تمام آنچه از «پیشوا» نمی‌دانیم

پیشوا دارای 48 پارچه آبادی دارای سکنه است که از شمال به شهرستان پاکدشت، از جنوب به بخش جوادآباد شهرستان ورامین، از غرب به شهرستان ورامین و از شرق به شهرستان گرمسار محدود است. اقتصاد مردم شهرستان پیشوا بر پایه کشاورزی استوار است و مهم‌ترین فرآورده‌های کشاورزی آن را غلات، صیفی‌جات، گیاهان صنعتی و محصولات باغی و گلخانه‌ای تشکیل می‌دهد.

آب و هوای این شهرستان معتدل و خشک است و قرار گرفتن در مجاورت دشت کویر، رشته کوه‌های البرز و بادهای مرطوب و بارانزای غربی اقلیم آن را تحت تأثیر خود قرار داده است.

واقع شدن بخش مرکزی شهرستان بر فراز تپه‌ای مرتفع، زیبایی دو چندانی به آن داده و خیابان‌ها و کوچه‌های تو درو تو که همگی به مرقد مطهر امامزاده جعفر (ع) ختم می‌شود زیبایی دو چندانی به آن بخشیده است‌.

قرار گرفتن ده‌ها آثار تاریخی، بقاع متبرک امامزادگان و جاذبه های طبیعی این شهرستان را به محیطی آرام برای بازدید گردشگران تبدیل کرده است.

آثار به دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی، دیرینگی سکنای انسان را در پیشوا به نیمه هزاره 2 قبل از میلاد نشان می‌دهد و آثار به دست آمده از اکتشافات باستان‌شناسی آنها را به تمدن سفال خاکستری نشان می‌دهد.

بازار قدیمی پیشوا

بازار قدیمی پیشوا یادگاری از دوره صفویه است که با قدم زدن در آن می‌توان گذر تاریخ را به خوبی مشاهده کرد.

مغازه ها و حجره های قدیمی این بازار کمتر شکل مدرن و امروزی به خود گرفته اند و در آن می توان معماری دوره صفویه را از نزدیک لمس کرد.

انتهای این بازار به مرقد مطهر امامزاده جعفر (ع) ختم می شود.

مرقد مطهر امامزاده جعفر (ع)

در کاوش‌های باستان شناسی که در سالهای اخیر در شهر پیشوا صورت گرفت، گورستانی سه هزار ساله کشف شد که چگونگی تدفین، فرم و ساخت ظرف سفالین و اشیا، مفرغی نهفته دراین گورستان نشان از حضور مهاجرینی از سرزمین‌های شمالی و شمال غربی در این شهر بوده است.

مرقد مطهر امامزاده جعفر (ع) به این شهرستان پیشوا تقدس خاصی بخشیده به گونه‌ای که این امامزاده مورد توجه خاص مردم منطقه بوده و از سایر نقاط ایران نیز برای عرض ادب به کنار مرقد مطهرش گرد می‌آیند.

گنبد بقعه امامزاده جعفر (ع) فیروزه‌ای است که در دوره صفویه بنا شده و در سال 1227قمری به وسیله فتحعلی شاه قاجار تعمیر شده است.

این گنبد دارای 21متر ارتفاع از سطح زمین و 9/5متر قطر دارد و به شیوه دو پوسته ساخته شده که فاصله بین دو پوسته 7متر می‌باشد که با توجه به سبک معماری و آثار تزئینی روی گنبد و نیز قدمت تاریخی در ردیف آثار ارزشمند معماری مذهبی ایران به شمار می‌رود.

گنبد بقعه، در قسمت خارجی دارای پوشش کاشی فیروزه‌ای با نقوش هندسی و کتیبه‌هایی به خط ثلث و کتیبه‌های نستعلیق که در بعضی نقاط کتیبه‌های ثلث را قطع کرده‌است.

داخل مقبره تا ارتفاع 1/5متری با کاشی معرق به رنگ فیروزه‌ای، مشکی، زرد سفید بر زمینه لاجوردی با نقوش تزئینی اسلامی مزین می‌باشد و به احتمال قریب به یقین این کاشی‌ها جزو تزئینات اولیه بنا می‌باشد که در بالای ازاره تماما آئینه کاری شده‌است.

ضریح مطهرامامزاده چند سالی است که تعویض شده‌است و هنرمندان اصفهانی نهایت ذوق و سلیقه را درساخت آن به کار برده‌اند و در آن از هنرهای قلمزنی و میناکاری استفاده شده‌است.

صحن مطهر پیشوا مبدأ قیام خونین 15 خرداد می باشد و مردم این دیار که در روز 15 خرداد سال 42 در مراسم مذهبی موسوم به بنی اسد مشغول عزاداری سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) بودند با دریافت خبر دستگیری امام خمینی به سمت تهران به راه افتادند و با همراهی مردم ورامین در پل تاریخی باقرآباد با نیروهای رژیم شاه درگیر شده و خون گرمشان سنگفرش‌های پل باقرآباد را رنگین کرد.

امامزاده دو تن

امامزادگان خلیل الله و ابراهیم (ع) معروف به دو تن از جمله مراکز زیارتی پیشوا به حساب می آید؛ سبک معماری گنبدی شکل و بدون هیچ گونه تزئینات داخلی و خارجی که فقط سردر شرقی ورودی آن کتبیه کاری تعمیر بنا در سال 1375 هجری شمسی که توسط حاج عبدالوهاب تاجیک تعمیر شده است.

مدخل ورودی امامزاده رو به شرق است که در چند سال اخیر حسینه ای برای اجرای مراسم بنا شده و دری هم در قسمت شمال امامزاده باز کرده اند.

ساختمان امامزاده از سطح زمین 50 سانت پایین تر است. ایوانی بزرگ که در دوران قاجار الحاق شده است قسمت ورودی شرقی است. مصالح آن آجر و خشت و ملات گل است که مورد احترام اهالی روستاهای اطراف است.

امامزاده ابراهیم (ع) روستای سناردک

امامزاده ابراهیم (ع) در کنار جاده ابردژ یا قلعه بلند واقع شده است و ساختمان امامزاده ابراهیم در دست بازسازی کامل قرار گرفته است.

تپه سلام

تپه سلام، تپه‌ای مرتفع سرسبز و پرطراوت که مشرف بر شهر و حرم امامزاده جعفربن موسی الکاظم (ع) است و چشم انداز زیبایی از دشت پیشوا و حتی جنوب شرق استان تهران را داراست.

فضای تپه از درختان کاج پوشیده شده و آبنما و آب روانی در آن جاری است که روح را جلا می دهد و مکان خوبی برای استراحت و تفریح محسوب می شود.

مزار چهار شهید گمنام دوران هشت سال دفاع مقدس در این تپه مشرف به امامزاده جعفر (ع) واقع شده است.

تپه شغالی

این تپه در دامنه شمال غربی تپه های طبیعی شهر پیشوا واقع شده است. عناصر معماری در تپه شغالی، خشت خام و چینه است. نوع و سبک تزئینات اشیای سفالی و نیز شکل ساخت ظروف و مواد تشکیل دهنده آنها نشان می دهد که این مکان در اواخر هزاره ششم پیش از میلاد برای زیست انتخاب شده است. تپه شغالی در تاریخ 11 شهریور ماه 82 به ثبت ملی رسیده‌است.

تپه سفالین پیشوا

محوطه باستانی تپه سفالین شهر پیشوا که شامل زمینی وسیع به صورت تپه ماهورهای پراکنده است، که به طور کامل پوشیده از سفالینه های خاکستری و آجری منقوش هزاره دوم و آغازین سده های هزاره اول قبل از میلاد است.

در کاوش‌های صورت گرفته از عمق 385 سانتی متری تپه سفالین شهر پیشوا، پس از یک لایحه سیلابی و بر روی خاک بکر، آثار و بقایای سفال‌های مربوط به اواخر هزاره ششم و هزاره پنجم قبل از میلاد به دست آمده است.

جاده سنگفرش

جاده سنگفرش نیز از راههای قدیمی دوران صفویه که با سنگ و ملات ساخته شده است. ظاهرا دلیل ساخت این راه، وجود بارانهای فصلی بوده است که منطقه را تبدیل به ییلاق می کرده است.

در امتداد این جاده نهرهای فصلی و رودگلو وجود دارد که آثار پلهایی بر روی انها قابل مشاهده است.

روستاهای طارند علیا و سفلی

این روستاها از آبادترین روستاهای بخش پیشواست. قلعه های دوران صفویه این روستا بسیار فعال بوده اند و در دوران شاه عباس صفوی این روستا خالصانه بوده که به شاعر که شعر به او اهدا می کردند دستور می داده تا روستایی آباد به او داده شود روستای طارند که از دهات ورامین و دارای باغستان بسیار است به آنان داده می شده. دارای محصولاتی مانند غلات صیفی جات پنبه، کاهو، گوجه و بادمجان و علوفه های دامی و دامپروری و کشاورزی در آن رونق فراوان دارد.

پارک بزرگ جنگلی

این پارک بر فراز تپه‌های مشرف بر شهر، محل ارتزاق و سیاحت خوبی است برای بازدید کنندگان. این پارک با وسعت بیش از 40 هکتار یکی از بزرگترین و زیباترین پارک‌های شهرستان‌های جنوب شرق استان تهران است که پوشیده شده از درختهای سربه فلک کشیده سرو و کاج که زیبایی خاصی به شهر بخشیده است به طوری که از فواصل دور قابل رؤیت است.

یخچال های طبیعی

یخچال طبیعی سنتی روستای طارند سفلی و علیا از سه قسمت مخزن، سقف و درب تشکیل شده‌است.

بافت اولیه مخزن یخچال که از عمق چهار متری زمین ساخته شده این گروه یخچالها که در سرزمین کویری ایران بنا شده است خود به تنهایی گویای یک ورق از سند تاریخ دوران گذشته از سرزمین ورامین را حکایت می کند که به صورت دایره ای با گنبد بلند با ارتفاع 9 متر از کف زمین است. با دو متر ضخامت که کم کم هر چه بالاتر می رود از ضخامت آن کاسته می شود. پله ای دور تا دور آن تا آخرین ارتفاع دور می زده جهت تعمیر و کف یخچال از سطح زمین چهار متر عمق دارد.

این یخچال با آجر و ساروج و خشت خام ساخته شده است و شکل مخروطی مدور آن از استحکام کافی برای ذخیره یخ و مقابله با گرما برخوردار است.

یخچال گنبد مخروطی بلند است که در قسمت پایه بسیار ضخیم ساخته که به شکل گنبدی باریک تبدیل شده بود.

این یخچال طبیعی، سنتی به منظور رفع گرمای سرسخت دشت ورامین ساخته شده است و به منظور جلوگیری از تابش مستقیم نور آفتاب مخروطی شکل یخچال طارند تا ارتفاع 9 متر به بالا می رود.

این یخچال با دو دهانه باریک برای ورود و برداشت یخ که در شبهای سرد زمستان نهر آب در دورن گودالها بسته سپس یخچالدار با اره و داس و دیلم یخ را می بریده و قطعه قطعه می کرده و داخل یخچال منتقل می کرده اند و در فصل گرم تابستان در یخچال را می پوشانده و مورد استفاده قرار می گرفته است.

امامزاده یوسف رضا

در شمال شهر قلعه ایرج، بزرگترین قلعه خشتی جهان، روستای یوسف رضا قرار دارد که یکی از روستاهای سرسبز و آباد پیشوا است که به دلیل قرار گرفتن امامزاده یوسف رضا به این نام معروف شده است. بنای امامزاده یوسف رضا (ع) ورامین، نمادی از هنر معماری اسلامی است که این مکان شریف را به محلی مهم از نظر گردشگری تبدیل کرده‌است.

یوسف‌رضا از قدیمی‌ترین روستاهای شمالی پیشوا است، روستایی آباد و سرسبز که نام عارف بزرگ نیمه دوم قرن سوم را به خود گرفته‌است.

مقبره امامزاده یوسف رضا در وسط این روستا قرار گرفته و بنای زیبای آن خودنمایی می‌کند.

نمای خارجی بنا از آجر ساخته شده و فیروزه‌ای است، گنبد به صورت مخروطی هشت ضلعی ساخته شده که ضلع شرقی به وسیله پنجره‌ای دسترسی به فضای بین دو گنبد میسر می‌شود. نمای داخلی در اضلاع مختلف و گنبد دارای تزیینات گچ‌بری می‌باشد.

سکوی مقبره به وسیله کاشی‌های فیروزه‌ای، لاجوردی و سفید تزیین شده است و پشت عمارت طرح خانقاه است. گچبری داخل حرم از لحاظ ترکیب رنگها، تزیین و زیبایی و ظرافت، کم نظیر است و ستاره هایی در آن تعبیه شده‌است. ارتفاع گنبد از کف حرم حدود 11 متر و سطح داخل حرم و گنبد تماما سفید کاری شده است. در مورد قدمت بنای این مقبره تاریخ دقیقی وجود ندارد ولی احتمال می‌رود در قرن 7 هجری ساخته شده باشد. پیشوا در 45 کیلومتری جنوب‌شرق تهران واقع است.

• حسین عباسی
• ریاست سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری
• ورامین
• پیشوا
• ایرانگردی