-90 سامانه یکپارچه‌ای بین این کتابخانه‌ها راه انداختیم که باعث ارزش پیدا کردن این مجموعه‌ها شد؛ از حالت انبار کتاب بیرون آمدند و نظمی گرفتند. دیگر کتابدار نگه‌دار کتاب نیست. کتابدارها خدمات و اطلاعاتی به مردم ارائه می‌دهد و ترویج کتابخوانی به راه‌های متعدد برایشان مهم است. سالانه کارگاه‌هایی برای کتابداران گذاشته می‌شود تا اطلاعاتشان بالا برود و مطالب را به مردم بهتر منتقل کنند. خومان را هم محدود نمی‌کنیم که حتماً به تعداد مشخصی از کتاب برسند بعد شروع به ارتباط‌گیری با مردم کنند. به کتابداران گفته‌ایم اول مخاطب‌ها را بیاورید حتی اگر کتابخانه خیلی سامان نگرفته باشد.

بخش جذاب این ارتباط‌گیری با مخاطب، ارتباط با کودکان است. قبلاً کودکان به کتابخانه می‌آمدند و برایشان قصه دفاع مقدس گفته می‌شد، اما این روزها کتابدارن و افراد مرتبط با باغ موزه دفاع مقدس که قصه‌گویی و نمایش برای کودکان را می‌دانند، به مهدهای کودک به مناسبت‌های مختلف می‌روند، از آن مناسبت می‌گویند و بعد ربطش می‌دهند به دفاع مقدس تا با شعر و قصه و نمایش بچه‌های امروز با تاریخ پر افتخار دیروزشان و قهرمانان کشورشان آشنا شوند.

کتاب‌هایی که اهدا و کتابخانه‌هایی که تجهیز می‌شوند

پشت مخزن‌ها و انتهای بخش آرشیو کتابخانه تعدادی کارتن و جعبه قرار گرفته‌اند که پر از کتاب هستند. خیلی سر و شکل این جعبه‌ها به فضای مرتب مخزن نمی‌خورد، بعدتر که از آن جعبه‌ها می‌پرسم، معلوم می‌شود، این کتابخانه ارتباط خوبی با کتابخانه سازمان‌ها و نهادهای مختلف و حتی مردم برای اهدای کتاب دارد و بخش بزرگی از کتاب اهدایی به این مجموعه وجود دارد که حجم بعضی آن قدر زیاد است که کتاب‌ها به مناطق محروم اهدا می‌شوند و بخش‌های مرتبط با دفاع مقدس هم جمع‌آوری می‌شوند تا در تجهیز کتابخانه دانشگاه‌ها یا مراکزی که قصد راه‌اندازی کتابخانه دفاع مقدس را دارند، اهدا شود.

از خانم کتابدار درباره نحوه تأمین کتاب‌های این کتابخانه و قانونی برای اهدای کتاب به کتابخانه دفاع مقدس، پرسیدم. پاسخ این بود که بخش انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌ها در هر استان موظف به دادن نسخه‌ای از کتاب‌های جدید منتشر شده‌اش به این کتابخانه است اما کتاب بقیه ناشران در حوزه دفاع مقدس هر سال در دو نوبت خریداری می‌شود. یکی در نمایشگاه کتاب و دیگری در نیمه دوم سال که کتاب‌های جدید در کل کشور جست‌و جو و فهرست و بعد برای آرشیو این کتابخانه خریده می‌شوند.

کتاب‌های خارجی دفاع مقدس غالباً یا چاپ لندن هستند یا لبنان

این کتابخانه بخشی را هم به کتاب‌های خارجی با موضوع دفاع مقدس اختصاص داده است که البته هرچند خیلی پر و پیمان نیست اما مسئولان کتابخانه اهتمام ویژه‌ای به جمع‌آوری آن دارند و عموماً این کتاب‌ها یا در لندن چاپ شده‌اند یا در لبنان. کتاب‌های چاپ لندن هم عموماً کتاب‌های پژوهشی درباره دوران جنگ و دفاع مقدس است و طبعاً نگاهی احساسی یا مقدس به این قضیه ندارند و صرفاً با نگاهی سیاسی و اجتماعی این دوران را زیر ذره‌بین گرفته‌اند. تعدادی از رمان‌های دفاع مقدس هم به انگلیسی ترجمه شده که خانم کتابدار معتقد است غالباً ترجمه‌های خوبی ندارند.

اما این روزها خانم خالقی حسرتی دارد و در کنارش آرزویی. او حسرت فضای مطالعه خوبی را می‌خورد که تا سال گذشته این کتابخانه داشت و الان دیگر ندارد. سالن مطالعه کتابخانه جمع شده و فضا محدود است به دو میز در ورودی کتابخانه که برای لحظاتی آنجا مراجعان بنشینند و جست و جو کنند. دیگر خبری از روزهای پر رفت و آمد کتابخانه و افرادی که از صبح تا عصر به اینجا می‌آمدند و کتاب می‌گرفتند و می‌خواندند نیست. او می‌گوید: این کتابخانه حتی در دوران کرونا هم تعطیل نشد و همیشه باز بود. اتفاقاً در آن زمان شلوغ‌ترین زمان بود و همه میزها با فاصله اجتماعی پر می‌شدند. مردم هم کتاب امانت می‌گرفتند و هم اینجا کتاب می‌خواندند.

دوران پر رونق کتابخانه در زمان کرونا

ما در حالت معمولی سه تا کتاب امانت می‌دهیم و تا دو هفته تمدید می‌شود اما در دوران کرونا هم ثبت‌نام و عضوگیری به صورت مجازی و تلفنی بود و تا 20 کتاب هم امانت می‌دادیم که افراد با یک‌بار مراجعه همه کتاب‌های مورد نیازشان را تأمین کنند. کتاب‌ها را پیک می‌کردیم. با پست می‌فرستادیم و فرصت بیشتری برای مطالعه می‌دادیم. اما بعد از کرونا که همه خیالشان راحت شد، ما جا به جا شدیم و سالن مطالعه را از دست دادیم. هرچند ارائه کتاب را همچنان داریم اما به هر حال مخاطبانمان کمتر شدند و فضای جالبی هم نداریم تا مراجعه کننده برای مدت طولانی اینجا بماند. اما باز هم سعی می‌کنیم تا آنجا که می‌توانیم کار مخاطب را راه بیندازیم تا نیاز به رفت و آمد زیاد نباشد. به هر حال دسترسی به کتابخانه خیلی ساده نیست. اینجا حتی دسترسی به کافی‌شاپ و مغازه‌ای برای خرید نیست.

مردم می‌گفتند چرا درباره این کتابخانه تبلیغ نمی‌کنید

او البته از قول‌های مساعدی می‌گوید که مدیران موزه به آنها داده‌اند و قرار است دوباره سالن مطالعه‌ای به آنها اختصاص دهند اما درباره این در دسترس نبودن مغازه و کافی شاپ در دورانی که اینجا مراجعان زیادی داشت، می‌گوید: در آن روزها به خاطر محدودیت دسترسی، ما فضایی شبیه به کافه اینجا راه‌اندازی کرده بودیم و دم و دستگاه چای و نسکافه فراهم بود. از طرف دیگر گرم‌کن غذا و یخچال هم آورده بودیم تا هر کس که اینجا می‌آید تا عصر از همه جا خیالش راحت باشد و ما این امکانات را با سالی 10 هزار تومان حق عضویت در اختیار مراجعان قرار می‌دادیم. همان موقع خیلی از مراجعان وقتی فضای اینجا را می‌دیدند از ما می‌پرسیدند که چرا درباره امکانات و فضای اینجا تبلیغ نمی‌کنید؟ ما ماهانه پول زیادی برای کرایه میز در پارادایس هال باغ کتاب می‌دهیم که تقریباً همین امکانات را دارد و اینجا فضا و امکانات خوبی دارد که عموم مردم از آن بی‌خبرند. تنها ضعف ما نسبت به باغ کتاب این بود که در زمان اداری و تا ساعت 4-5 فعالیت می‌کنیم و باغ کتاب تا شب دایر است. به هر حال این فضا را از دست دادیم و امیدواریم دوباره به فضای قبلی بر گردیم.

هرچند این کتابخانه فضای مطالعه خود را از دست داده اما آرشیوی بسیار غنی از کتاب و منابع صوتی و پایان نامه و مقاله در اختیار دارد. سامانه سجا هم که کار مخاطب را آسان‌تر کرده و به راحتی می‌توانید از محتوای مطالبی که دنبالش هستید، قبل از مراجعه مطلع شوید.

اگر خواستید از این گنجینه از کتاب و منابع دفاع مقدس که در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته استفاده کنید، می‌توانید با مترو به ایستگاه حقانی بیایید و بعد از کنار مسجد جامع خرمشهر بگذرید و وارد باغ موزه دفاع مقدس شوید و سراغ کتابخانه را بگیرید. با ماشین هم که بیایید، روبروی پارک طالقانی فضای زیادی برای پارک ماشین و دسترسی ساده به باغ موزه دفاع مقدس و کتابخانه‌اش دارید.

این کتابخانه امروز 4 هزار عضو دارد که تعداد کمی از آنها خیلی فعال هستند، اما همین افراد هم ولع و تشنگی زیادی درباره خواندن از دفاع مقدس دارند و این خوانده‌ها می‌تواند، رمان، داستان، زندگینامه و حتی روایت‌های سیاسی و تاریخی باشد. شما برای دسترسی به این منابع فقط یک قدم فاصله دارید.