1402، اول راه ناترازی بنزین / پیش‌بینی واردات 5 میلیارد دلاری در 1403

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو-حنانه فقیه منزه: ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس باعث شد که تولید بنزین ایران از اواخر سال 97 افزایش قابل توجهی داشته باشد و با شیوع ناگهانی کرونا مصرف آن نیز به شدت کاهش یابد. با شرایط به وجود آمده ایران طی مدت کوتاه تقریبا یک ساله توانست به صادرکننده بنزین تبدیل شود.

براساس آمار گمرک در سال 99، ایران موفق به صادرات 3 میلیارد دلار بنزین شد. اما این روند دوام چندانی نداشت و پس از فروکش کردن کرونا مصرف ایران مسیر صعودی در پیش گرفت تا جایی که پیش‌بینی می‌شد ایران در سال 1402 برای تامین نیاز مصرف کنندگان مجبور به واردات بنزین شود. جلیل سالاری مدیرعامل شرکت پالایش و پخش در خرداد ماه سال گذشته در این خصوص گفته بود: اکنون مصرف بنزین 110 میلیون در روز بوده و با تولید سربه‌سر است. با همین روند، به زودی به ناترازی بنزین خواهیم رسید و واردکننده می‌شویم.

شروع مجدد ناترازی بنزین

درنهایت میزان تولید و مصرف ایران در سال 1402 مجددا ناهماهنگ شد و ناترازی به حوزه بنزین بازگشت. میانگین تولید بنزین در سال گذشته معادل 105 میلیون لیتر در روز بود در حالی که میانگین مصرف آن به عدد 115 میلیون رسیده بود. وزارت نفت در این مدت با افزایش 10 میلیون لیتری خارج از تولید متعارف پالایشگاه‌ها، استفاده از ظرفیت پتروشیمی‌ها برای تامین بنزین، سوآپ و تهاتر بنزین پاسخگویی به تقاضا را مدیریت کرد.

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ناترازی بنزین در سال 1402 به 10 میلیون لیتر در روز رسیده و ایران برای تامین این مقدار از بنزین متحمل خسارت 3 میلیارد دلاری شده است. این رقم در واقع معادل درآمد یک ماه فروش نفت کشور است. با ادامه این روند و نبود برنامه مشخص برای کنترل مصرف، در سال 1413 ایران مجبور به واردات 110 میلیون لیتر بنزین در روز خواهد شد که نتیجه آن ارزبری 24 میلیارد دلاری برای کشور است. به بیان دیگر ایران باید تا سال 1413 کل درآمد نفتی فعلی خود را صرف واردات بنزین کند، مگر اینکه در حوزه مصرف و تولید تغییر ریل اساسی رخ دهد.

با احتساب صادرات 3 میلیارد دلاری بنزین در سال 99 و واردات همین مقدار در سال 1402، می‌توان دریافت که براثر نبود برنامه مشخص برای کنترل مصرف، طی 3 سال کشور دچار خسارت 6 میلیارد دلاری شده است. براساس پیش‌بینی‌ها ایران در سال آینده مجبور به واردات 5 میلیارد دلار بنزین و گازوئیل است.

ساخت پالایشگاه به تنهایی کافی نیست

یکی از راهکار‌هایی که برای کاهش ناترازی و پاسخگویی به نیاز بنزین مطرح می‌شود، ساخت پالایشگاه و افزایش ظرفیت تولید است.

یکی از پروژه‌هایی که برای افزایش تولید تعریف شده، احداث پالایشگاه شهید سلیمانی است. با سرمایه‌گذاری 11 میلیارد دلاری و شروع ساخت آن از سال آینده، این پالایشگاه در سال 1410 وارد مدار می‌شود. ظرفیت پالایشی این پالایشگاه 300 هزار بشکه است و با بهره‌برداری از آن 6.5 میلیون لیتر در روز به ظرفیت تولید اضافه می‌شود.

با احتساب نرخ رشد 5 درصدی مصرف بنزین در هر سال، میزان مصرف بنزین در سال 1410 به عدد تقریبی 170 میلیون لیتر در روز می‌رسد. مشخص است که ظرفیت افزوده شده با سرمایه‌گذاری 11 میلیارد دلاری تنها پاسخگوی کمتر از 4 درصد از نیاز کشور به بنزین خواهد بود؛ بنابراین افزایش تولید به تنهایی نمی‌تواند به کاهش ناترازی کمک کند و برای برطرف کردن این مشکل باید راهکار‌های دیگری عملیاتی شود. باید فکری به حال خودرو‌های فرسوده کرد

میزان مصرف سوخت خودرو‌های داخلی اوضاع مناسبی ندارد و حدود دو برابر مصرف خودرو‌های خارجی است. براساس گزارش وزارت صمت، در حال حاضر 37 میلیون خودرو در کشور وجود دارد که 13 میلیون از آن‌ها، فرسوده هستند و دو برابر خودرو‌های دیگر سوخت مصرف می‌کنند. به طوری که میزان هدررفت سوخت توسط این خودرو‌ها سالانه 100 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. طبق گزارش انجمن اسقاط خودرو، با از رده خارج کردن 13 میلیون خودروی فرسوده 33 میلیون لیتر بنزین در روز صرفه‌جویی خواهد شد.

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، اسقاط خودرو در کشور روند نزولی به خود گرفته و از سالانه حدود 350 هزار خودرو به کمتر از 7 هزار خودرو در سال 99 رسیده است. البته در دو سال گذشته این عدد به 20 هزار خودرو افزایش یافته، ولی همچنان اختلاف تا وضعیت ایده‌آل چشمگیر است. راهکار کوتاه مدت کاهش ناترازی

یکی دیگر از راهکار‌هایی که می‌تواند در کاهش ناترازی موثر واقع شود، ایجاد تنوع در سبد سوختی مصرف‌کننده است. ال‌پی‌جی یا گاز مایع جز سوخت‌های پاک است که در بسیاری از کشور‌ها مانند ترکیه و کره جنوبی به عنوان جایگزین بنزین از آن استفاده می‌شود. با توجه به اینکه استفاده از گازمایع نیازی به توسعه زیرساخت‌ها ندارد و هزینه راه‌اندازی آن پایین است، دولت میتواند به عنوان راهکار کوتاه مدت از آن استفاده کند.

با توجه به حجم حداقل 6 میلیون تنی حجم مازاد ال‌پی‌جی، نمی‌توان آن را جز سوخت‌های اولیه کشور قرار داد. اما این سوخت می‌تواند در ناوگان حمل و نقل سنگین کشور مثل اتوبوس‌ها مورد استفاده قرار گیرد و جایگزین گازوئیل شود.

طبق اسناد شرکت گاز، سالانه بیش از 3 میلیون تن ال‌پی‌جی به دلیل عدم امکان صادرات در خط لوله هدر می‌رود. درصورتی که اگر این میزان به سبد سوختی مصرف‌کننده اضافه شود، می‌توان 13 میلیون لیتر بنزین در روز صرفه‌جویی کرد. مجلس در تبصره یک قانون بودجه 1400 تصویب کرد که 2 میلیون تن گازمایع وارد سبد سوخت شود. همچنین مبلغ 2 هزار میلیارد تومان را برای ایجاد جایگاه‌های اتوگاز تخصیص داد که تاکنون خبری از اجرای آن نشده است.

توسعه سی‌ان‌جی به عنوان سوخت جایگزین از دیگر راه‌حل‌هایی است که می‌تواند باعث کاهش مصرف بنزین شود. در حال حاضر ظرفیت استفاده از سی‌ان‌جی 45 میلیون مترمکعب در روز است که فقط نیمی از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. با وعده دولت سیزدهم مبنی بر احداث 400 جایگاه سی‌ان‌جی در کشور، روزانه 6 میلیون لیتر نیز از این طریق در مصرف بنزین صرفه‌جویی خواهد شد.