بازارها در فاز مذاکرات ژنو
مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی روز سه‌شنبه در شهر ژنو با محوریت مکانیسم ماشه برگزار شد. این نشست در حالی بدون بیانیه رسمی به پایان رسید که تهران و سه پایتخت اروپایی در یک دوراهی سرنوشت‌ساز قرار دارند. فعال شدن سازوکار «اسنپ‌بک» یا تمدید چندماهه آن، هر کدام وضعیت‌های متفاوتی را پیش روی طرفین قرار می‌دهد. با این حال و به‌رغم لفاظی‌های غربی‌ها، کشورهای ایران، فرانسه، بریتانیا و آلمان...
10سال پس از امضای برجام (برنامه راهبردی جامع اقدام مشترک)، این توافق در لحظات حساس خود به سر می‌برد. المیادین گزارش داد که دور جدید مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام بدون هیچ بیانیه مشخصی از سوی طرفین به اتمام رسید. کاظم غریب‌آبادی در پیامی در شبکه ایکس پس از انتهای این دیدار عنوان کرد که ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه‌حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است و زمان آن رسیده که سه کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند.
دیپلماسی در تنگنا
مذاکرات میان ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام (فرانسه، انگلیس و آلمان) سه‌شنبه 4 شهریور در ژنو برگزار شد. مجید تخت‌روانچی، مسوول هیات ایرانی در مذاکرات ژنو بود و از طرف آلمان، فرانسه و بریتانیا، معاونان وزرای خارجه این کشورها حضور داشتند. این مذاکرات که آخرین تلاش‌ها پیش از فعال‌سازی مکانیسم ماشه بود، در یک دوراهی سرنوشت‌ساز قرار دارد.
وزرای خارجه سه کشور اروپایی مردادماه گذشته با ارسال نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل متحد اعلام کردند در صورتی که ایران تا پایان ماه اوت 2025 (9 شهریور 1404) مذاکرات هسته‌ای با جامعه جهانی را از سر نگیرد، آماده‌اند سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها را فعال کنند. در این نامه، بدون اشاره به طرف مقصر وضعیت کنونی برجام، ادعا شده است که اگر ایران پیش از پایان اوت به راه‌حل دیپلماتیک تن ندهد، تروئیکای اروپایی مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) را فعال خواهد کرد. این در حالی است که طبق برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت، موعد پایان برخی بندهای کلیدی توافق در اکتبر 2025 فرامی‌رسد.
نیویورک‌تایمز سه‌شنبه 4 شهریور گزارش داد که دلیل تعیین مهلت 31 اوت این است که روسیه از سپتامبر ریاست دوره‌ای شورای امنیت را بر عهده می‌گیرد و تروئیکای اروپایی نگرانند که مسکو، به‌عنوان متحد نزدیک تهران، قصد کارشکنی در بازگشت تحریم‌ها علیه ایران داشته باشد.
روزنامه ساوث چاینا مورنینگ پست در گزارشی عنوان کرد که پیش‌تر سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، اعلام کرد که این کشور زیر بار فشار از سوی تروئیکای اروپایی نرفته و این کشورها اساسا مبنای حقوقی برای اجرای مکانیسم ماشه را ندارند. این گزارش عنوان کرد که با توجه به تحولات روزهای اخیر این اجماع وجود داشت که مذاکرات روز سه‌شنبه در ژنو حتی پیش از آغاز، بی‌راهبردی منسجم پایان یافته و با شکست مواجه خواهد شد.
گای بورتون، نویسنده کتاب «چین و نزاع‌های خاورمیانه»، در گفت‌وگو با ساوث چاینا مورنینگ پست اظهار کرد که تهدید مکانیسم ماشه به احتمال بسیار قوی به واقعیت بدل خواهد شد و نمی‌توان انتظار معجزه در این زمینه را از سوی کسی داشت. این نویسنده افزود: «فعال‌سازی مکانیسم یعنی بازگشت تحریم‌های شورای امنیت که در وضعیت فعلی این امر معادل است با از دست رفتن هرگونه امکان دیپلماسی، لااقل طی ماه‌های آینده.»
بنا به سازوکار مکانیسم ماشه، اگر یکی از طرف‌های توافق مدعی شود که ایران به تعهدات خود در چارچوب برجام پایبند نیست، این موضوع می‌تواند به کمیسیون مشترک برجام ارجاع داده شود. بنابر این فرآیند، شورای امنیت طرف 30روز به بازگشت تحریم‌ها علیه ایران رای می‌دهد، البته مگر اینکه تمامی اعضای دائم آن موافق ادامه لغو تحریم‌ها باشند که در شرایط فعلی چنین امری غیرممکن است. بورتون در ادامه عنوان کرد که ماهیت مذاکرات ژنو و استانبول میان ایران و اروپا، از همان آغاز کار، بیشتر اعمال فشار بر واشنگتن و تهران بود. وی افزود: «اروپایی‌ها شرایط کافی برای توافق با ایران را ندارند و بدیهی است که بازیگر اصلی در این زمینه آمریکا و رئیس‌جمهور این کشور است.» این نویسنده و تحلیلگر همچنین عنوان کرد که اولتیماتوم اروپا دست‌آخر تلاشی است از جانب بروکسل تا مانع از توافق احتمالی دوجانبه میان تهران و واشنگتن شود، همان‌گونه که قاره سبز می‌کوشد در مذاکرات صلح اوکراین نیز موقعیت خود را از دست ندهد. به گفته این نویسنده، چنانچه تهران و واشنگتن بتوانند به دستاوردی دیپلماتیک و دوجانبه برسند، این امر ضربه‌ای مهلک به اقتدار و اثرگذاری بروکسل خواهد بود.
گفتنی است که در پی خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال 2018 و اعمال تحریم‌های کاخ سفید، ایران فرآیند تدریجی کاهش تعهدات هسته‌ای را آغاز کرد. در پاسخ به عدم بهره‌مندی اقتصادی از توافق و ناتوانی اروپا در جبران تاثیر تحریم‌های آمریکا، ایران شروع به افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم به فراتر از 3.67درصد، انباشت ذخایر بزرگ‌تر اورانیوم غنی‌شده و استفاده از سانتریفیوژ‌های پیشرفته کرد.
تکاپوی روسیه و چین
پیش از برگزاری مذاکرات هسته‌ای ایران و تروئیکای اروپایی، رسانه‌ها به نقل از منابع مطلع گزارش دادند که روسیه با هدف جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را مبنی بر تمدید قطعنامه 2231 شورای امنیت که در ماه اکتبر منقضی می‌شود، ارائه کرد.
بنابر قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل که در سال 2015 و پس از امضای توافق برجام با 15 رای موافق و بدون رای مخالف و ممتنع به تصویب رسید، تحریم‌های گسترده علیه ایران که در شش قطعنامه پیشین این شورا وضع شده بودند، ملغی شدند. با‌این‌حال، بنا بر «مکانیسم ماشه» توافق برجام، کشورهای عضو می‌توانند تا روز 18 اکتبر سال جاری با فعال‌کردن این مکانیسم تحریم‌ها را بازگردانند.
گزارش‌ها حاکی از آن است که در پیش‌نویس قطعنامه ارائه‌شده از سوی روسیه به شورای امنیت، پیشنهاد شده بود که مهلت «مکانیسم ماشه» به شرط فعال نشدن برای شش ماه تمدید شود. بنا بر اظهارات منابع منطقه‌ای، چین با حمایت از پیشنهاد روسیه، عنوان کرد که در مانور سیاسی مسکو علیه تروئیکای اروپایی شرکت خواهد کرد.
بنا به گزارش امواج مدیا، در مذاکرات اخیر میان ایران و سه قدرت اروپایی که با میزبانی ترکیه انجام شد، تروئیکای اروپایی با هدف اجتناب از بحران پیشنهاد داد که در ازای مجموعه امتیازاتی از سوی ایران، مهلت فعال‌سازی اسنپ‌بک شش ماه تمدید شود. به گفته یک منبع امنیتی منطقه‌ای، تروئیکای اروپایی از ایران انتظار دارد که علاوه بر همکاری با آژانس و ازسرگیری گفت‌وگوها با آمریکا، وضعیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده 60درصد خود را نیز روشن کند.
این در حالی است که هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، نیز روز سه‌شنبه 4 شهریور عنوان کرد که در مورد پرونده هسته‌ای ایران با عباس عراقچی و همچنین مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، گفت‌وگو کرده است. بنا به گزارش آناتولی، فیدان در جمع خبرنگاران عنوان کرد که طی گفت‌وگو با روبیو، آخرین تحولات و سناریوهای پیش رو در زمینه پرونده هسته‌ای ایران را بررسی کرده است. چین نیز به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت ضمن تاکید بر حل‌وفصل مسالمت‌آمیز موضوع هسته‌ای ایران اعلام کرده است با فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی اروپا مخالف است و هشدار داده که بازگرداندن تحریم‌ها به اعتمادسازی کمکی نکرده و صرفا روند دیپلماتیک را تضعیف خواهد کرد.
تا جایی که به پیشنهاد روسیه مربوط می‌شود، گمانه‌زنی‌ها پیش از برگزاری نشست ژنو حاکی از احتمال بالای شکست این طرح بود. لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال، در پیامی در ایکس خبر داد که به او گفته شده احتمالا سه کشور اروپایی طرف برجام و آمریکا این پیش‌نویس را رد خواهند کرد. وی افزود که بعید است این پیش‌نویس بتواند در شورای امنیت سازمان ملل 9 رای مثبت لازم برای تصویب را به دست آورد و بنابراین نیازی به وتو هم نخواهد داشت.
نورمن از سوی دیگر عنوان کرد که در کنفرانسی در آمریکا، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اعلام کرده که گفت‌وگوها با ایران همچنان ادامه دارد و بازرسان آژانس برخلاف برخی اظهارات قبلی، قرار است به ایران بازگردند. نورمن افزود که هنوز مشخص نیست آیا این اظهارات به معنای توافق رسمی میان ایران و آژانس برای بازگشت بازرسان یا تنها پیش‌بینی مدیرکل آژانس در این زمینه است. در همین زمینه رسانه بریتانیایی امواج مدیا خبر داد بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران بازگشته‌اند و در انتظار چراغ سبز شورای عالی امنیت ملی برای ازسرگیری فعالیت‌های خود هستند.
از سوی دیگر، ریچارد نفیو، مقام اسبق وزارت خارجه آمریکا که از وی به‌عنوان معمار تحریم‌ها علیه ایران یاد می‌شود، نیز طی پیامی در شبکه ایکس سناریوهایی را در تحلیل پیش‌نویس روسیه برای تمدید قطعنامه 2231 ارائه کرده و مدعی شده که این تمدید بدون ازسرگیری مذاکرات و بازرسی‌های آژانس، صرفا فرصتی برای ایران فراهم آورد تا اقدامات دلخواهش را انجام دهد. وی افزود که طرح روسیه به‌شکلی غیرضروری موقتی و پیچیده است، خاصه از آن جهت که عدم فعالیت مکانیسم ماشه به انجام مذاکرات یا ازسرگیری بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وابسته است.