برنامه‌ریزی مستمری برای حضور در بازار جهانی نشر نداشتیم / استقبال ناشران عرب از ادبیات معاصر ایران
مدیر آژانس ادبی دایره مینا می‌گوید: متأسفانه برنامه‌ریزی مستمری برای حضور در بازار جهانی کتاب نداشتیم، برخی نقاط عطف وجود داشت که ادامه پیدا نکرد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در حالی که بازار کتاب ایران طی 10 سال گذشته، بستری مناسب برای عرضه آثار خارجی بوده، خود کمترین سهم را از بازارهای جهانی داشته است. نگاهی به عملکرد کشورهای منطقه، از ترکیه گرفته تا کشورهای حاشیه خلیج فارس، نشان از برنامه‌ریزی مدون و دقیق در این زمینه دارد؛ برنامه‌ای که هم به لحاظ اقتصادی برای کشور سودآور است، هم می‌تواند کمکی برای ناشران و انگیزه‌ای برای ارتقای کیفی کتاب‌ها باشد و هم محملی است برای صدور فرهنگ کشور مبدأ. در سال‌های گذشته تلاش‌هایی برای این حضور انجام شده است، تلاش‌هایی که استمرار نداشته و هم‌چون نسیمی فرح‌بخش در دوره ای وزیده و بعد از آن دوباره به وضعیت سابق بازگشته‌ایم.
این در حالی است که به اذعان کارشناسان، سرمایه‌گذاری و زمینه‌سازی برای حضور نشر ایران در بازار جهانی از مهمترین مصادیق اقتصاد مقاومتی است، یکی از محفل‌ها برای این سرمایه‌گذاری نمایشگاه‌های کتاب است، همه ساله نمایشگاه‌های مختلف و بزرگی در سطح جهان برگزار می‌شود که هر یک به فراخور میزبان ناشران و مدیران آژانس‌های ادبی از سراسر جهان برای خرید و فروش رایت هستند. نمایشگاه کتاب تهران اما به عنوان بزرگترین رویداد فرهنگی خاورمیانه در اغلب دوره‌ها از این ویژگی کمتر برخوردار بوده است. بازار جهانی کتاب در نمایشگاه کتاب تهران در اغلب دولت‌ها با انتقاد بدنه نشر مواجه شده است. در این دوره نمایشگاه کتاب تهران که شنبه هفته گذشته به کار خود پایان داد نیز اگرچه نمایندگانی از کشورهای عربی حضور داشتند، اما این حضور انتقاد برخی از فعالان بازار جهانی ایران را به همراه داشت. انتقاداتی که بخش بازار جهانی را بخشی کمرنگ و حاشیه‌ای در این دوره نمایشگاه عنوان می‌کردند.
خبرگزاری تسنیم پس از فروکش کردن تب و تاب نمایشگاه کتاب با احمد ذوعلم، مدیر آژانس ادبی دایره مینا، در رابطه با مسیری که ایران برای حضور در بازار جهانی کتاب پیموده و سودآوری این بازار به گفت‌وگو پرداخت. ذوعلم که آژانس ادبی نوپایی را مدیریت می‌کند، معتقد است که بخش بازار خارجی نمایشگاه کتاب تهران اگرچه مثمر‌ثمر بود اما ظرفیت نشر ایران می‌طلبد که یک فرایند مستمر چندین ساله برای معرفی ایران به جهان در حوزه نشر وجود داشته باشد. این گفت‌وگو را می‌توانید در ادامه بخوانید:
* تسنیم: بیش از یک هفته از نمایشگاه کتاب تهران می‌گذرد، در این دوره بازار جهانی در بخش بین‌الملل با انتقادهایی همراه بود، شما از نمایشگاه کتاب تهران در این دوره و به طور خاص بخش بازار جهانی راضی بودید؟
بله، در نمایشگاه‌های کتاب اصل کار ما ارتباط برقرار کردن است، در نمایشگاه کتاب تهران نیز نویسندگان، ناشران و مدیران دولتی حضور داشتند. ما قصد معرفی خود را در بازار ایران داشتیم که انجام شد، اما اینکه بگویم به قراردادی رسیدیم یا خیر، پاسخ منفی است، چون اساسا انتظار رسیدن به قرارداد در نمایشگاه‌های کتاب اشتباه است.
نمایشگاه فرصتی است تا ناشر کتاب را بررسی کند و بعد چکیده آن را به گروه انتخاب خود معرفی کند تا در فرصت‌های آتی نسبت به آن مذاکره شود. بنابراین هیچ وقت به قرار قطعی در نمایشگاه کتاب نخواهیم رسید.
چرا از 200 رایزنی تنها 5 رایزنی در نمایشگاه شرکت می‌کنند؟
در زمینه بازار جهانی نمایشگاه کتاب تهران باید بگویم که ظرفیت نشر ما بیشتر است و باید بهتر از این باشد. هم به لحاظ کیفیت حضور کسانی که شرکت می‌کنند و هم به لحاظ کمیت. در این دوره نمایشگاه 5 رایزنی کشورهای خارجی در نمایشگاه حضور داشتند، در حالیه 200 کشور در تهران رایزنی دارند که می‌توانستند در نمایشگاه غرفه داشته باشند، حضور این رایزنی‌ها می‌تواند ارتباطات را شکل دهد و ناشران خارجی بیشتری را برای حضور ترغیب کند، به نظر من ظرفیت نشر ما خیلی بیشتر از این است. ای کاش از تجربیات گذشته بهره بگیریم و هر سال جلوتر رویم.
*تسنیم: در این دوره برخی انتقاد داشتند که عمدتا کشورهای عربی و حاشیه خلیج فارس شرکت کردند که حضور پررونقی هم نداشتند، در مقابل کشورهای اروپایی حضورنداشتند، نظر شما در این زمینه چیست؟
من می‌خواهم بگویم که اتفاقاً ما در کشورهای عربی هم کار زیادی انجام ندادیم، همین کشورهای عربی اگر به شکل درستی در نمایشگاه کتاب تهران شرکت کنند، ارتباط با آن‌ها می‌تواند مقدمه‌ای برای ارتباط با کشورهای اروپایی و امریکایی شود.
سکوی پرش ادبیات ایران به بازارهای جهانیمسئله این است که ما برای نشر بین‌المللی‌مان برنامه‌ریزی جامع و مدونی نداریم. روی جامع بودن این برنامه تاکید می‌کنم. در برخی دوره‌ها حضور پررنگی داشتیم، اما برنامه‌ریزی وجود ندارد که این استمرار به ثمر برسد. برنامه‌ریزی در نشر بین‌الملل یک کار مستمر است. اینکه از الان طراحی کنیم تا ده سال آینده برداشت کنیم.
اما ترکیه این کار را کرده است، طی 15 سال گذشته با برنامه‌ریزی درست و استفاده از گرنت به بازار جهانی ورود کرد و موجب شد هم ادبیات و هم صنعت نشرش خیلی دیده شود. این در حالی است که به اذعان کارشناسان نشر جهانی، ظرفیت نشر ما از نشر ترکیه خیلی بیشتر است. اما ترکیه سرمایه‌گذاری کرده و برنامه‌ریزی داشته است.
*تسنیم: به نظر می‌رسد یکی از علت‌هایی که موجب می‌ود ما نتوانیم برنامه‌ریزی درستی داشته باشیم، این است که با تغییر دولت‌ها همه چیز از صفر شروع می‌شود.
بله، یکی از مشکلات این است که با تغییر دولت به تجربیات قبلی کمتر توجه می‌شود، مدیران نمی‌آیند نقاط خطا را اصلاح کنند و نقاط قوت را ادامه دهند. اگر این اتفاق بیافتد حتما ما جلوتر خواهیم بود.
* تسنیم: در سال‌های اخیر تعداد آژانس‌های ادبی فعال در ایران رو به گسترش بوده است، از سوی دیگر طرح گرنت نیز راه‌اندازی شده و امروز تقریبا شناخته شده است، به نظر شما چقدر در پیمودن مسیر ورود به بازار جهانی موفق بوده‌ایم؟
در حوزه ورود ادبیات ایران به بازار جهانی نیازمند چندین مقدمه هستیم، این مقدمات اگر فراهم شود ما موفق می‌شویم، اگر هر کدام حاصل نشود، موفقیت ما کمتر می‌شود.
مثلا اگر ناشری نتواند محصولات خود را به درستی به زبان انگلیسی معرفی کند،چکیده‌های خوب از کتاب نداشته باشد، هر چه جلوتر رویم و تعداد آژانس‌ها هم افزایش پیدا کند، هیچ اتفاقی نمی‌افتد. این 12 حلقه این زنجیره اگر درست کار کنند، تعداد آژانس‌های فعلی کم هستند و ما حداقل دو برابر این تعداد نیاز داریم.
تعداد عناوین نشر ایران بی‌نظیر است
ظرفیت نشر ما خیلی زیاد است و نه فقط در حوزه کودک، بلکه در ادبیات معاصر، حوزه های اندیشه و... نیز خواهان بسیاری داریم، تعداد عناوین کتابی که در کشور تولید می‌شود، در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا بی‌نظیر است. حتی شمارگان کتاب‌ها در ایران بر خلاف آنچه تصور می‌شود، بی‌نظیر است و از شمارگان کتاب در کشورهای عربی بیشتر است؛ البته ترکیه وضع بهتری دارد؛ اما ما هیچ وقت نتوانستیم این ویژگی‌ها را به درستی معرفی کنیم. ناشران خارجی وقتی متوجه می‌شوند که کتابی به چاپ پنجاهم و شصتم رسیده است، حیرت‌زده می‌شوند.
*تسنیم: آژانس دایره مینا چند سالی است که تازه شروع به فعالیت کرده و در قیاس با آژانس‌های قدیمی‌تر تازه‌نفس محسوب می شود، درباره وضعیت فعلی که در آن قرار دارید صحبت بفرمایید؟
آژانسی ادبی دایره مینا خرید و فروش کتاب می‌کند، ما هم رایت کتاب می‌خریم و هم رایت کتاب می فروشیم، چون مسیر انتقال محتوا یک مسیر دو طرفه است، علاوه بر اینکه کار اصلی ما خرید و فروش رایت است، یک بخش برای تصویرگری داریم و نمایندگی 15 تصویرگر ایرانی را نیز بر عهده داریم و در بخش مجزایی برای آن‌ها بازاریابی می‌کنیم. این 15 تصویرگر با ناشرانی از کشورهای مصر، برزیل، اردن و برخی کشورهای عربی همکاری می‌کنند.
بخشی هم برای تولید محتوا و طراحی کاتالوگ داریم. ناشران معمولا نیاز دارند که کاتالوگ خوبی داشته باشند تا کتاب‌هایشان معرفی شود. ما شروع کردیم و مورد استقبال هم قرار گرفته است. این استقبال هم از ایران بوده و هم از خارج از ایران. ناشران عرب زبان به ما سفارش کاتالوگ می‌دهند تا کتاب‌هایشان را معرفی کنیم. از کشورهای لبنان، ناشری عربی در کانادا، اردن و... سفارش داریم.
*تسنیم: یکی از مزایای نشر ایران در بازارهای جهانی تصویرگری است که موجب شده کتاب‌های کودک ما مورد استقبال خوب ناشران خارجی باشد، استقبال از همکاری با تصویرگران ایرانی در میان ناشران خارجی چگونه است؟
بخشی از قوت کتاب کوک ما به خاطر تصویرگی است، اما تصویرگری ما جلوتر از کتاب کودک نیست، این دو متقابل روی هم تاثیر دارند، هر چه کتاب‌های ما کیفیت بالاتری داشته باشند تصویرگری هم قوت بیشتری می‌گیرد و بالاعکس. با اینکه تصویرگران ما جوایز جهانی و بین‌المللی خوبی بردند، شناخت درستی هنوز از آن ها وجود ندارد و مهمتر از شناخت ارتباط خوبی هنوز به وجود نیامده است.
ناشران عرب خیلی دوست دارند با تصویرگران ایرانی کار کنند، اما راه مشخصی وجود نداشته است و ما این بخش را برای همین موضوع راه انداختیم، سعی می‌کنیم تصویرگران را به ناشران متصل کنیم.
ناشران عربی معمولا نویسندگان و ناشران مطرح و شاخص ایرانی را می‌شناسند
* تسنیم: در حوزه کشورهای عربی، بیشتر مطالبه با کدام گروه از کتاب‌های ایرانی است؟
کشورهای عربی به طور خاص کتاب کودک ایرانی را بسیار مطالبه می‌کنند، ادبیات معاصر ایرانی نیز خواهان بسیاری دارد. برخی کتاب‌ها و نویسنده‌ها را می‌شناسند. ناشران عربی معمولا نویسندگان و ناشران مطرح و شاخص ایرانی را می‌شناسند.
همکاری اندک برخی ناشران ایرانی
اما من یک گلایه هم از ناشران ایرانی دارم و آن این است که در پاره‌ای از موارد همکاری لازم را ندارند. یکی از دلایلی که کتاب‌های ما ترجمه نمی‌شود، مدل تعامل ناشران داخلی ماست که بازار جهانی را نمی‌شناسند، قیمت‌های بالا ارائه می‌کنند و طبق قرار مالی نمی‌توانند قرارداد تنظیم کنند. الآن دو یا سه کتاب را ناشران عرب از ما درخواست کردند که ما منتظر همکاری ناشر ایرانی هستیم.