بازتولید بحث اختیاری شدن پزشک خانواده در فارس
شیراز - ایرنا - طرح پزشک خانواده که حدود هشت سال پیش برای نخستین بار در فارس و مازندران به صورت الگو (پایلوت) اجرایی شد، طرحی برای استفاده از ظرفیت عظیم پزشکان عمومی با هدف ارتقای سلامت جامعه است؛ طرحی که به دیگر استان‌ها راه نیافت و اینک برخی افراد در فارس بحث اختیاری شدن این طرح را بازتولید کرده اند.
موافقان و مخالفان اجرای طرح پزشک خانواده از میان قشرهای مختلف اعم از مردم عادی، پزشکان، مسئولان اجرایی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی بودند و هستند و هریک دلایل خود را برای بیان دیدگاه هایشان مطرح می کنند.
موافقان طرح، حذف هزینه های اضافی درمان را دلیل موافقت بیان می کنند و مخالفان، روند دست و پاگیر اداری را دستمایه مخالفت قرار می دهند.
بهداشت، سرمایه‌ها و آینده نگری «چهل هزار نفر از پزشکان عمومی، معلوم نیست از کشور خارج شده یا در مشاغل دیگر فعال هستند»؛ این جمله ای بود که چندی پیش رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس مطرح کرد. ممکن است در نگاه اول با یک روخوانی ساده از آن عبور کنیم اما زمانی به عمق فاجعه پی می‌بریم که بدانیم کشور برای تربیت هر پزشک عمومی حدود یک میلیارد تومان هزینه می‌کند، و این عبارت زمانی هولناک‌تر می‌شود که سازمان بهداشت جهانی و حتی برخی کارشناسان داخلی از کمبود شدید پزشک در ایران سخن به میان می‌آورند، با این وجود برخی‌ها نیز تعداد پزشکان کشور را نه تنها کافی دانسته بلکه از اشباع پزشک در ایران هم سخن به میان می‌آورند. هرچند که آمارها و تحلیل‌های متفاوتی درباره نیاز یا عدم نیاز کشور به پزشک پیش رو داریم و همچنین اعداد متناقضی درباره هزینه سرانه درمان هر ایرانی مطرح می‌شود و در این مجال قصدی برای کشف آمار واقعی نداریم اما پر واضح است که دست‌کم طی سه دهه آینده بخش قابل توجهی از جمعیت جوان امروز ما پا به سن گذاشته و جمعیت پیرفردای ایران را تشکیل خواهند داد که نیاز روزافزون‌شان به خدمات درمانی انکارناپذیر است. این قضیه تا به حدی جدی است که مشاور وزیر بهداشت چندی پیش از این در مصاحبه با یکی از رسانه‌ها، پیر شدن جمعیت ایران را خطرناک‌تر از کرونا ارزیابی کرده بود. قطعا همین زنگ خطرها و همین دوراندیشی‌ها بوده که دولت فعلی را از سال 92 تا کنون بر آن داشته تا جامعه پزشکی کشورمان را نه به عنوان نیروی انسانی بلکه به عنوان سرمایه انسانی ببیند و در پی آن برآید که برای جلوگیری از وقایع تلخ احتمالی ناشی از پیری جمعیت در دهه‌های آینده از همین امروز از ظرفیت پزشکان عمومی کشور در قالب طرح‌هایی از جمله طرح «پزشک خانواده» بهره مند شود، که البته این طرح نه تنها برای دوران پیری جمعیت کشور بلکه در همه مواقع کارایی دارد. به عنوان مثال در همین روزها که ترس از کرونا بر همه کشورها سایه انداخته، جوامعی که در نظام سلامت خود طرح پزشک خانواده را از سالیان پیش نهادینه کرده‌اند، امروز در مبارزه با این بیماری هزینه کمتری را متقبل می‌شوند یا حتی برخی معتقدند در کشور خودمان نیز دو استان فارس و مازندران که پیشگام اجرای طرح پزشک خانواده بوده‌اند موفقیت بیشتری در عرصه کنترل اپیدمی کرونا داشته‌اند.
اختیار و الزام در طرح پزشک خانواده طی دهه گذشته که استان فارس پیشگام اجرای طرح پزشک خانواده در کشور بود، برخی کارشناسان و مسئولان کشوری بارها بر لزوم اختیاری شدن این طرح در استان تاکید و بر نظر خود پافشاری کردند. این خواسته یک بار به طور جدی در سال 95 و در دوران مجلس نهم مطرح شد. در اردیبهشت ماه 99 نیز ستاد راهبردی پزشک خانواده شهری استان فارس بر اختیاری شدن این طرح در سطح استان تاکید کرد، مجددا نیز ششم آبان 99 تمام 18 نماینده استان فارس در مجلس یازدهم طی نامه‌ای به رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس خواستار اختیاری شدن این طرح از سوی وزیر بهداشت در استان فارس شدند.
خاستگاه و چیستی طرح پزشک خانواده حال باید ببینیم طرح پزشک خانواده چیست، تا کنون چگونه اجرا شده و اختیاری شدن آن به چه معناست. توسعه سیاست سلامت در ایران همواره مورد تاکید مسئولان تقنینی و اجرایی کشور طی دهه‌های گذشته بوده است و اصل 29 قانون اساسی نیز نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی را حقی همگانی برشمرده و دولت را موظف کرده که این خدمات را برای یک یک افراد کشور تامین کند. علاوه بر آن برای تکامل بخشیدن به سیاستگذاری‌های نظام سلامت، سیاست‌های کلی سلامت نیز از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ شده است. درنتیجه کاملا مشهود است که گران شمردن سلامت جامعه توسط مسئولان کشوری به هدف ارتقای سطح سلامت آحاد جامعه است که این مهم بر سایر حوزه‌های توسعه‌ای کشور نیز اثرگذار است و حتی جالب است بدانیم که سلامت جامعه در رشد اقتصادی کشور نیز موثر است. در همین زمینه «نظام شبکه بهداشتی و درمانی کشور» پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دهه شصت با هدف دستیابی به یک نظام سلامت فراگیر و پویا طراحی شد و از آن به عنوان اولین گام اساسی در حوزه نظام سلامت کشور یاد می‌شد در ادامه این راه در دهه هشتاد نیز موضوع «پزشک خانواده» مطرح شد که از آن به نام دومین گام اساسی در نظام سلامت ایران یاد کردند و این طرح به نوعی در جهت اصلاح نظام سلامت کشور تلقی شد که در قانون پنج ساله برنامه چهارم و پنجم نیز مورد تاکید قرار گرفت. مجلس شورای اسلامی در اوایل دهه هشتاد دولت را موظف کرد تا در جهت عدالت محوری در بهداشت و درمان طرحی به نام پزشک خانواده را در جامعه به اجرا درآورد که در نهایت هم اقدامات لازم انجام شد و دو استان فارس و مازندران پیشگام اجرای این طرح شدند. در نهایت طرح پزشک خانواده از سال 91 با همکاری هزار و دویست پزشک عمومی در استان فارس آغاز شد به این نحو که افراد تحت پوشش پزشک خانواده برای دریافت خدمات بهداشتی و درمانی به پزشک خانواده خود مراجعه می کنند و از مزایای آن که در ادامه به آن خواهیم پرداخت بهره‌مند می‌شوند. مزایای عملی شدن طرح پزشک خانواده بی‌شمار است و بسیاری از کشورهای توسعه یافته نیز از سال‌ها پیش جهت بهره‌مندی هرچه بیشتر از ظرفیت‌های نظام سلامت خود به طرح پزشک خانواده روی آورده‌اند که چند مورد از این مزایا عبارتند از: ارائه خدمات درمانی همه جانبه به بیمار در کمترین تعداد دفعات مراجعه، اصلاح شیوه‌های زندگی و توسعه خودمراقبتی و پیشگیری از بیماری در خانواده، شناخت کامل‌تر و صحیح‌تر یک بیمار و خانواده او توسط پزشک باتوجه به سوابق پزشکی فرد و خانواده او. همچنین حفظ ارتباط دورادور پزشک و بیمار، کاهش هزینه‌های دارو و درمان از سبد خانوار، دسترسی به موقع همه اقشار جامعه به پزشک عمومی و متخصص، برچیده شدن نوبت‌دهی‌های طولانی، افزایش اشتغال پزشکان عمومی، طبقه بندی بیماری‌های شایع در کشور جهت انجام برنامه‌ریزی‌های کلان، توجه به بیماری خانواده به جای توجه موردی به بیماری شخص، جلب مشارکت سایر بخش‌های مرتبط با درمان ازجمله بیمه‌ها. به عبارتی اجرایی شدن این طرح در سطح کلان نمادی از تحقق عدالت اجتماعی است و از هدر رفت وقت و سرمایه مردم جلوگیری می کند و کیفیت ارائه خدمات را در سطح عمومی بالاتر می‌برد.
نیک و بد طرح پزشک خانواده با این حال و با وجود مزایای بسیاری که طرح پزشک خانواده برای اقشار جامعه در استان فارس به همراه داشته اما نارضایتی‌هایی مطرح می‌شود که باعث شده برخی از مردم فارس به انتقاد از این طرح روی آورند و برخی کارشناسان و مسئولان استانی نیز از ادامه حمایت‌های خود منصرف شوند و حتی در جهت متوقف شدن این طرح تلاش کنند و دقیقا در ادامه همین رویکرد بود که بحث اختیاری شدن پزشک خانواده در استان فارس طی سالیان گذشته بارها مطرح شده است. به عبارتی در طرح پزشک خانواده، هر بیمار در مرحله اول یک درمانگر مشخص دارد و پس از انتخاب پزشک خانواده خود دیگر نمی‌تواند برای درمان نزد هر طبیبی حاضر شود (جز در موارد اورژانسی و سفر)، علاوه بر آن این پزشک خانواده است که در صورت لزوم بیمار را به پزشک متخصص معرفی می‌کند. همه مزایای این طرح درواقع از همین امر نشات می‌گیرد که هر شخص در مرحله اولیه درمان خود تنها یک پزشک مشخص دارد و هر پزشک حدود هزار شخص را تحت پوشش خود قرار خواهد داد. حال در صورت خروج مردم از این طرح، بیماران باید مانند قبل از اجرای طرح پزشک خانواده، 30 درصد هزینه معاینه را بپردازند در حالی که در شرایط فعلی با پزشک خانواده نیازی به پرداخت هزینه زیادی نیست. هرچند که مسئولان حوزه بهداشت و درمان در سطح ملی و استانی همواره برای رفع مشکلات این طرح در فارس اقدام کرده‌اند اما باید توجه کرد که این طرح با توجه به ویژگی‌های خاص خود در باب گستردگی و دارا بودن جزئیات فراوان، نیازمند هماهنگی‌های بین سازمانی ازجمله بیمه‌ها است، به عنوان مثال بسیاری از صاحب نظران معتقدند برای نتیجه‌گیری از این طرح بیمه‌های درمانی باید تجمیع شوند. علاوه بر آن تامین زیرساخت‌ها و راه‌اندازی پرونده الکترونیک برای بیماران نیز از دیگر نیازهای اجرای مطلوب این طرح است.
برگه ارجاع از مواردی بوده و هست که موجب دلزدگی برخی مردم از طرح پزشک خانواده در فارس شد.
برگه ارجاع یعنی برگه ای که هر بیمار باید از پزشک عمومی مخصوص خود که قبلا نزد وی ثبت نام کرده و پزشک خانواده او محسوب می شود، بیاورد.
اگر برگه ارجاع نباشد و بیمار بدون این برگه نزد پزشک متخصص برود باید هزینه های بیشتری بپردازد.
به نظر می رسد بنا به گفته برخی افراد با اختیاری کردن این طرح، اتفاقی که رخ می‌دهد این است که ارجاعات غیر ضروری به متخصصان افزایش پیدا می‌کند و ممکن است در بسیاری از موارد بیماری فرد هم درمان نشود چراکه مراجعه به پزشک عمومی در مرحله اول همواره به عنوان یک پیش‌نیاز درمان مطرح است و اگر مراجعه مردم به پزشک عمومی از چرخه نظام سلامت جامعه حذف شود باید در انتظار از دست رفتن دست‌آوردهای این طرح باشیم. مخالفان اختیاری کردن می گویند علاوه بر آن هرچه توان فکری و مالی و تجربی طی سالیان گذشته برای بهبود اجرای این طرح صرف کرده‌ایم کم‌کم از بین خواهد رفت و اگر روزی دوباره تصمیم بگیریم این مسیر را طی کنیم مجددا باید تمام کسانی را که از این چرخه خارج شده‌اند اقناع کنیم که مجددا به این راه بازگردند. منطقی است که قبول کنیم اجرای هر طرح جدیدی چالش‌های خود را به همراه دارد و بهتر است در گذر از این مسیر خوش‌بین باشیم و کوشش کنیم تا با مشقتی کمتر به هدف نهایی این طرح دست یابیم. در طرح پزشک خانواده، شخص بیمار با هر بیماری که مواجه شد در مرحله اول تنها به یک پزشک مشخص مراجعه می‌کند وپزشک خانواده در صورت صلاحدید، بیمار را به پزشکان متخصص معرفی خواهد کرد. و پایان سخن را با عبارتی از حکیم زکریای رازی به پایان می‌بریم که در توصیه به بیماران در مراجعه به پزشک واحد می‌فرماید: مریض باید از میان اطبای موثق به یک تن اقتصار ورزد، زیرا کسی که نزد پزشکان متعددی برود، بسیار احتمال دارد که در معرض خطای هر یک از آنها واقع شود، اما یک طبیب خطایش در جنب صوابش بسیار اندک باشد. با این حال در زمینه اختیاری شدن یا نشدن طرح پزشک خانواده باید تمام جنبه های آن را در نظر داشت و دیدگاه های پزشکان و مردم چه موافق و چه مخالف لحاظ شود.
*س_برچسب‌ها_س*