بانک جهانی چیست؟

امروزه بیش از هشتاد سال از تاسیس بانک جهانی می‌گذرد. در این مدت این نهاد چه مسیری را رفته است؟ چه اقداماتی انجام داده و اکنون در چه جایگاهی در جهان قرار دارد؟

به گزارش ایبنا، شاید تاکنون عناوینی چون بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و نظایر آن را شنیده باشید. اما این نهادها چگونه شکل گرفته‌اند، چه تعاملاتی با دولت - ملت‌های مختلف دارند و عملکرد آنها چگونه است؟

طبق یک تعریف، بانک جهانی یا «بانک بین‌المللی توسعه و ترمیم» یک شرکت تضامنی بین‌المللی مالی بین حکومتی با مالکیت کشورهای عضو است و شعار آن تلاش برای جهانی عاری از فقر است.

بانک جهانی همراه با صندوق بین‌المللی پول در کنفرانس برتون وودز در سال 1944 ایجاد شد. رئیس بانک جهانی، به‌طور سنتی، آمریکایی است. بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول هر دو در واشینگتن دی سی مستقر هستند و از نزدیک با یکدیگر همکاری می‌کنند.

ریشه اغلب نهادهای این چنینی به مناسبات سیاسی بعد از جنگ جهانی دوم باز می‌گردد. یعنی اگرچه بسیاری از کشورها در کنفرانس برتون وودز حضور داشتند، ایالات متحده و انگلستان از قدرتمندترین شرکت کنندگان بودند و بر مذاکرات تسلط داشتند.

هتل مونت واشنگتن در برتون وودز، نیوهمپشایر.

نمایندگان کنفرانس برتون وودز شامل نماینده انگلیس و رهبر کمیسیون دوم لرد جان مینارد کینز (در مرکز).

روسای 44 هیئت کشوری در کنفرانس برتون وودز

از این رو، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی نوزادان دوقلو یا دوگانه‌ای این کنفرانس بوده و از لحاظ اهداف و مقاصد، هر دو نهاد، مکمل یک‌دیگرند و اعضای هر دو نهاد از لحاظ نوعیت، به اعضای مؤسس و اعضای عمومی تقسیم‌بندی می‌شوند. 30 کشور به عنوان اعضای مؤسس بانک جهانی شناخته شده و شامل کشورهایی‌اند که الی 30 دسامبر 1945 عضویت این بانک را به دست آورده‌اند.

بانک جهانی فعالیت‌هایش را عملا از جولای 1946 آغاز کرده و در آغاز، عضویت صندوق بین‌المللی پول، از جمله شرایط ضروری برای عضویت در بانک جهانی محسوب می‌شد که به مرور زمان، انعطاف‌پذیری‌های زیادی در این رابطه به وجود آمده است.

توسعه و ترمیم اقتصادهای آسیب دیده از جنگ جهانی باعث موضوعیت یافتن چنین نهادی در اقتصاد جهانی شد. به عبارت دقیق‌تر، هدف از تأسیس بانک جهانی ارائه وام‌های موقت به کشورهای کم درآمد که قادر به دریافت وام تجاری نبودند. همچنین ممکن است بانک وام بدهد و اصلاحات در سیاست را از گیرندگان بخواهد.

.

اما بانک جهانی از سال 1944 تا 1974 و مخصوصا در سال‌های نخست فعالیت خود، به دو دلیل آغاز کند داشت: کمبود بودجه، و اختلافات رهبری بین مدیر اجرایی ایالات متحده و رئیس سازمان وجود داشت.

فرانسه نخستین وام‌گیرنده از بانک جهانی

جالب است بدانید نخستین کشوری که وام بانک جهانی را دریافت کرد فرانسه بود. رئیس وقت بانک، جان جی مک‌کلوی، فرانسه را به جای دو متقاضی دیگر، لهستان و شیلی انتخاب کرد. این وام به مبلغ 250 میلیون دلار آمریکا، نیمی از مبلغ درخواستی بود و با شرایط سختی همراه بود.

از سال 1974 تا 1980 بانک متمرکز بر تأمین نیازهای اساسی مردم در کشورهای در حال توسعه بود. با گسترش اهداف وام از زیرساخت‌ها به خدمات اجتماعی و سایر بخش‌ها، میزان و شمار وام‌های وام گیرندگان بسیار افزایش یافت. این تغییرات را می‌توان به رابرت مک‌نامارا نسبت داد، که در سال 1968 توسط لیندون بی. جانسون به ریاست بانک منصوب شد.

تغییر رویکرد بانک جهانی از دهه 90 میلادی تاکنون

از سال 1989 تا کنون، در پاسخ به انتقادات شدید گروه‌ها، این بانک آغاز به گرو گذاشتن گروه‌های زیست‌محیطی و سازمان‌های غیردولتی در وام‌های خود کرد تا اثرات گذشته سیاست‌های توسعه خود را که باعث انتقادات شده بود، کاهش دهد. همچنین آژانس پیاده‌سازی را مطابق با پروتکل‌های مونترال برای جلوگیری از آسیب تخریب ازن به جو زمین با حذف تدریجی استفاده 95% از مواد شیمیایی تخریب کننده ازن تشکیل داد. از آن زمان، مطابق با این بانک که «شش موضوع استراتژیک» نامیده می‌شود، سیاست‌های اضافی مختلفی را برای حفظ محیط زیست در حالی که توسعه را ترویج می‌کند، اعمال کرده‌است.

به‌عنوان مثال، در سال 1991 این بانک اعلام کرد که برای محافظت در برابر جنگل زدایی، به ویژه در آمازون، هیچ گونه پروژه تجاری یا پروژه‌های زیربنایی که به محیط زیست آسیب می‌رساند را تأمین نمی‌کند.

به منظور ترویج کالاهای عمومی جهانی، بانک جهانی سعی در کنترل بیماری‌های واگیر مانند مالاریا، تزریق واکسن به مناطق مختلف جهان و پیوستن به نیروهای جنگی دارد. در سال 2000 این بانک «جنگ با ایدز» را اعلام کرد و در سال 2011 این بانک به مشارکت در توقف مرض سل پیوست.

بانک جهانی و ویروس کرونا

در بحبوحه دنیاگیری کووید 19، در سپتامبر سال 2020، بانک جهانی طرحی به ارزش 12 میلیارد دلار برای تأمین واکسن «کشورهای با درآمد کم و متوسط» را پس از تصویب اعلام کرد. این طرح قرار است بیش از دو میلیارد نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار دهد.

سرمایه و منابع بانک جهانی

شاید این سوال وجود داشته باشد که منابع بانک جهانی از کجا تامین می‌شود؟ باید گفت سرمایه این بانک از مجموع سهام تعهد شده و حق عضویت کشورها، فروش اوراق قرضه و استقراض از بازارهای مالی و دولت‌های عضو تشکیل می‌شود. سرمایه بانک به سهام یکصد هزار دلاری تقسیم شده و حق رأی کشورها نیز بر مبنای هر عضو 250 رأی ثابت و یک رأی به ازای هر سهم است.

سهم هر کشور، بستگی به موقعیت اقتصادی و مالی آن کشور دارد. هر کشور، موظف است در موقع پیوستن به بانک، ده در صد سهم خود را بپردازد که یک در صد این مبلغ، به طلا یا دلار آمریکا است و 9 در صد بقیه، به ارز کشور مربوط می‌باشد و تنها با موافقت کشور ذی‌ربط، قابل استفاده خواهد بود.

موسسات زیرمجموعه بانک جهانی

در حال حاضر بانک جهانی شامل پنج مؤسسه و یا زیرشاخه‌های ذیل می‌شود:

بانک بین‌المللی توسعه و ترمیم: این شاخه و یا نهاد وابسته به بانک جهانی به کشورهایی که دارای تاریخچه و اعتبار خوب در بازپرداخت قروض و اعتبارات است، قروض را اعطا نموده و منابع مالی‌اش را از طریق جذب سرمایه‌گذاری‌های اعضا تامین می‌کند. این نهاد در حال حاضر 186 عضو دارد.

مؤسسه بین‌المللی توسعه: مؤسسه‌ی بین‌المللی توسعه، شاخه دیگر بانک جهانی است که برای کشورهای کم‌تر توسعه‌یافته و به ویژه کشورهای افریقایی، سالانه بیش‌تر از شش میلیارد دالر قرض درازمدت می‌دهد. قروضی که این نهاد وابسته به بانک جهانی ارایه می‌کند، بدون تکتانه بوده و از لحاظ مدت زمان بازپرداخت تا 40 سال را در بر می‌گیرد. 169 کشور عضویت این مؤسسه را دارند.

مؤسسه مالی بین‌المللی: این نهاد شاخه خصوصی بانک جهانی بوده و مالکیت آن را 179 عضویت ملل متحد دارند. مؤسسه مالی بین‌المللی، برای کشورهای عضو قروض با نرخ تکتانه روز و بازار را ارایه و یا سرمایه‌گذاری سهام را انجام می‌دهد.

آژانس تضمین سرمایه‌گذاری چندجانبه‌ای: این نهاد وابسته به بانک جهانی در تبانی و همکاری نزدیک با دیگر شاخته‌های بانک، جهت انکشاف و توسعه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای با خطر بالای سرمایه‌گذاری، فعالیت می‌کند. این سازمان 175 عضو دارد.

مرکز بین‌المللی برای حل‌وفصل منازعات سرمایه‌گذاری: این نهاد یک شاخه مستقل بانک جهانی است که در راستای حل منازعات تجارتی میان دولت‌های عضو و سرمایه‌گذاران خصوصی فعالیت می‌نماید. این سازمان در حال حاضر 144 عضو دارد.

اولین و آخرین رئیس بانک جهانی چه کسانی هستند؟

یوجین میر، سرمایه‌گذار آمریکایی، ناشر روزنامه و اولین رئیس بانک جهانی از ژوئن 1946 تا دسامبر 1946 بود. او ناشر روزنامه واشینگتن پست بود و به عنوان پنجمین رئیس بانک فدرال ایالات متحده از سال 1930 تا 1933 خدمت کرده‌است.

و رئیس وقت بانک جهانی دیوید مالپاس دیوید مالپس، اقتصاددان آمریکایی است که از 9 آوریل 2019 تا کنون به‌عنوان ریاست بانک جهانی فعالیت می‌کند. او پیشتر معاون امور بین‌الملل وزیر خزانه‌داری آمریکا و در دوره رئیس‌جمهور رونالد ریگان قایم مقام دستیار وزیر خزانه داری، قایم مقام دستیار وزیر امور خارجه در دوره رئیس‌جمهور جرج ایچ دابلیو بوش و اقتصاددان ارشد بر استرنز در شش سال منتهی به ورشکستگی این بانک بوده‌است.

همکاری ایران و بانک جهانی

رابطه ایران و بانک جهانی به 17 بهمن 1324 برمی‌گردد که ایران به عضویت بانک جهانی درآمد و از طریق پذیره‌نویسی سهام این بانک، دارای سهام شد. نکته جالب توجه این است که ایران برای اولین بار زمان نخست‌وزیری مصدق از بانک جهانی تقاضای کمک مالی کرد و لیکن نتیجه مساعدی حاصل نشد.

نخستین دریافتی ایران از بانک جهانی

نخستین وام دریافتی ایران از بانک جهانی در سال 1338 شمسی بوده است. در سال 1990 روابط تسهیلاتی بانک جهانی با ایران برقرار نبوده و از این سال به بعد این ارتباط برقرار شد و پس از اعزام هیئت کارشناسی بانک به ایران و گزارشی از وضعیت اقتصادی ایران جهت بازسازی مناطق زلزله زده شمال ایران، در سال 1990 میلادی وامی به مبلغ 250 میلیون دلار به ایران پرداخت شد. همچنین بانک جهانی در سال 1992 در قالب دو پروژه عملیات بازسازی خرابی‌های سیل سیستان 57 میلیون دلار و فاضلاب شهر تهران 77 میلیون دلار به ایران وام پرداخت کرده است.

پایگاه اینترنتی بانک جهانی

امروزه بانک جهانی به صورت تخصصی در حوزه‌های مالی و اقتصادی کشورهای جهان با رویکرد توسعه‌محور فعالیت می‌کند و تمام آمار و اطلاعات آن در نشانی اینترنتی www.worldbank.org قرار می‌گیرد. این نهاد همچنین در صفحات مجازی نظیر اینستاگرام نیز فعالیت اطلاع‌رسانی خود را انجام می‌دهد.

وبسایت بانک جهانی

اینستاگرام بانک جهانی