برنده اصلی قمار بایدن در خاورمیانه / سفری پرحاشیه اما بی حاصل!
محمد بن سلمان سیگنال روشنی به دولت بایدن ارسال کرد و در اقدامی تلافی جویانه و در واکنش به اظهارات بایدن در کمپین انتخاباتی و پس از آن علیه خود فضا را به گونه ای تعریف کرد که رئیس جمهوری آمریکا بدون تشریفات خاص و به سردی وارد پایتخت عربستان شود؛ رخدادی که حاشیه های بسیاری را به دنبال داشت بالاخص آن که همتای چینی بایدن برخلاف او در سفری مشابه با تشریفات خاص در آغوش بن سلمان جای گرفت.
به گزارش اقتصادنیوز، جو بایدن در طول مبارزه انتخاباتی اش وعده هایی داد که با دکترین اوباما مبنی بر خروج از خاورمیانه و تمرکز بر شرق آسیا بالاخص چین تطابق داشت.
او از احیای برجام گفت و پایان دادن به جنگ در یمن. بایدن همچنین بن سلمان، ولیعهد سعودی را به واسطه نقش داشتن در قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار سعودی به چالش کشید و در باب عدم ارائه سلاح به عربستان، برای ریاض خط و نشان کشید. اما ناتوانی اش در احیای برجام که همزمانی داشت با حمله روسیه به اوکراین، بایدن را ناچار کرد تا اولویت های خود را تغییر دهد.
چرایی عقب نشینی بایدن؟
تحریم های اعمالی علیه روسیه موجب گشت تا کشورهای خلیج فارس بیش از هر زمان دیگری برای اقتصاد جهان مهم تر جلوه کنند. محدودیت ها، بالاخص تحریم انرژی روسیه زمینه را برای افزایش بهای نفت و گاز فراهم کرد؛ رخدادی که به نوبه خود زمینه ساز بالا رفتن نرخ تورم در اروپا و امریکا و کاهش محبوبیت بایدن در نظرسنجی ها شد.
از همین رو رئیس جمهوری آمریکا برای یافتن جایگزینی برای منابع انرژی روسیه خیز برداشت و در نخستین گام ها گزینه هایی چون نزدیک شدن به ونزوئلا، اجازه خروج نفت بیشتر از ایران فارغ از تحریم ها و برقراری تعامل بیشتر با محمد بن سلمان، ولیعهد ریاض و محمد بن زاید، رهبر امارات متحده عربی را در دستور کارش تعریف کرد.
بایدن بدین طریق می خواست نفت بیشتری را وارد بازارهای جهان کند. اما استراتژی هایش بی نتیجه بود، حتی رهبران دو قدرتی که متحد دیرین ایالات متحده بودند نیز خواسته واشنگتن را محقق نکردند. به واسطه همین ناکامی، بایدن برای بازگردان ثبات به بازار انرژی که بدون همکاری کشورهای حاشیه خلیج فارس ممکن نبود، سفر به عربستان را در دستور کار خود قرار داد.
اما درابتدا اعلام کرد که محور اصلی این سفر تلاش نزدیکی بیشتر میان اسرائیل و اعراب و بستر سازی جهت عادی کردن روابط تل آویو ریاض است.
قمار به سبک کارتر
ناظران می گویند سفر بایدن به خاورمیانه مهم ترین سفر یک رئیس جمهوری به خاورمیانه بود. جیمی کارتر پیشتر با سفر به مصر و اسرائیل در فوریه 1979 قمار کرد تا معاهده صلحی را که یک ماه بعد امضا شد، منعقد کند. آنگونه که کارنگی نوشته، انگیزه سفر رئیس جمهوری آمریکا به عربستان نیز بر پایه دو هدف اصلی تعریف شد، نخست متقاعد کردن ریاض جهت افزایش بهای نفت و دوم ایجاد ائتلاف دفاع هوایی میان اعراب و اسرائیل؛ ساختار به سان ناتو از نوع عربی.
پیش از سفر بایدن شایعاتی در باب تعریف ناتوی عربی و رایزنی های محرمانه رهبران عرب و اسرائیل این گمانه زنی را تقویت کرد. شاید به همین دلیل بود که کاخ سفید سفر رئیس جمهوری آمریکا به منطقه را تا اواسط جولای به تعویق انداخت تا بستر برای تعریف چنین ساختاری فراهم شود.
اما به دلیل ناکام ماندن واشنگتن در دستیابی به این هدف، آن هم پیش از این سفر، بایدن در مقاله ای که در واشنگتن پست منتشر شد اهداف خود را مقابله با حمله روسیه، رقابت با چین و بهبود ثبات در منطقه اعلام کرد. به نوشته او تحقق چنین اهدافی صرفا از طریق تعامل مستقیم با کشورهایی که می توانند بر این نتایج تاثیر بگذارند، امکان پذیر است.
سفری پرحاشیه اما بی حاصل
جو بایدن تاکید داشت که یکی از اهدافش برای انجام این سفر عادی سازی رابطه اسرائیل و عربستان است. او تاکید داشت که اولین رئیس جمهوری خواهد بود که از تل آویو به ریاض پرواز می کند. در حقیقت عربستان موافقت کرده بود تا در ازای به رسمیت شناختن کنترل این کشور بر جزایر تیران و صنافیر، حریم هوایی اش را به روی هواپیماهای غیر نظامی اسرائیل باز کند. هدف نخست رئیس جمهوری آمریکا در باب بستر سازی جهت عادی سازی روابط تل آویو و ریاض به نتیجه نرسید.
با این همه در همان بازه زمانی بسیاری از مقام های دولت بایدن گفتند که تولید کنندگان عمده نفت با خواست رئیس جمهوری در باب افزایش تولید طلای سیاه موافقت کردند. به همین دلیل نیز بایدن توافقنامه ای را برای همکاری در ساخت نسل بعدی شبکه های مخابراتی 5G و 6G را امضا کرد بدین امید که ریاض همکاری با هوآوی چینی را که در خلیج فارس نفوذ کرده را کنار گذارد.
بایدن همچنین در این سفر به کشورهای حاشیه خلیج فارس اطمینان داد که آمریکا از منظقه خارج نمی شود تا خلایی برای قدرت نمایی چین و روسیه ایجاد نشود. ناظران می گویند در باب این که چنین وعده هایی اعراب را قانع کرد یا نه، نمی توان ارزیابی مثبتی داشت بالاخص بعد از هم صدایی عربستان و روسیه با اوپک پلاس و استقبال گرم این کشور و سایر اعراب از شی جین پینگ که به شکلی بی سابقه به سان همتای آمریکایی اش سفری پر حاشیه به خاورمایه داشت.
از منظری دیگر گروهی از ناظران هم می گویند طبیعتا تعهدات امنیتی آمریکا نمی تواند جایگزینی برای روابط اقتصادی اعراب با چین باشد. از همین رو سفر بایدن به خاورمیانه دستاوردی نداشت.
بن سلمان؛ برنده اصلی قمار بایدن
هرچند بایدن توانست ریاض را وادارد تا با تمدید آتش بس در یمن موافقت کند، اما ریاض به چند دلیل برنده اصلی این سفر بود، نخست آن که رئیس جمهوری آمریکا ناچار شد از وعده های انتخاباتی اش مبنی بر محدود کردن روابط با عربستان عقب نشینی کند. دوم، ریاض در برابر فشارهای بایدن برای عادی سازی روابط با اسرائیل تسلیم نشد و در عوض به رئیس جمهوری آمریکا یادآوری کرد که حل تنش فلسطین و اسرائیل برای ثبات منطقه لازم است.
علاوه بر این، محمد بن سلمان سیگنال روشنی به دولت بایدن ارسال کرد و در اقدامی تلافی جویانه و در واکنش به اظهارات بایدن در کمپین انتخاباتی و پس از آن علیه خود فضا را به گونه ای تعریف کرد که رئیس جمهوری آمریکا بدون تشریفات خاص و به سردی وارد پایتخت عربستان شود؛ رخدادی که حاشیه های بسیاری را به دنبال داشت بالاخص آن که همتای چینی بایدن برخلاف او در سفری مشابه با تشریفات خاص در آغوش بن سلمان جای گرفت.
ناظران می گویند سفر بایدن به خاورمیانه نه موفقیت بزرگی برایش به همراه داشت و نه شکستی را برای کاخ سفید رقم زد. این سفر حتی نتوانست روابط استراتژیک تاریخی ایالات متحده و عربستان را هم احیا کند. هم صدایی ریاض با مسکو در اوپک پلاس اندکی بعد از انجام این سفر که در جریانش دو کشور در باب کاهش تولید نفت علیرغم خواست صریح بایدن، هم صدا شدند، دلیلی است برای اثبات این ادعا.
هم صدایی که در آستانه انتخابات میان دوره ای کنگره انجام شد و زمینه را برای اوج گیری تنش ها میان دو بازیگر هموار کرد. با این همه یک گزاره را برای ایالات متحده آشکار کرد و آن ضرورت گفتگوهای صریح راهبردی با متحدانش در خاورمیانه بود. آمریکا حالا و همزمان با گسترش نفوذ چین در خاورمیانه به خوبی می داند که حضور کم رنگ این بازیگر و تعهدات امنیتی اش به تنهایی نمی تواند زیر پای رقیب (پکن) را خالی کند.
همچنین بخوانید