انتخاباتی که برگه‌ای ماند
تهران - ایرنا - اولین تلاش‌های جدی برای برگزاری انتخابات الکترونیک در دولت اصلاحات صورت‌گرفت. این تلاش‌ها در سال‌های بعد هم با فراز و نشیب‌هایی ادامه‌یافت. اما وضعیت زیرساخت‌های فنی و اختلاف نظر وزارت کشور و شورای نگهبان منجر به تاخیر دو دهه‌ای در برگزاری انتخابات الکترونیکی شد.
بحث برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی در سال‌های اخیر بیش از گذشته مطرح شده و در لوایح و طرح‌های انتخاباتی هم مورد اشاره قرارگرفته‌است. در اصلاحیه قانون انتخابات مجلس در سال 95 و در سیاست‌های کلی انتخابات هم بر لزوم برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی تاکیدشده‌است. اما پررنگ‌تر شدن تلاش‌ها برای برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی به این معنا نیست که این تلاش‌ها محدود به چند سال اخیر است بلکه اولین اقدامات برای برگزاری انتخابات الکترونیکی در ایران به دهه 70 برمی‌گردد. با اینکه در دولت اصلاحات تلاش‌های جدی برای برگزاری انتخابات الکترونیکی صورت‌گرفت و در سال‌های بعد هم این تلاش‌ها با فرازونشیب‌هایی ادامه‌یافت اما تا به امروز تنها انتخابات شورایاری شهر تهران به صورت الکترونیکی برگزار شده و بقیه انتخابات به روش سنتی برگزار می‌شود. درواقع الکترونیکی شدن انتخابات هنوز در جلسات شورای نگهبان با وزارت کشور به جمع‌بندی نرسیده و اجرایی شدنش در هاله‌ای از ابهام به سر می‌برد.
فرایند و فواید انتخابات الکترونیک سخن از انتخابات الکترونیک، بحث پیرامون دو فرآیند است؛ یکی احراز هویت رای‌دهنده با کارت ملی که از طریق سیستم رایانه‌ای وزارت کشور به صورت آنلاین احراز هویت می‌شوند و به آنها تعرفه الکترونیک می‌دهند که در صندوق اخذ رای الکترونیک، رای بدهند و دیگری آرای صندوق‌ها که به صورت الکترونیک شمارش خواهند شد. اگر در این دو فرآیند هماهنگی‌ها لازم انجام شود و زیرساخت‌ها فراهم نیز تعبیه شود انتخابات الکترونیک برگزار خواهد شد. الکترونیکی شدن انتخابات در کشور می‌تواند تاثیرات زیادی در بالا بردن میزان سلامت انتخابات و روند شمارش آرا و اعلام نتایج داشته باشد؛ چالشی که با وجود توان اجرایی آن در کشور هنوز مجوز اجرا دریافت نکرده است. درواقع مهم‌ترین دستاورد و ویژگی انتخابات الکترونیک سرعت، صحت و دقت است و از مزایای آن شمارش لحظه‌ای است که می‌توان در لحظه از آخرین نتایج آگاه شد. همین مزایا باعث تلاش دو دهه‌ای برای برگزاری انتخابات الکترونیک شده است. با این حال عقیم ماندن این تلاش‌ها نشان می‌دهد برخی نهادها چندان دغدغه‌ای در این زمینه ندارند. پیشنیه تلاش‌ها برای برگزاری انتخابات الکترونیکی در ایران اولین تلاش‌ها برای برگزاری انتخابات الکترونیکی به دولت دوم سازندگی بازمی‌گردد. در زمان انتخابات سال 1372 هنوز اینترنت به شکل فعلی فراگیر نبود از همین‌رو تصمیم گرفته شد ابتدا از طریق دستگاه فکس اقدام به خوانش آرا کنند اما این روش به دلایل مشکلات فنی قابل اجرا نبود و پس از آن روش خوانش نوری برگه‌های رای پیش‌بینی شد. هر چند این روش اجرایی و پیروز انتخابات اعلام شد، اما بنا بر اعلام، میزان آرای باطله در این انتخابات زیاد بود و نتیجه آن، شمارش دستی آرا در دوره‌های آتی بود. با فراگیرتر شدن اینترنت و ابزارهای الکترونیکی در دنیا، بحث برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی نیز داغ‌تر شد و با روی کار آمدن دولت اصلاحات دوباره از سر گرفته شد. تلاش‌ها برای برگزاری انتخابات در دولت اصلاحات هم به سال 1377 و انتخابات شورای شهر بازمی‌گردد. در این دوره از انتخابات دولت موفق شد شمارش آرا را به صورت الکترونیکی انجام دهد، هر چند شمارش سنتی نیز در کنار آن صورت گرفت. در واقع موضوع برگزاری انتخابات الکترونیکی سابقه‌ای قریب به 20 سال در ایران دارد. این تلاش‌ها در دهه 70 باعث شد به موجب قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب سال 1378، برگزاری انتخابات الکترونیک در تبصره‌های از ماده 9 این قانون مورد اشاره قرار گیرد. در تبصره 6 ماده 9 این قانون اصلاحی خرداد ماه سال 1395 آمده است: وزارت کشور موظف است ظرف مدت شش ماه از زمان تصویب این قانون، نسبت به نوین‌سازی شیوه‌های اخذ رای و شمارش آرا، به‌منظور دقت، سلامت و نظارت بهتر در اخذ، شمارش و اعلام نتایج و همین‌طور استانداردسازی صندوق‌های اخذ رای در حدود اعتبارات مصوب و پس از تایید شورای نگهبان اقدام نماید. بحث استفاده از تجهیزات الکترونیکی و رایانه‌ای برای برگزاری انتخابات در ایران به طور جدی در سال 1378 مطرح شد. در آن زمان که مصادف با سومین سال روی کار آمدن دولت اصلاحات بود، تلاش وزارت کشور برای متقاعد کردن شورای نگهبان برای استفاده از تجهیزات الکترونیکی در انتخابات مجلس ششم، با جلو کشیدن بحث حقوقی و ساختاری که شورای نگهبان به آن اشاره کرده بود، بی نتیجه ماند. اما همچنان این موضوع برای انتخابات ریاست جمهوری در دوره بعدی و انتخابات شوراهای شهر و روستا، از سوی وزارت کشور مطرح شد. چنانکه حتی پیش از برگزاری انتخابات مجلس هفتم، این موضوع قدری از حالت تئوریک خود خارج شد و با تهیه نرم‌افزاری برای شمارش آرا و فرستادن آن به شورای نگهبان، تا نزدیکی‌های موفقیت پیش رفت. اما باز هم شورای نگهبان به عنوان نهاد ناظر بر انتخابات در کشور، اعلام کرد که به دلیل عدم اطمینان از کارکرد نرم‌افزار ارائه‌شده برای شمارش آرا، این انتخابات هم به سنت گذشته و با حضور رای دهندگان در پای صندوق‌های رای و شمارش به صورت دستی برگزار خواهد شد؛ این موضوع در آستانه انتخابات مجلس هشتم نیز همچنان از جانب وزارت کشور دنبال شد اما باز نتیجه‌ای در برنداشت. در واقع مسئله، اعتماد شورای نگهبان است که مشخص نیست چگونه باید فراهم شود. از اواخر دهه 70 تا به امروز در همه انتخابات مسئله انتخابات الکترونیک مطرح بوده و بحث‌های تکراری بین وزارت کشور و شورای نگهبان هم در آستانه هر انتخابات پابرجامانده است. در انتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی با توجه به تاکید رهبری در سیاست‌های کلی انتخابات، اصلاحیه قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و همچنین تلاش‌های دولت و وزارت کشور، امیدها برای برگزاری الکترونیکی انتخابات دوم اسفند پررنگ بود که باز شورای نگهبان همچنان روش سنتی را مطمئن‌تر از ابزار الکترونیک تشخیص داد. این تکرارها و عدم نتیجه‌ها در آستانه انتخابات مجلس یازدهم باعث گلایه‌های «حسن روحانی» هم شد. روحانی روز دوشنبه 7 بهمن 1398در همایش سراسری استانداران و فرمانداران بیان کرد: به وزیر کشور در هر دوره‌ای تاکید کردیم و ایشان نیز این موضوع را دنبال کردند اما نشد. این انتخابات را الکترونیکی کنید. افغانستان هم این کار را کرد. مردم رای را روی کاغذ می‌نویسند، توی صندوق می‌اندازند، فردی آن رای را می‌خواند و فرد دیگری آن را علامت می‌زند و البته معلوم نیست این فرد چه می‌خواند و آن یکی کجا را علامت می‌زند، هم اینکه علامت زدند در پایان، نوبت به تجمیع آرا می‌شود که چه بساطی پیش می‌آید که باید همه آنجا مراقب باشیم.
*س_برچسب‌ها_س*