ایران؛ قطعه گمشده پازل عادی سازی
هفته گذشته محمد بن‌سلمان آل سعود، ولیعهد عربستان و نخست وزیر ملقب به MBS، به فاکس نیوز گفت که «هر روز به عادی سازی روابط با اسرائیل نزدیک تر می شویم، اما در نهایت به پیشرفت مسائل مربوط به فلسطینی ها بستگی دارد.»
به گزارش المانیتور، مساله ای که تاکنون به آن پرداخته نشده این است که صلح کامل در این حوزه احتمالا منوط به پیشرفت یا بهبود روابط با ایران است؛ یعنی مهم‌تر و فراتر از رویکرد میانجی گرانه چین در ارتباط با ایران و سعودی که اوایل سال‌جاری به آن دست یافته شد. ابتدا به مساله فلسطین بپردازیم؛ هفته گذشته، در اولین دیدار از این دست توسط یک مقام سعودی حداقل از سال 1967، نایف بن بندر السدیری، سفیر عربستان در فلسطین و سرکنسول عربستان در شهر بیت‌المقدس از رام الله بازدید و بر تعهد عربستان به تشکیل کشور فلسطینی تاکید کرد.
این دیدار در خلال موج دیپلماسی میان واشنگتن، ریاض و رام‌الله انجام شد. ولیعهد سعودی با همکاری نزدیک با دولت بایدن، پیشنهاد داده که در صورتی که تشکیلات خودگردان فلسطین بتواند گروه های مسلح رادیکال در کرانه باختری را سرکوب کند، کمک به محمود عباس را از سرخواهد گرفت. در مقابل، تشکیلات خودگردان تمایل دارد در صورتی که اسرائیل از کنترل برخی شهرهای کرانه باختری دست بردارد و شهرک سازی ها را متوقف کند، با عادی سازی همراهی کند.
اینها همه اقدامات درستی هستند که نشان‌دهنده احساس فوریت در مورد وخامت اوضاع برای فلسطینیان در کرانه باختری و نوار غزه دارد. راه نجات بالقوه عربستان زمانی به وجود می‌آید که محمود عباس به سمت آغاز تغییر کادر رهبری فلسطینی از رهگذر ادغام با نسل جوان حرکت کند، اما عدم‌محبوبیت او مانند همیشه بالاست. ممکن است برای تسلط روزافزون عباس بر کرانه باختری، به‌ویژه در نابلس و جنین، به عنوان مراکز جدید مقاومت، خیلی کم و دیر باشد. تقاضا از تشکیلات خودگردان برای سرکوب گروه‌های مسلح رادیکال شده هم با توجه به عدم‌اعتماد بسیاری از فلسطینی‌ها، هزینه‌هایی را به همراه خواهد داشت. این مساله ما را به اسرائیل می برد، جایی که به نظر می‌رسد هر قدم کوچکی به سوی راه حل دو کشوری به بن بست می رسد. بن کاسپیت می‌نویسد: امتیازات لازم اسرائیل به فلسطینی‌ها برای بسیاری از اعضای ائتلاف چند حزبی بنیامین نتانیاهو که خواستار اقدامات یکجانبه برای دفن یک بار برای همیشه چشم‌انداز تاسیس یک کشور مستقل فلسطینی هستند، نمی‌تواند مشروع باشد. همان‌طور که کاسپیت توضیح می دهد، تنها راه حل این است که تقاضای سعودی ها برای تشکیل کشور فلسطینی متوقف شود، یا بنی‌گانتس، وزیر دفاع سابق و رئیس کنونی حزب مخالف وحدت ملی، بتواند به نحوی به سمت یک دولت ائتلافی اصلاح شده اسرائیل حرکت کند. اولی با توجه به انتظاراتی که تا به امروز، از جمله بیانیه‌های متعدد سعودی وجود دارد، ناامید کننده خواهد بود و دومی تقریبا یک معجزه است، اگر واشنگتن بتواند آن را انجام دهد.
رویکرد عربستان نسبت به عادی سازی روابط با اسرائیل همیشه به دلیل حضور ایران با یک مانع همراه بوده است. در این بین درخواست های ریاض از ایالات متحده از جمله حمایت از برنامه هسته ای اش، یک معاهده دفاعی و داشتن سیستم های تسلیحاتی بسیار پیشرفته، همگی معطوف به نقش ایران است. اگر بخواهیم به برنامه هسته ای عربستان بپردازیم، اخیرا جک داتون گزارش داد که ریاض هفته گذشته اعلام کرده به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) دسترسی وسیع‌تری برای بازدید از تاسیسات خود می‌دهد که این امر باعث تقویت تلاش هایش برای جلب حمایت هسته ای آمریکا خواهد شد. تلاش ریاض برای داشتن انرژی هسته ای، از جمله غنی سازی اورانیوم، فقط با هدف توسعه یک منبع انرژی جایگزین جدید نیست. بلکه ایران در هسته محاسبات عربستان قرار دارد.MBS به فاکس نیوز گفت: «اگر ایران بمب هسته ای بسازد، عربستان سعودی هم باید بمب داشته باشد.» مفهوم همچنین این است که اگر ایران «حق غنی سازی» خود را داشته باشد و به پروتکل الحاقی پایبند نباشد، عربستان سعودی نیز استاندارد دیگری نخواهد داشت.
ولیعهد سعودی همچنین باید ارزیابی کند که اگر روابط با ایران به شکست منتهی شود، چه سطحی از تضمین های امنیتی آمریکا کافی است. بعد از حمله دو سال پیش هواپیماهای بدون سرنشین به آرامکو، در سپتامبر 2021، محاسبات عربستان به هم ریخت. دولت دونالد ترامپ به‌رغم سیاست دیرینه آمریکا موسوم به دکترین کارتر، برای استفاده از نیروی نظامی در صورت لزوم، برای دفاع از منافع ملی خود در منطقه، هیچ کاری انجام نداد. چشم‌انداز عربستان سعودی برای قرار گرفتن به عنوان یک متحد بزرگ غیرناتویی آمریکا، یک گام رو به جلو خواهد بود، اما خود ریاض چندان خوش‌بین نیست. توانمندی های موشکی و پهپادی ایران که در حال حاضر بسیار پیشرفته است، به زودی گسترش خواهد یافت. در ماه اکتبر، طرف های برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در آستانه «روز انتقال» نشستی خواهند داشت؛ در روز انتقال قرار است تحریم های واردات و صادرات فناوری موشکی و پهپادی ایران برداشته شود. البته احتمالا طرف های اروپایی برجام و انگلیس تحریم هایی را در این راستا دوباره اعمال خواهند کرد. با این فرض که هیچ یک از طرف های برجام (به احتمال زیاد UK) اسنپ بک را فعال نکنند. طبق گزارش جرد سوبا، ایالات متحده و عربستان سعودی اوایل ماه جاری مانور نظامی مشترک ضد پهپادی انجام دادند. ایران در حال حاضر در بیانیه های رسانه ای و سیاسی خود از نزدیکی با عربستان سعودی استقبال می کند، اما پادشاهی سعودی، خواهان اقدامات بیشتری فراتر از صحبت است. سفر هفته گذشته رهبران حوثی به عربستان سعودی گام بزرگی در دیپلماسی برای پایان دادن به جنگ یمن به کمک تهران بود.
شاید گویاترین و دلگرم کننده ترین نشانه برای عربستان سعودی این باشد که اخیرا امواج نیوز گزارش داد که مقامات عالی ایران با مذاکرات مستقیم هسته ای تهران و واشنگتن موافقت کرده اند. چشم انداز مذاکرات ایران و آمریکا می‌تواند مکمل روندهای منطقه ای به سمت کاهش تنش باشد.
بی اعتمادی زیادی بین طرفین وجود دارد و فرآیند اعتمادسازی زمان می برد. دولت بایدن با عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل و به دست آوردن نوعی توافق هسته ای با ایران، در خاورمیانه به پیشرفت بزرگی خواهد رسید.
جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، پس از شروع پرچالش روابط خود با عربستان سعودی، متوجه شد که دستیابی به یک پیشرفت بزرگ مانند عادی سازی اسرائیل و عربستان، حمایت از راه حل دو کشوری، پایان دادن به جنگ در یمن و بازدارندگی در برابر ایران مستلزم نزدیکی و مشارکت با پادشاهی عربستان است و هیچ راه‌حل دیگری وجود ندارد.
باوجود فوریت آشکار عادی‌سازی عربستان و اسرائیل برای آمریکا، اما موانع بر سر راه صلح کامل بین طرفین زیاد است؛ هم از منظر مساله فلسطین و هم از نظر درخواست های عربستان از ایالات متحده. با این حال، تمام این گفت‌وگوها باید انجام گیرد زیرا منطقه را به سمت دیپلماسی و یکپارچگی سوق می دهند. اگر نتانیاهو می‌تواند اقدامات مورد نیاز را درباره فلسطینی ها انجام دهد که گام بزرگی خواهد بود، قطعه گمشده و نهایی آن ایران است. در نهایت نیز محمد بن سلمان تضمین های ایالات متحده را در برابر خطرات احتمالی از سوی ایران بعد از پروژه عادی‌سازی مورد ارزیابی قرار خواهد داد.
--> اخبار مرتبط