گفت‌وگو با مردم، توانایی مضاعف در فضای آکادمیک است
تهران - ایرنا - فرزند استاد محمدامین قانعی راد که دانشجوی دکترای روانشناسی بالینی گفت: گفت و گو و ارتباط داشتن با جامعه یک توانایی مضاعف در فضای آکادمیک است. اگر می خواهیم وارد بحث و گفت و گو با مردم شویم، این توانایی، علاوه بر آکادمیک بودن است.
عرفان قانعی راد در دومین سالگرد درگذشت دکتر محمد امین قانعی راد با عنوان (دغدغه های اجتماعی یک جامعه شناس مردم مدار) که به صورت آنلاین توسط مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد، افزود: شخص باید به درجه ای برسد که در حوزه کاری خود به سطحی از دانش تئوریک و آکادمیک بالایی دست یابد و اگر قرار است وارد حوزه عمومی شود، باید توانایی به داشته های خود اضافه کند.
وی با یادآوری اینکه قانعی راد به عنوان یک جامعه شناس حرفه ای شناخته می شد، اظهار داشت: او جامعه شناس سیاستگذار بود. وی به عنوان یک جامعه شناس نقاد بسیار صریح هشدار می داد و نقد می کرد. در 5 سال پایانی عمر خود چون احساس می کرد جامعه شناسی ایرانی ضعف دارد که ارتباطش با مردم کم یا قطع شده بود، برای بهبود این رشته تمام تلاش خود را انجام داد.
قانعی راد اضافه کرد: او تلاش می کرد تا ارتباط بین جامعه شناسان و مردم بهتر شود. من به عنوان یک دانشجو از جوانان می خواهم در حوزه جامعه شناسی حوزه عمومی بیشتر فعال شوند. ما جامعه جوانی داریم و برای فهم بهتر آن باید جامعه شناسان و جوانان ما وارد این عرصه شوند. همچنین زنان می توانند در این حوزه نقش بیشتری ایفا کنند، زنان جامعه شناس خوشفکر و توانمند بسیاری در کشور وجود دارند که از آنان نیز برای ورود به این حوزه دعوت می کنم.
فرزند استاد قانعی راد تصریح کرد: نه تنها در جامعه شناسی بلکه در تمام شاخه های علوم انسانی و غیر علوم انسانی این جنبه های ارتباط با مردم باید برقرار شود. جامعه شناسی می تواند در اینجا مسوولیت را بپذیرد و به رشته های دیگر آموزش دهد که همه انسان ها و نهادها یک مسوولیت اجتماعی دارند.
وحید احمدی رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور گفت: باید برای حفظ ملت ها و تمدن ها جامعه و مردم را ساخت و ساختارهای انسانی اجتماعی را بناگذاشت و به نظام آموزشی، ارزشی و بنیان‌های فکری، روابط اجتماعی و خانواده ای، رابطه بین دانشمندان، جامعه و دانشگاه و جامعه و رابطه بین نهادهای مردمی و فرهنگی با جامعه و حکومت و مردم پرداخت.
وی اظهار داشت: متاسفانه اکنون شاهدیم که در کشورمان برخی چنین تفکری دارند که با ایجاد حصارها، قطع ارتباط ها و سد مردم از همدیگر و قطع ارتباط آنها با دنیای بیرون شاید بتوان برای کشور مصونیت آورد، این تفکر محکوم به شکست است.
احمدی اضافه کرد: هر چه ما پیش می رویم این ارتباطات اساسی‌تر و شکننده‌تر می‌شود، کرونا نشان داد که روابط اجتماعی باید دستخوش تغییر قرار گیرد، اکنون در علم پیشرفته پزشکی به لحاظ عدم ارتباط با مردم، گسست بزرگی داریم. الزامی است عالمان ما نظریه پرداز صرف نباشند، نظام آموزشی ما باید سطح سواد مردم را ارتقا دهد، فرهنگ مردم را بسازد و در زندگی روزمره مبانی علمی و فکری رسوخ یابد که متاسفانه شاهد این مشکل هستیم که گسست بین مردم و بخش علمی وجود دارد.
رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با بیان اینکه قانعی راد تمام تلاشش این بود که علم را میان مردم بکشاند، اظهار داشت: او جامعه شناسی بود که صرفا خود را به نظریه پردازی محصور نمی کرد و انسانی دردآشنا، تلاشگر و خستگی ناپذیر بود برای اینکه بتواند مبانی علمی را به داخل جامعه منتقل کند. وی دنبال این بود که بتواند نظام علمی و آموزشی را در جهتی که اثرگذار باشد، مساعدت کند.
احمدی با اشاره به اینکه در ایجاد ارتباط بین نظام علمی و جامعه علمی و مردم بسیار تلاش می کرد، گفت: تلاش وی تحکیم روابط بین دانشگاه و مردم بود. وی در مجامع مختلف حضور فعال داشت و فردی بسیار بی حاشیه و کاملا علمی با روحیه ای شجاع مسایل مختلف را مطرح می کرد و تلاش داشت شان فکری و روشنفکری را حفظ کند. امیدوارم الگوی پایداری برای جامعه علمی و جوانان ما باشد.
توانایی لازم برای ارتباط با مخاطب
هادی خانیکی رییس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات نیز اظهار داشت: مانعی در ساختار اداری حقوقی، سیاسی و حتی فرهنگی ما وجود دارد و آن اینکه برخی از دانشمند، اندیشمند و روشنفکران از توانایی لازم برای ارتباط با جامعه مخاطبان خود برخوردار نیستند و باید بیندیشیم که چه کنیم این موضوع را تبدیل به مساله ای برای جامعه شناس و آکادمیک یا سیاستمدار کنیم.
وی تصریح کرد: کسانی در جامعه ما هستند که تکرار نشدند همچون دکتر شریعتی، نه به معنای اندیشه، او به عنوان روشنفکری که توانست کلامش را موثر و خالق قدرت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کند، در تراز او کمتر کسی وجود دارد.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: دکتر قانعی راد در اینجا گام های بلندی برداشت نمی خواهم بگویم همه گام ها را برداشت، او به لحاظ ارتباطی چه کرد، آنچه از دوستی دیرین خودم و تلاش های بی پایان او به خاطر دارم این است که او توانست وارد ارتباطات و حوزه رسانه شود.
وی تاکید کرد که به همین دلیل قانعی راد بر عرصه رسانه ها تاکید داشت آکادمیستی نبود که از رسانه بهراسد، نگران عواقب سیاسی و اجتماعی کار باشد و هراس نداشت ورود به رسانه از دانش او بکاهد.
خانیکی گفت: بیایید این نوع کنش دانشگاهی را کمک کنیم و با اعتباربخشی به نشریات و رسانه هایی دانشورانه ای که زبان علمی دارند و این زبان علمی برای ارتباط با جامعه بهتر است و سنتی را که قانعی راد پایه گذاری کرد، عملیاتی کنیم. خودمان را مسوول بدانیم و برای این دغدغه ها کاری کنیم.
عمده مسایل ما نرم‌افزاری است نه سخت‌افزاری
پرویز اجلالی عضو هیات مدیره انجمن جامعه شناسی ایران نیز اظهار داشت: سال 70 انجمن جامعه شناسی ایران افتتاح داشت. دهه 80 دهه پرشدن فرصت های فارغ التحصیلان بود و موج بیکاری به رشته های علوم انسانی نیز تسری یافت، بسیاری از فارغ التحصیلان نمی توانستند مرتبط با رشته خود شغل بیابند. این فارغ التحصیلان جلسات سخنرانی و برنامه های انجمن را پرکردند و انجمن جامعه شناسی ایران به تدریج به محلی برای تبادل فکر و اندیشه علاقه مندان تبدیل شد.
وی اظهار داشت: قانعی راد نخستین کسی بود که بر اهمیت یک اجتماع علمی برای پیشرفت علم تاکید کرد، او می گفت عمده مسایل ما نرم افزاری است نه سخت افرازی و به همین دلیل به رشته جامعه شناسی نیاز است.
اجلالی با بیان اینکه جامعه شناسی علمی متعلق به حوزه عمومی باید با تمام مردم سخن بگوید، اضافه کرد: قانعی راد جامعه شناسی را از کارشناسی و سیاستگذاری فراتر برد اما جاانداختن اهمیت جامعه شناسی کار ساده ای نبود و روش های جدیدی در پیش گرفت. تا پیش از او، بیشتر اساتید، تلویزیون نمی رفتند و با مطبوعات سخن گفتن را نقطه ضعف می دانستند و می گفتند این کاری ژورنالسیتی است و جامعه شناسی نیست، او از هر فرصتی برای بیان استفاده می کرد.
وی اضافه کرد: قانعی راد هر جا که می رفت تحلیل های جامعه شناسی از مسایل کشور بیان می کرد. سخنانی که می گفت واقعی بود و باب مجلس سخن نمی گفت و با شجاعت حرف می زد.
هدف او جامعه بود، جامعه‌ای زنده که سخن می‌گفت
عضو هیات مدیره انجمن جامعه شناسی ایران گفت: قانعی راد فرد صادقی بود او با مردم و جامعه شناسان و همکاران خود صادق بود، به دنبال تقویت اجتماع علمی بود. هدف او خود جامعه بود. جامعه ای مستقل از دولت، جامعه ای که زنده است و سخن می گوید و هیچ کس نمی تواند آن را کنار بگذارد. پس از آگاه شدن بر نزدیک بودن مرگش بر فعالیت های خود افزود. او سخنرانی می کرد، در مطبوعات می نوشت و به تلویزیون می رفت.
سیدحسین سراج زاده عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی، رییس انجمن جامعه شناسی ایران نیز در ادامه این مراسم آنلاین گفت: دکتر قانعی راد از نسل جوانان دهه 50 بود، وی از دوره دبیرستان با مبارزه و بهبود شرایط جامعه آشنایی پیدا کرده بود و از نسل جوانانی بود که در آن دوره گفتمان مبارزه جویانه با موضوع جامعه شناسی و علوم اجتماعی را انتخاب کرده بود.
جامعه‌شناسی برای قانعی‌راد علم مبارزه و تلاش برای بهبود جامعه بود
به گفته وی، جامعه شناسی برای او علم مبارزه، کوشش و تلاش برای بهبود شرایط جامعه بود. اگر کسی دغدغه روشنفکرانه داشته باشد، جامعه شناسی برای او یک رشته دانشگاهی که درسی خوانده باشد و شغلی انتخاب کند، نیست بلکه مجموعه ای از دانش و معرفت است که قرار است در اختیار دغدغه های روشنفکری قرار گیرد.
سراج زاده ادامه داد: او جامعه شناسی را خوب خواند، جدی دنبال کرد و در ادامه کار خود در دهه 70، به سمت انجمن جامعه شناسی ایران رفت و بسیار اصرار داشت اگر کسی در رشته خود معنی جدی بودن رشته خود و نقش خود را به عنوان یک رشته موثر به خوبی درک نکرده است، نمی تواند موفق باشد، حتی کنش انجمنی را یک کنشگر علمی معرفی می کند و بر همین مبنا کار جامعه شناسانه خود را در انجمن جامعه شناسی ادامه داد. این مفهوم وارد رشته جامعه شناسی ایران شد.
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی اظهار داشت: با وجود اینکه این مفهوم برای او اهمیت داشت، به بخش های دیگر جامعه شناسی بی توجه نبود. وی جامعه شناسی حوزه عمومی را به عنوان دوگانه و متضاد با اقمار دیگر جامعه شناسی مطرح نمی کرد بلکه همه آنها را ظرفیتی می دانست که جامعه شناسی را بر نقش خود برای تاثیرگذاری جامعه می تواند وارد کند و پیوند دهد.
سراج زاده ادامه داد: به عقیده وی مقدمه جامعه شناسی سیاستگذار و مردم مدار که در صحنه عمومی و حوزه کاربرد موثر بودند را جامعه شناسی آکادمیک است. وی جامعه شناسی حوزه عمومی و مردم مدار را برگزیده بود، اما به شدت نسبت به آفت‌های هر دو (شعار زدگی و عوام مداری و حرف های بدون ارجاع به فکت و واقعیت) پرهیز می‌کرد.
سخنران بعدی این مراسم آنلاین غلامرضا ذاکر صالحی دکترای حقوق اسلامی دانشگاه تهران بود، او نیز گفت: در مورد خصوصیات ممتاز فردی و شخصیتی او باید گفت قانعی راد دارای روحیه کار جمعی و اخلاق علمی بود. سال 95 مقاله ای در فصلنامه علوم اجتماعی چاپ می کردم، او نام خودش را که ابتدای مقاله می نوشتم در زیر نام من قرار می داد و چندین بار این کار تکرار شد او می گفت شما وقت بیشتری صرف مقاله کرده‌اید.
صالحی با اشاره به آثار و پژوهش‌های متفاوت همچون ساختار نظام علمی کشور، تجدید ساختار دبیرخانه عتف و مرکز، منطقه بندی آموزش عالی، قانون برنامه چهارم توسعه ادامه داد: تلفیق و همگرایی بین جامعه شناسان و مردم و دولت بود و ارتقای سطح کنشگری از دیگر اقدامات مهم او به شمار می رود.
دکترای حقوق اسلامی دانشگاه تهران تصریح کرد: جامعه شناسی حوزه عمومی دستی در آکادمی و دستی در جامعه دارد. در فرایند شکار مساله به سراغ جامعه می رود و در هنگام داوری علمی از روش های آکادمیک بهره مند می شود و دوباره به جامعه باز می گردد و این رفت و برگشت و دیالکتیک ادامه دارد.
صالحی با طرح این سوال که آیا می‌توان جامعه شناسی حوزه عمومی را در بستر سنت جامعه شناسی به مثابه علم قرار داد، گفت: قانعی راد نشان داد تا حدودی می توان اما بشرط ها و شروط ها. او می دانست جامعه شناسی حوزه عمومی بدون پشتوانه علمی و تجربی به پوپولیسم ختم می شود ما در ایران خطیب و ایدئولوگ کم نداریم.
دکترای حقوق اسلامی دانشگاه تهران اضافه کرد: جامعه شناس با فکت های عینی سروکار دارد و باید دیده های عینی را در پرتو کانتکس تفسیر کند. چه حرفهای علمی، چه انتقادی، چه سیاستگذار و چه مردم مدار.
وی با بیان اینکه برخی شاخه های علوم اجتماعی مانند روزنامه نگاری و مردم شناسی منهای نگاه متداول علمی در بیرون از دانشگاه می توانند به حیات خود ادامه دهند اما در مورد علم جامعه شناسی مساله قدری دشوار تر است، تصریح کرد: سیاستگذار و سیاست پژوه و دولتمرد، فعال رسانه ای، خطیب و واعظ، با جامعه شناس متفاوت است. هرچند یک جامعه شناس می تواند این حوزه ها یا مهارت ها را در خدمت اهداف جامعه شناسی بگیرد.
صالحی توضیح داد: جامعه شناس باید دستی نیز در جامعه داشته باشد. قانعی راد براستی چنین بود، همچنان که دستی در آکادمی داشت. قانعی راد جامعه شناس میان رشته ای بود او در لاک رشته ای خود فرو نرفته بود. حضور وی امکانی برای گفت و گو با مهندسان و پزشکان بود. سیر طبیعی زندگی و تجارب فردی او چنین امکانی را رقم زده بود. جامعه شناس میان رشته ای با دیسیپلین های مختلف گفت و گو می کند. او فراتر از دانش میان رشته ای به نوعی معرفت و شناخت میان رشته ای رسیده بود یعنی در هم فرو رفتگی شناخت های تخصصی مختلف در دیسیپلین های متفاوت.
نیازمند شکل‌گیری اجتماع علمی قوی هستیم
سوسن باستانی عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا (س) و معاون بررسی‌های راهبردی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری نیز گفت: قانعی راد بر شکل گیری گروه های تخصصی متفاوت تاکید می کرد، تاکید داشت نیازمند شکل گیری اجتماع علمی قوی هستیم و این یکی از مهمترین نیازهای جامع هشناسی امروز ما است. وی هم دغدغه علم و هم دغدغه جامعه داشت و تاکید وی بر نقش انجمن های علمی و تسهیل گفت و گو بین این دو حوزه بود. این نکته باید مورد توجه قرار گیرد و چندان نمی توان این دو حوزه را از هم جدا کرد.
باستانی به نگاه قانعی راد به حوزه زنان اشاره کرد و اظهار داشت: وی به زنان به عنان یک گروه اجتماعی که لازم است مسایل و دغدغه های آنها باید مورد توجه قرار گیرد تاکید داشت. توجه وی برای شنیده شدن صدای گروه های مختلف در اینجا خود را به خوبی نشان می دهد.
وی در مورد بحث توسعه و عدالت جنسیتی و همکاری وی در این زمینه با دکتر قانعی راد گفت: پشتکار و توجه وی در این زمینه بی نظیر بود. وی در دانشگاه الزهرا (س) به دانشجوهای ما درس نظریه ها را می داد و زمان قابل توجهی را برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی صرف می کرد.
به گفته وی، در حوزه آموزش هم وی آخرین مسایل روز را در امتحانات از دانشجویان می خواست و مسایل روز را مورد توجه قرار می داد.
او مساله‌محور بود
علی پایا عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به عنوان سخنران بعدی این بزرگداشت گفت: رویکرد قانعی راد مساله محور و مساله مدار بود. دغدغه های معرفتی در زمزه مهمترین توجهات او بود. توجه او به مسایل علمی در پرتو بهره گیری کافی از مسایل نظری برای ارایه راه حل ها مثال زدنی بود.
وی افزود: قانعی راد بر خلاف کسانی که مشی آنها این است تا تمام شرایط نباشد نمی توان کار کرد، او می گفت با همین امکانات باید تلاش کرد گام به گام تا مسایل اصلاح شود. با همه گروههای فکری راه گفت و گو را باز کرده بود و تلاش می کرد از دانش و اندوخته های آنها نیز بیاموزد و این رویکردی است که در کشور ما چندان میان اهل نظر جا نیفتاده است ما کمتر اهل این هستیم که به سراغ دیگران رویم و از آنها بیاموزیم.
پایا اظهار داشت: او به این نکته توجه داشت که در جهان بسیار پیچیده ای که با آن در تماس هستیم داشتن امید به بهبود، یک مصونیت اخلاقی است و رای او بر این بود که ما هر تصمیمی را در پرتو امیدواری به آینده می گیریم. اگر کسی باورمند به این باشد آنچه دارد قطعا حد نهایت حقیقتی است که کسی می تواند به آن دست یابد امکان بهره مندی از نگاه دیگران و توجه به مسیرهای دیگر را از خود سلب می کند.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با تاکید بر اینکه قانعی راد اولا و اصالتا یک جامعه شناس بود، اضافه کرد: او دایم در تکاپوی این بود که زمینه های معرفتی خود را تکمیل کند. در آثار او منابعی که استفاده کرده فوق العاده زیاد است و این نشان می دهد که او بسیار اهل خواندن است.
به گفته وی، قانعی راد به شیوه همه پژوهشگران بزرگ اهل خطر کردن بود. به این معنی که ابایی نداشت به گمانه ها و فرضیه هایی که رسیده در حیطه عمومی مورد ارزیابی قرار دهد. اینگونه نبود که چنان مباحث را پیچیده کند که مخاطب متوجه آن نشود. او دارای یک تواضع معرفتی درخور تحسین بود و خود را در عرض نقادی دیگران قرار می داد و معتقد نبود که دانای کل است. رویکرد او مساله محور بود.
سید محمدامین قانعی‌راد، زاده سال 1334 جامعه‌شناس برجسته، رییس انجمن جامعه‌شناسی ایران و عضو هیات علمی و استاد جامعه‌شناسی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور بود. وی در 24 خرداد 1397 و در سن 63 سالگی پس از تحمل بیماری سرطان درگذشت.
*س_برچسب‌ها_س*
