برندگان و بازندگان سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین چه کسانی هستند؟

از مجموع 123 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان بنزین، حدود 11 هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پایین (کم درآمد) و حدود 67 هزار میلیارد تومان سهم سه دهک بالا (پردرآمد) بود؛ یعنی سه دهک بالا حدود شش برابر بیشتر از سه دهک پایین از یارانه‌های بنزین نفع می‌بردند.

به گزارش «تابناک اقتصادی»؛ در سال 1394 بود که قیمت هر لیتر بنزین به هزار تومان افزایش یافت و تک نرخی شد. با تک نرخی اعلام شدن قیمت بنزین عملا نقش کارت‌های سوخت در فرآیند سوخت گیری رفته رفته کمرنگ‌تر شد و حذف کارت‌های سوخت کلید خورد. حذفی که موافقان و مخالفانی داشت. موافقان معتقد بودند با تک نرخی شدن بنزین، دیگر نیازی به استفاده از کارت‌های سوخت نیست و باید این کارت‌ها حذف شوند، اما مخالفان معتقد بودند که حذف کارت‌های سوخت علاوه بر اینکه باعث از بین رفتن شفافیت و قاچاق بیشتر بنزین خواهد شد، موجب بازگشت مصرف بی رویه بنزین در آینده نیز میگردد. به هر صورت، نهایتا شورای نگهبان نیز رأی به ماندن کارت‌های سوخت داد، اما همان گونه که عنوان شد با تک نرخی شدن بنزین استفاده از این کارت‌ها به شدت کاهش یافت.

پس از گذشت چند ماه از حذف کارت‌های سوخت از چرخه مصرف سوخت، میزان مصرف بنزین رفته رفته افزایش یافت. آمار‌ها نشان می‌دادند، در حالی که در سال 1394 میزان مصرف بنزین روزانه 71 میلیون لیتر بود، این میزان در سال 1395 به 74.7 میلیون لیتر در روز رسید. مقایسه مصرف روزانه بنزین در سال 1395 با سال‌های قبل از 1394 نشان می‌داد، مصرف روزانه بنزین رشد قابل توجهی داشته است.

در سال گذشته و در ادامه روند صعودی مصرف روزانه بنزین، میزان مصرف روزانه به 95.8 میلیون لیتر رسید که رقمی باور نکردنی بود و مقایسه آمار مصرف بنزین با سال 1396 خبر از رشد 13 درصدی می‌داد. بررسی‌ها نشان می‌داد که کاهش ارزش پول ملی در مقابل دلار، قاچاق بنزین به کشور‌های همسایه را توجیه پذیرتر از گذشته نموده بود؛ قاچاقی که گفته می‌شد میزان آن روزانه به 40 میلیون لیتر رسیده بود.

در نمودار زیر تفاوت قیمت هر لیتر بنزین در ایران و کشور‌های همسایه را قبل از اعلام نرخ‌های جدید بنزین ملاحظه می‌کنید. به عنوان نمونه تفاوت قیمت هر لیتر بنزین در ایران و ترکیه 15 هزار و 605 تومان است.

قاچاق بنزین باعث می‌شد تا یارانه‌ای که بابت بنزین از جیب دولت برای ایرانیان خارج می‌شد به مصرف شهروندان کشور‌های همسایه برسد. آمار‌ها نشان می‌دهد میزان یارانه پرداختی روزانه بابت بنزین 21 میلیون دلار می‌باشد. همچنین گزارش‌های ارائه شده در زمینه پرداخت یارانه‌های پنهان نشان می‌داد که «میزان یارانه‌های پنهان پرداخت شده» توسط دولت در بودجه 1398 بالغ بر 649 هزار میلیارد تومان بوده که بیش از 92 درصد این مبلغ یعنی حدود 600 هزار میلیارد تومان از آن مربوط به حامل‌های انرژی شامل فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی و برق است. همچنین نتایج این گزارش‌ها نشان می‌داد که عمده یارانه‌های پنهان مستقیم به خانوار‌های پردرآمد می‌رسید که برای نمونه، از مجموع 123 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان بنزین، حدود 11 هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پایین (کم درآمد) و حدود 67 هزار میلیارد تومان سهم سه دهک بالا (پردرآمد) بود؛ یعنی سه دهک بالا حدود شش برابر بیشتر از سه دهک پایین از یارانه‌های بنزین نفع می‌بردند. افزایش میزان مصرف و قاچاق بنزین از یک سو و ناعادلانه بودن توزیع یارانه‌های پنهان از جمله یارانه پنهان بنزین از سوی دیگر باعث شد تا در سال 1397، مسئولین به فکر بازگرداندن دوباره کارت‌های سوخت به چرخه سوخت گیری بیفتند و زمزمه‌های آن از زمستان سال گذشته آغاز شد. در اردیبهشت ماه سال جاری بود که خبر‌هایی مبنی بر آغاز سهمیه بندی بنزین و افزایش قیمت آن مطرح شد که این خبر‌ها از سوی مسئولین تکذیب شد. سرانجام دولت از آغازین دقایق بامداد 24 آبان ماه 1398 رسما موضوع افزایش قیمت بنزین و سهمیه بندی آن را کلید زد. شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در همین رابطه طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد، بنا بر مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا از ساعت صفر بامداد 24 آبان سهمیه بندی بنزین برای همه وسایل نقلیه بنزین سوز به شرح زیر خواهد بود: قیمت بنزین معمولی سهمیه‌ای هر لیتر 1500 تومان، قیمت بنزین معمولی غیرسهمیه‌ای هر لیتر 3 هزار تومان و قیمت بنزین سوپر هر لیتر 3500 تومان. بعد از اعلام این خبر، پرسش‌هایی پیرامون اجرای طرح سهمیه بندی و افزایش قیمت مطرح شد که در ادامه به مطرح نمودن این پرسش ها و پاسخ به آن‌ها خواهیم پرداخت. *س_این افزایش قیمت بنزین با چه مجوزی انجام شد؟ _س* در پاسخ به پرسش اول، باید گفت همان گونه که در اطلاعیه شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران آمده بود این تصمیم در بالاترین سطح ممکن یعنی توسط شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا گرفته شد. همچنین این موضوع در تبصره 14 قانون بودجه 98 که به تصویب مجلس رسیده بود، مطرح شده بود. در این تبصره موضوع افزایش قیمت حامل‌های انرژی و منابع ناشی از این افزایش و نحوه هزینه کرد آن دیده شده است که طبیعتا بنزین نیز جزو این حامل‌های انرژی محسوب می‌شود. در این تبصره آمده است: "بالغ بر 140 هزار میلیارد تومان منابع ناشی از افزایش قیمت حامل‌های انرژی مصوب شده که بخشی از مصارف آن برای کمک نقدی و غیرنقدی قشر‌های آسیب پذیر و تحت پوشش نهاد‌های حمایتی در نظر گرفته شده است. *س_میزان درآمد دولت از افزایش قیمت بنزین چقدر خواهد بود؟ _س* در پاسخ به پرسش دوم باید گفت: مطابق با صحبت‌های بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت و محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه میزان درآمد‌های دولت از محل این افزایش قیمت حدود 30 هزار میلیارد تومان می‌باشد که تماما قرار است به شکل یارانه به 18 تا 19 میلیون خانوار ایرانی اختصاص یابد. همچنین نوبخت در گفت وگوی ویژه خبری گفت: 3 تا 4 هزار میلیارد نیز برای صادرات پیش بینی کرده ایم. *س_دولت درآمد حاصل از این طرح را چه خواهد کرد؟ _س* مطابق با گفته رئیس سازمان برنامه و بودجه، میزان پرداخت به خانوار‌های تک نفره 55 هزار تومان، دو نفره 103 هزار تومان، سه نفره 138 هزار تومان، چهار نفره 172 هزار تومان و پنج نفره و بیشتر 205 هزار تومان خواهد بود که اولین مرحله واریز این طرح حمایت معیشتی حداکثر تا ده روز آینده انجام خواهد شد. *س_تورم حاصل از این طرح چقدر خواهد بود؟ _س* قبل از پاسخ به این پرسش باید گفت بر خلاف دفعات گذشته که قیمت گازوئیل هم به همراه قیمت بنزین افزایش می‌یافت، این بار قیمت گازوئیل افزایش نیافته و از آنجا که عمدتا حمل و نقل‌های جاده‌ای به گازوئیل مربوط است؛ بنابراین این افزایش قیمت بنزین نباید تأثیر آنچنانی بر افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات و نرخ تورم داشته باشد. البته این عدم تاثیر آنچنانی، به معنای صفر بودن تاثیر این افزایش قیمت بنزین بر نرخ تورم نیست چرا که مطابق یادداشت رئیس کل بانک مرکزی میزان افزایش نرخ تورم حدود 4 درصد خواهد بود. عبدالناصر همتی اعلام کرد: محاسبات اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی نشان می‌دهد که تاثیر افزایش امروز قیمت بنزین در تورم، حدود 4 واحد درصد در سال خواهد بود. شاید این افزایش نرخ تورم تنها نکته منفی این طرح باشد. *س_برندگان و بازندگان_س*

دکتر سید حمید حسینی سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی در گفت وگو با خبرنگار تابناک اقتصادی گفت: هر چند در شرایط حساس امروز، دفاع از افزایش قیمت بنزین و حامل های انرژی کار بسیار سختی است، اگر بخواهیم در فضای علمی این موضوع افزایش قیمت بنزین را بررسی و تحلیل کنیم، باید بگوییم این تصمیم دارای برندگان و بازندگانی بود. وی افزود: بازندگان این افزایش قیمت بنزین عبارت بودند از اقشار مرفه و صاحبان چند خودرو، قاچاقچیان سوخت، واردکنندگان کالای قاچاق از محل ارز حاصل از قاچاق سوخت، قشرهای متوسط جامعه که به دلیل شغلی که دارند، نیازمند بنزینی بیش از 60 لیتر در ماه می باشند و عموم جامعه به علت افزایش نرخ تورم سالانه به میزان 4 درصد.

حسینی ادامه داد: برندگان این تصمیم هم سه دسته اند: دسته اول قشرهای محروم جامعه که فاقد خودرو هستند و از محل این افزایش قیمت، یارانه اضافه دریافت خواهند کرد، دسته دوم مردم، شهرداری ها و سازمان محیط زیست به علت کاهش ترافیک، بهبود محیط زیست و آلودگی هوا، دسته سوم دولت به دلیل کاهش شدت مصرف انرژی در کشور و عدم نیاز به سرمایه گذاری برای ایجاد پالایشگاه جدید و همچنین کسب درآمد 45 هزار میلیارد تومانی از طریق صادرات مازاد بنزین روزانه که میزان آن 30 میلیون لیتر می باشد.

این کارشناس حوزه انرژی در پایان صحبت های خود گفت: ضمنا ما در مسیر اصلاح ساختار غلط اقتصاد کشور که بر مبنای پرداخت یارانه بنا شده باید اقدام کنیم و همزمان با اجرای طرح جامع مالیاتی، بهبود فضای کسب و کار، کاهش هزینه های دولت وکنترل بودجه نهادهای غیر مؤثر در تولید ناخالص ملی، تشدید اقدامات دیپلماتیک و کاهش مرحله ای تعهدات برجامی از این بحران عبور کنیم.