به نام قدرت | اقتصاد ونزوئلا باز می گردد اما چرا؟

به نظرمیرسد اقتصاد ونزوئلا پساز افول شدیدی که داشت درحال بازگشت است. اما وضعیت سیاسی اقتدارگرایی آن ثابت مانده است. صرفنظر از اثرات کاهش احتمالی تحریم های اعمالشده ازسوی ایالات متحده، این پدیده یک سؤال کلیدی را مطرح میکند. آیا مادورو به دنبال راهی برای کاهش اعتراضها و باقیماندن در قدرت است؟

ونزوئلا درسال 2022 تغییر کرده است. ونزوئلایی ها دوباره برای آخرهفته برنامه ریزی میکنند. رستورانها، مراکز خرید، پارکها، کلوپهای شبانه و بارهاباردیگر پرشدهاند. در سوپرمارکتها، سبدهای خریدمانند گذشته خالی نیستند و وضعیت فروشگاه ها بهتر شده است. مطبوعات رسمی گزارش می دهند که حدود 203هزار شرکت کارآفرینی جدید در ونروئلا به ثبت رسیده است. مردم درتمام طول روز درحال کار و فعالیت هستند و برای تأمین نیازهای اولیه باید خیلی کار کنند. ونزوئلا از پایان سال 2021، زمانیکه اقتصاد آن دلاری شد، در روندیکه تقریبا ناشناخته ماند، «درحال افول نیست».

اگرچه برخی کمبودها در خدمات بهداشتی و درمانی و دیگر خدمات اساسی وجود دارد و میانگین درآمد مردم هنوز هم نامشخص است اما هماینک ونزوئلاییها در موقعیت خوبی قرار دارند زیرا تاحدودی قدرت خرید خود را بهدست آوردهاند و همراه با آن، امید نیز به خانه های ونزوئلاییها بازگشته است. اتفاقات کنونی در جهان به نفع اقتصاد فروپاشیده ونزوئلا نیز بوده است. افزایش قیمت نفت برای دولت تسکین مالی بوده و باعث بهبود شگفت انگیز موقعیت دیپلماتیک این کشور شده است. واضحترین نشانه این موضوع، اعلامیه اخیر دولت جوبایدن برای کاهش محدودیتهای شرکت نفت شورون برای اکتشاف نفت در ونزوئلاست.

اما چیزی بیشتراز نگرش مردم و چشمانداز اقتصادی تغییر کرده است. دولت نیکلاس مادورو انعطافپذیری خود را درمورد کنترلهای تجاری و نرخ ارز افزایش داده و حتی سهام خود را در شرکتهایی که در زمان رویکارآمدن هوگوچاوس مصادره شده (و ورشکسته شده اند) فروخته است. از دیدگاه داروینیستی، او فقط باهدف زنده ماندن، یعنی در قدرتماندن، خود را با شرایط وفق داده است.

رئیس جمهور ونزوئلا مدعی شد که پساز پنجسال درحال نشاندادن نشانه هایی از بهبود است.

نیکلاس مادورو در کنگره این کشور گفت که اقتصاد در سه ماه سوم سال گذشته 6/7درصد رشد کرد و احتمالا درکل سال 2021 بیشازچهاردرصد رشد کرده و این موضوع را یک دستآورد شگفتانگیز خواند. اگر ارقام مادورو دقیق باشد، که البته با برآوردهای اقتصاددانان به طورقابل توجهی متفاوت است، این اولین رشد تولید ناخالص داخلی این کشور نفتخیز در هشتسال گذشته خواهد بود. دراینمدت اقتصاد ونزوئلا حدود 75درصد کوچک شده و یکی از بزرگترین اقتصادهای آمریکای جنوبی را به یکی از کوچکترین اقتصادهای خود تبدیل کرده است.

کردیت سوئیس اخیرا اعلام کرد که انتظار دارد رشد سال 2021 ونزوئلا به 5/8درصد برسد و رشد بیشتر از 5/4درصدی در سال 2022 را پیشبینی کرده است. این بانک گفت که ارزیابی آن تاحد زیادی ناشی از بهبود تولید نفت و همچنین دلاریشدن بیشتر، افزایش واردات، بهبود درآمدهای مالیاتی و سایر عوامل است. سایر اقتصاددانان بهاینحد خوشبین نیستند، اما موافقاند که پساز بدترین وضعیت همهگیری ویروس کرونا، اقتصاد دوباره درحال رشد است.

براساس گزارش بانک مرکزی ونزوئلا، تورم ماهیانه در دسامبر 6/7درصد بود که دوازدهمین ماه متوالی بود که کمتراز مرز 50درصدی است و اقتصاددانان عموما آن را آستانه ابرتورم میدانند. بهگفته این بانک، تورم سالانه درسال گذشته 686 درصد بود که نسبت به سال قبل از آن سه هزاردرصد کاهش داشت. نرخ افزایش قیمتها باعث شد که بیشتر مشاغل ونزوئلا به استفاده از دلار روی بیاورند. دلاری که اکنون برای حدود دوسوم کل معاملات دراینکشور استفاده میشود. بانک مرکزی نیز برای حمایتاز بولیوار مداخله کرده است. کردیت سوئیس گفت: کلید بهبود اخیر تورم، مداخله بانک مرکزی در بازار ارز بوده است که نرخ ارز را مهار میکند.

بهگفته رصدخانه مالی ونزوئلا (OVF) که یک نهاد غیردولتی است که افزایش قیمتها را کمی متفاوت اندازهگیری میکند، تورم شدید درسال 2017 آغازشد و متوقف نشده است، و این سومین دوره طولانی تورم در تاریخ است که تنها نیکاراگوئه در اواخر دهه 1980 و یونان درطول جنگجهانی دوم از آن شدیدتر بودهاند.

ازنظر لوئیس سالامانکا، دانشمند علوم سیاسی و استاد دانشگاه تغییر مسیر مادورو ناشی از تغییرات ایدئولوژیک نیست، بلکه ناشی از عملگرایی لازم برای ماندن در میرافلورس (کاخ ریاستجمهوری ونزوئلا) است. مادورو هنوز در ایدئولوژی خود یک جاویستا (طرفدار و پیرو هوگوچاوس رئیسجمهور سابق ونزوئلا) است. اما او همچنین یک فرصت طلب با ذهنی حیلهگر است. او با ورقهای خود بازی میکند تا ببیند کشور چه واکنشی نشان میدهد و توانسته است در راستای کمپین «ونزوئلای اصلاحشده» حرکت کند.

نیکلاس مادورو رئیسجمهور ونزوئلا در توئیتی به تازگی اعلام کرد که «زمان بهبود اقتصادی ونزوئلا فرارسیده است! اما حقوقها و مستمریها را باسرعت مطمئن و با بولیوار ارگانیک بهبود میدهیم و این روند متوقف نخواهد شد.»

کارشناسان برآورد میکنند که در 9سال دوره ریاستجمهوری مادورو، اقتصاد ونزوئلا بیشاز 80درصد کوچک شده است. علل آن بهطور گسترده موردبحث قرار گرفته است. ورشکستگی صنعتنفت، خویشاوندسالاری، افزایش مخارج عمومی بدون افزایش ظرفیت تولید، اختلاس میلیاردها دلار از منابع عمومی، مصادره، متمرکزشدن اقتصاد و کنترلهای متعدد بربخش تجاری مهمترین موضوعاتی هستند که بهعنوان دلیل ضعف شدید اقتصاد ونزوئلا شناخته میشوند.

بحران اقتصادی خانوارهای ونزوئلا درسال 2016 به نقطه اوج خود رسید. درآن سال 70درصد از آنها به طورمتوسط هشت کیلوگرم وزن کم کردند. بسیاری در بهترینحالت میتوانستند فقط یکبار در روز غذا بخورند. عکسها و فیلمهایی از مردم درحال خوردن زباله در شبکه های اجتماعی دستبهدست میشود و این اتفاق هنوز در برخی شهرهای این کشور دیده میشود.

درسال 2018، یکسال پساز اجرای تحریم های ایالات متحده علیه مقامات ونزوئلا، مادورو شروعبه نشاندادن اولین نشانه های عملگرایی کرد. درهمانسال، او یک برنامه بهبود اقتصادی را اعلام کرد که شامل هزینههای عمومی بیشتر، مالیاتهای مرتبط با خرید محصولات و انعطافپذیری جزئی نرخ ارز میشد. تصمیمگیریها در سالهای بعد ادامه یافت. او کنترلهای اصلی اعمالشده برتولید و قیمتها را تعدیل کرد، اجازه داد دلاری سازی مبادلاتی پیش برود، راه را برای ترانزیت رایگان محصولات در گمرک بازکرد و بهتازگی درگیر تبدیل پولی شده است. برای هنکل گارسیا، مدیر شرکت مشاوره اکونومتریکا، این تغییر لزوما درمورد اقدامات اساسی نیست، بلکه درمورد تغییرموضع است. او معتقد است کاهش کنترلها در نظام اقتصادی نشانه هایی از بهبود را نشان میدهد.

بااینحال، گارسیا معتقد است که اثر برگشتی همهگیری عامل اصلی رشد اقتصادی درسال 2021 بود او میگوید: «این بیماری همهگیر باعث شد که اقتصاد درسال 2020 بهطور قابلتوجهی منقبض شود. زمانیکه قرنطینه انعطافپذیر شد، ما بهسطوح قبلی بازگشتیم و این موضوع موجب رشد اقتصادی شد. اگر درسال 2022 رشد 15درصدی داشته باشیم، که بهنظر محتمل است، و رشد سال 2021 را بهآن اضافه کنیم، بازهم امسال اقتصادی کوچکتر از سال 2019 خواهیم داشت. بااینحال، صحبت درمورد بهبود اقتصادی بدون ارائه زمینه مناسب بهنظر من نارمبوط است.»

همچنین کارشناسان تنها بخشهایی را که نشانههای بهبودی را نشان دادهاند. بخش بازرگانی و واردات میدانند و نشانه هایی وجود دارد که بخشهای تولیدی و صنعتی عملا رشد خاصی نداشتهاند. آنها موافق هستند که رشد شکننده است زیرا سیاستها فاقد تغییرات نهادی و سیاستهای کلان اقتصادی منسجم برای حمایتاز رشد پایدار است. مادورو معمولا تصمیمهای متناقضی میگیرد. او کنترلها را انعطافپذیر میکند اما همزمان هزینه های عمومی را افزایش میدهد که به نوبه خود باعث افزایش پول غیرارگانیک و افزایش تورم میشود.

ازسویدیگر، نتایج این رشد هنوز بهتمام سطوح جامعه نرسیده است. یک مطالعه توسط پژوهشگاه سیاستگذاری آنووا که در ششم ماه می منتشر شد، نشان داد که بهبود وضعیت اقتصادی، درآمد فقیرترین افراد را افزایش نداده است، درحالیکه 10درصد ثروتمندترین، بیشترین بهره را از بهبود وضعیت اقتصادی بردهاند.

عمر زامبرانو، اقتصاددان و بنیانگذار آنووا، توضیح میدهد که این بهبود نسبی تنها شکاف نابرابری را افزایش داده است. فعالیت های تولیدی که درحال فعالشدن هستند باعث ایجاد شغل یا بهبود قابلتوجهی در حقوق و مزایا نمیشوند، و به همی ندلیل بخش زیادی از جامعه ونزوئلا ازاین بهبودها بینصیب خواهند بود.

مطمئنا دسترسی به خدمات و فرصتهای مرتبطبا مشاغل در کاراکاس با واقعیت ونزوئلاییهایی که در سایر نقاط کشور زندگی میکنند در تصاد است. براساس آخرین نظرسنجی مؤسسه اکووی که بهوسیله دانشگاه کاتولیک آندرس بهبو و در سپتامبر گذشته منتشر شد و پژوهشی را بین فوریه و مارس انجام داده است. 5/94درصد از مردم ونزوئلا از نظر درآمد فقیر هستند و 6/76درصد در فقر شدید زندگی میکنند.

اقتصاد میتواند دراین سیستم رشد کند، اما گارسیا هشدار میدهد: «بدون نهادهای مرتبط، محدودیتهای زیادی برای بهبود وجود دارد. تعریف حد نهادهای موردنیاز غیرممکن است. عناصر محدودکننده زیادی وجود دارد، بهعنوانمثال، بخش خدمات شهری یکی از این محدودیتهاست. اگر وضعیت برق و شبکه انتقال آن بهبود یابد، بهتنهایی وضعیت کشور را با بهبود قابلتوجهی روبهرو میکند. اگر یک تغییر سیاسی همراه با اصلاحات نهادی با بازیگران جدیدی که اعتماد را بهوجود میآورند، وجود داشته باشد، پتانسیل ونزوئلا را بهحداکثر میرساند.»

درهمینزمینه لئوناردو ورا استاد اقتصاد دانشگاه مرکزی ونزوئلا در کاراکاس میگوید: «این افزایش تعرفهها، حقوق و مالیاتها در اقتصادی که بهسختی توانسته نیروهای محدودی را برای هدایت بهبودی کمرمق خود گرد آورد، حماقت حاکمیتی است ونزوئلا بهتازگی بدترین فاجعه اقتصادی را در این قاره تجربه کرده است.»

اما هیچ نشانهای مبنیبر علاقه مادورو به تغییرات نهادی وجود ندارد. برعکس، بهنظر میرسد که اقدامات خصوصیسازی او با هدفرساندن مقداری اکسیژن به اقتصاد، بهبود وجه خود در فضای بینالمللی و نشاندادن اینکه اقتدارگرایی درکشور ممکن است کارساز باشد و حتی باعث رشد آن شود، باشد. همه اینها با اینفرض است که دریک محیط باثباتتر (با دلایل کمتری برای اعتراض) ماندن در قدرت آسانتر خواهد بود.

سالامانکا هشدار میدهد که مادورو نیازی بهبهبود وجهه مردمی اسفناک خود ندارد زیرا «او به رقابت انتخاباتی وابسته نیست. مادورو به کنترل دولت، دادگاه عالی، دادگستری و نیروهای مسلح متکی است. او همچنین خاطرنشان میکند که محبوبیتش از زمان آغاز دوره ریاستجمهوریاش، یعنی 9سال پیش، پایین بوده و اکثر مردم ونزوئلا هیچ تمایلی به او و ریاستجمهوریاش ندارند، غیرممکن است که رئیسجمهوری با وضعیتی اینگونه در دیگاه عمومی، در انتخاباتی رقابتی پیروز شود.»

اقدامات اجراشده نشان نمیدهد که مادورو درنظر دارد در انتخاباتی شرکت کند که حداقل الزامات دموکراسی را برآورده کند. اما یک اقتصاد کارآمدتر میتواند تاحدودی ناراحتی مردم را تسکین دهد، اما او دولت را بهعنوان ابزاری برای تداوم خود در قدرت، به هر طیفی، کنترل میکند.

• نیکلاس مادورو در کنگره این کشور گفت که اقتصاد در سهماه سوم سال گذشته 6/7درصد رشد کرد و احتمالا درکل سال 2021 بیشاز چهاردرصد رشد کرده و این موضوع را یک دستاورد شگفتانگیز خواند.
• اتفاقات کنونی در جهان بهنفع اقتصاد فروپاشیده ونزوئلا نیز بوده است. افزایش قیمت نفت برای دولت تسکین مالی بوده و باعث بهبود شگفتانگیز موقعیت دیپلماتیک این کشورشده است. واضحاست نشانه این موضوع، اعلامیه اخیر دولت جوبایدن برای کاهش محدودیتهای شرکتنفت شورون برای اکتشاف نفت در ونزوئلاست.
• عمر زامبرانو، اقتصاددان و بنیانگذار آنووا، توضیح میدهد که این بهبود نسبی تنها شکاف نابرابری را افزایش داده است. فعالیتهای تولیدی که درحال فعالشدن هستند باعث ایجاد شغل یا بهبود قابلتوجهی درحقوق و مزایا نمیشوند، و بههمیندلیل بخش زیادی از جامعه ونزوئلا از این بهبودها بینصیب خواهند بود.

آیا آنچه درحالحاضر در ونزوئلا اتفاق میافتد یک رونق واقعی در مراحل جنینی خود است؟ همهچیز به این واقعیت وابسته است که واشنگتن چه اقداماتی درمورد صنعت نفت این کشور انجام خواهد داد. دراین میان، کارشناسان معتقدند که تصور ونزوئلاییها از بهبود چیزی جز امید نیست. سالامانکا وضعیت کنونی را با اثر تونل مقایسه میکند: «شما دریک تونل طولانی، درصف بیپایان وسایل نقلیه هستید که حرکت نمیکند. ساعتها میگذرد. شما در پشت تعداد زیادی ماشین هستید. ناگهان خط حرکت میکند. چه اتفاقی برای درک شما میافتد؟ تغییر ایجاد میشود و شما فکر میکنید که دارید حرکت میکنید و این کابوس درحال اتمام است. اما ساعتها میگذرد و هنوز درون تونل هستید. این یک توهم بود. ما هنوز درون تونل گیر کردهایم.»

مرتبط:

موضوع سفر نیکلاس مادورو به تهران | شنبه رئیس جمهور ونزوئلا با رئیسی دیدار می کند

«مادورو» شنبه به ایران می‌آید.