بازخوانی توافق اسفند ایران و آژانس درباره بازرسی‌ها

به گزارش مشرق، سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران و رئیس هیأت ایرانی شرکت کننده در مذاکرات وین در چارچوب کمیسیون مشترک برجام روز جمعه در گفت‌وگویی با خبرگزاری ژاپنی ان. اچ. کی از احتمال تمدید توافق اخیر ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص بازرسی‌ها از تأسیسات هسته‌ای ایران خبر داد.

«وندی شرمن» معاون وزیر خارجه آمریکا نیز پیش از این ابراز امیدواری کرده بود که واشنگتن بتواند به تفاهمی در مذاکرات وین دست پیدا کند تا بتوان توافق فنی بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در پایان ماه جاری میلادی منقضی می‌شود را تمدید کرد.

از سوی دیگر پایگاه اینترنتی شبکه آمریکایی «بلومبرگ» هم در گزارشی اعلام کرد که قدرت‌های جهانی در تلاش هستند تا توافق هسته‌ای با ایران را تا پیش از 22 مه (اول خرداد)، قبل از موعد پایان توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی احیا کنند.

در همین خصوص نیز، «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در واکنش به توئیت «انریکه مورا» معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره عدم وجود ضرب الاجل در گفت‌وگوها در توئیتر نوشت: کاملا درست است، ضرب الاجلی وجود ندارد، اما تاریخ هدف 21 مه (31 اردیبهشت) وجود دارد. البته که می‌توانیم بعد از این تاریخ هم گفت‌وگوها را ادامه دهیم اما در آن صورت تردیدها و مخاطرات بیشتر خواهد بود. خوب است که همه مشارکت‌کنندگان در گفت‌وگوهای وین این موضوع را درک کنند.

پایگاه آکسیوس هم در این باره نوشت: دو ضرب‌الاجل مهم پیش روی این مذاکرات قرار دارند. روز 20 ماه می، ضرب‌الاجل توافق بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به پایان می‌رسد. دومین ضرب‌الاجل مهم انتخابات ریاست‌جمهوری ایران است که قرار است 18 ژوئن برگزار شود.

* توافق سوم اسفند ماه ایران و آژانس

و اما توافق اخیر ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چه زمانی حاصل شد؟

پس از آنکه ایران در پی خروج یکجانبه آمریکا از برجام و یک سال صبر، پنج گام را در راستای کاهش تعهدات برجامی برداشت و عملا هیچ اتفاقی در راستای اجرای تعهدات اروپایی‌ها رخ نداد، مجلس شورای اسلامی آذرماه سال گذشته (1399) طرح دوفوریتی اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران را تصویب و پس از تصویب آن در هیأت وزیران، دولت ایران هفته گذشته در نامه‌ای آژانس بین‌المللی را از قصد خود برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و نظارت‌های فراتر از پادمان مطلع کرد.

براساس ماده 6 این طرح، دولت جمهوری اسلامی ایران موظف شد در صورت عدم اجرای کامل تعهدات کشورهای متعاهد از جمله کشورهای 1+4 (آلمان، فرانسه، انگلستان، چین و روسیه) در قبال ایران و عادی نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع کامل موانع صادرات و فروش کامل نفت و فرآورده‌های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش، دو ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون در مجلس شورای اسلامی، نظارت‌های فراتر از پادمان از جمله اجرای داوطلبانه سند (پروتکل) الحاقی را متوقف کند.

پیش از اجرای این ماده از قانون مزبور و در روزهای آغازین اسفند ماه رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران آمد وی سوم اسفند ماه 1399 (21 فوریه 2021) ضمن دیدار و گفت‌وگو با علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی به دیدار محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه نیز رفت. در پایان این سفر نیز ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیانیه‌ای مشترک صادر کردند.

براساس این بیانیه، سازمان انرژی اتمی، آژانس را مطلع کرد که به منظور پایبندی به قانون مصوب مجلس شورای اسلامی (قانون) تحت عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» (قانون)، ایران اجرای اقدامات داوطلبانه، آنگونه که در برجام آمده است، را از 5 اسفند 1399 متوقف خواهد کرد و یک تفاهم فنی دوجانبه موقت نیز حاصل شد.

با در نظر گرفتن موارد فوق و به منظور تداوم فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارت آژانس، سازمان و آژانس نسبت به موارد زیر توافق کردند:

1. ایران به اجرای کامل و بدون محدودیت موافقتنامه جامع پادمان خود با آژانس، همانند قبل، ادامه خواهد داد.

2. یک تفاهم فنی دوجانبه موقت، سازگار با قانون، که به موجب آن آژانس به فعالیت‌های ضروری راستی آزمایی و نظارت

خود (طبق فهرست فنی پیوست) برای مدت تا سه ماه ادامه خواهد داد.

3. مرور منظم این تفاهم فنی با هدف اطمینان از حصول به اهداف آن.

براساس، ضمیمه فنی تفاهم مشترک ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران برای مدت تا سه ماه اجازه داد تا دوربین‌های نصب شده در 8 تاسیسات یا ساختمان به منظور ضبط داده‌ها در محل خود حفظ و به کار خود ادامه دهد و همچنین در این مدت سوابق کامل برخی فعالیت‌ها مانند کیک زرد، آب سنگین و ماشین‌ها را حفظ کند.

«کاظم غریب آبادی» سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، در این باره گفت: همانگونه که در بند دو این تفاهم آمده است، آژانس به فعالیت‌های ضروری راستی آزمایی و نظارت خود برای مدت تا سه ماه طبق فهرست فنی پیوست این تفاهم ادامه خواهد داد. این ضمیمه، کمتر از یک صفحه و نیم است و محتوای آن (بدون ذکر نام تأسیسات هسته‌ای به دلیل محرمانگی) به شرح زیر می‌باشد:

- ایران برای مدت تا سه ماه اجازه خواهد داد تا دوربین‌های نصب شده در هشت تاسیسات یا ساختمان به منظور ضبط داده‌ها در محل خود حفظ شده و به کار خود ادامه دهند. 

- دوربین‌های نصب شده در راستای فعالیت پادمانی در تأسیسات اظهار شده نیز در محل خود حفظ شده و به کار خود ادامه می‌دهند.

- ایران برای مدت تا سه ماه سوابق کامل برخی فعالیت ها مانند کیک زرد، آب سنگین و ماشین ها را حفظ خواهد کرد.

- داده ها و سوابق مزبور در این دوره سه ماهه در صورتی و زمانی به آژانس ارائه می‌شود که ایران تصمیم بگیرد اجرای تعهدات مرتبط هسته ای خود تحت برجام را در همین دوره از سربگیرد که طبیعتا بعد از رفع کامل تحریم‌هاست. در غیر این صورت، تمامی این اطلاعات در پایان ماه سوم حذف و پاک خواهند شد.

- ایران در این دوره سه ماهه، بروزرسانی اظهارنامه‌های پروتکل الحاقی را ارائه نخواهد کرد، مگر زمانی که تصمیم بگیرد اجرای تعهدات مرتبط هسته‌ای خود تحت برجام را در همین دوره از سربگیرد که طبیعتا بعد از رفع کامل تحریم هاست. 

نماینده دائم ایران در آژانس در مورد علت ذکر سه ماه نیز با رد هرگونه گمانه زمانی در مورد ارتباط این موضوع با مباحث داخلی، گفت: این تاریخ به پیشنهاد آژانس در متن قید شد، چرا که اجلاس‌های شورای حکام هر سه ماه یک بار برگزار می‌شود و مدیرکل نیز به شورا از روند تحولات گزارش می‌دهد. پیشنهاد ما دو ماه بود که بعد از بحث و بررسی و برخی نکات فنی بر دوره زمانی سه ماهه تفاهم شد.

در نهایت و در راستای اجرای مصوبه مجلس، همه نظارت‌های فراپادمانی از پنجم اسفند متوقف شد و سخنگوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی هم قبل از اجرای این مصوبه اعلام کرد که اجرای قانون مجلس به منزله خروج ایران از برجام و قطع همکاری با آژانس نیست.

در این مدت و پس از تلاش سه کشور اروپایی برای تصویب قطعنامه ضد ایرانی در شورای حکام آژانس، ایران و آژانس توافق کردند که هیأتی به ریاست معاون مدیرکل آژانس در ماه آوریل به تهران سفر و گفت‌وگوهایی بین دو طرف انجام شود که بعدها عنوان شد این سفر به تعویق افتاده است. البته نشستی بین ایران و آژانس در اواخر فروردین ماه در وین برگزار شد و روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال نیز اخیرا اعلام کرد که هیأتی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی روزهای آینده به ایران سفر می‌کند.

لازم به ذکر است در حاشیه دور جدید مذاکرات وین در چارچوب کمیسیون مشترک برجام سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه ایران دو بار با رافائل گروسی مدیرکل آژانس دیدار کرد، اولین دیدار در 19 فروردین ماه در وین انجام شد و دیدار دوم نیز پنجشنبه 16 اردیبهشت ماه.

عراقچی پس از دیدار 19 فروردینش با گروسی اعلام کرد که همکاری‌های ایران و آژانس جریان دارد و افزود: هم همکاری‌هایی که مربوط به عملیات راستی آزمایی آژانس می‌شود و هم همکاری‌هایی که مربوط به کمک‌های فناوری و تکنولوژیک آژانس در حوزه‌های مختلف به ایران می‌شود، ادامه دارد. آژانس حتی در مورد ویروس کرونا همکاری‌هایی با ایران داشت و درباره برخی تجهیزات مورد لزوم کمک هایی را صورت داد.

در این میان اخباری منتشر شد که روز 30 فروردین ماه نشستی بین ایران و آژانس در وین برگزار شده است که یک روز بعد (31 فروردین ماه) عباس عراقچی در این باره اظهار داشت: همکاری‌های ما با آژانس طبیعتا ادامه دارد. همکاری‌های گسترده‌ای است و حوزه‌های مختلفی را در برمی‌گیرد. این همکاری‌ها جریان طبیعی خودش را طی می‌کند. بعضی از موضوعاتی وجود دارد که بین ما و آژانس اختلاف است و برای حل این اختلافات، گفت‌وگوهایی بین ما و آژانس وجود داشته و وجود هم دارد و ان‌شاءالله تحرک جدیدی هم با سفر مقامات آژانس به تهران و گفت‌وگوهای بیشتر ایجاد خواهد شد. ما با آژانس یک مسیر طبیعی و معمولی را طی می‌کنیم و امیدواریم اختلافاتی که الان وجود دارد در یک فضای سازنده و غیرسیاسی ان‌شاءالله حل شود.

معاون وزیر خارجه ایران 16 اردیبهشت ماه نیز درباره دیدارش با گروسی هم گفت: دیدار من با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ادامه رایزنی‌های مستمری که بین ایران و آژانس در سطوح مختلف برقرار است، انجام شد. همکاری‌های ما با آژانس بسیار گسترده است، هم در موضوعات مربوط به مسائل هسته‌ای ایران و نظارت هایی که آژانس دارد و هم قسمت‌هایی که به برجام مربوط می‌شود. مسائلی که بعد از توقف اجرای پروتکل الحاقی یا کاهش تعهدات ایران در بقیه حوزه‌ها پیش آمده یک سری مسائلی دارد که بین ما و آژانس مرتب بررسی می‌شود و همینطور چند موضوعی که وجود دارد و سؤالاتی را از طرف آژانس باعث شده است. ما در همه این موضوعات مشغول همکاری هستیم، به خصوص در موضوعات مورد اختلاف، همکاری بین ما و آژانس برای روشنگری ادامه دارد و در این دیدار هم ما همه مسائل و مجموعه همکاری‌هایی که بین ما و آژانس در حال صورت گرفتن است را مرور کردیم.

عراقچی همچنین 17 اردیبهشت ماه و پس از نشست کمیسیون مشترک برجام درباره اخبار منتشر شده مبنی بر حضور رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گرندهتل و محل برگزاری مذاکرات نیز اظهار داشت: دیروز با ایشان در دفتر کار ایشان دیدار داشتم و خبری از بقیه دیدارهای ایشان ندارم، ولی طبیعی است که هیأت‌ها مشورت‌هایی را با ایشان داشته باشند. به هر حال آژانس در ارتباط با مسائل فنی صاحبنظر است و نظرات کارشناسی آژانس می‌تواند به حل برخی از سوء تفاهمات و مشکلات کمک کند، ولذا مشورت‌ها با آژانس به صورت طبیعی توسط همه هیأت‌ها صورت می‌گیرد.

وی افزود: ممکن است در مرحله‌ای حتی خواهش کنیم آقای گروسی و همکارانشان به صورت حضوری در جلسات حضور یابند و فقط نظرات کارشناسی خودشان را بیان کنند.