تمدن 7000 ساله زیر چرخ قطار / تپه حصار دامغان در ورطه نابودی است

دامغان - ریل قطار سال‌ها است که درست از میانه گنجینه تاریخی هفت هزار ساله تپه حصار دامغان می‌گذرد و در کنار تهدید فرونشست زمین، این اثر با ارزش تاریخی را به ورطه نابودی کشانده است.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - محمد حسین عابدی: حاشیه جنوبی شهر دامغان ناحیه‌ای وجود دارد که هوایش هم بوی تاریخ می‌دهد. زیبا و با شکوه است. گویا قابی از تاریخ ایران زمین در گوشه‌ای دنج زیر آفتاب تابان کویر دراز کشیده و چادر آسمان را روی سینه دارد و سر بر بالین هفت هزار سال تمدن نهاده است اما دریغ که این گنجینه خالی از حضور گردشگران است.

چقدر می‌خورد که به تپه حصار تخت جمشید استان سمنان گفت اما این کجا و آن کجا... آن یکی نگین انگشتری گردشگری ایران و این یکی رها شده در کنج فراموش خانه‌ای که مسئولان برایش درست کرده‌اند رها... در دست باد و در آغوش تقدیری که آینده‌اش روشن است... نابودی! آن هم به دست دو عامل یعنی عبور ریل راه آهن و فرونشست زمین به واسطه خشکسالی.

منطقه‌ای دارای قدمت و زیبایی

اینجا منطقه‌ای است که در کتاب‌ها آمده «قدمت تمدن پیش از تاریخ این تپه از هزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد» و برخی دیگر قدمت آن را بیش از هفت هزار سال تخمین می‌زنند این مجموعه تاریخی نخستین بار توسط اریک اشمیت از دانشگاه پنسیلوانیا در سال 1312 مورد کاوش قرار گرفت.

آنطور که میراث فرهنگی می‌گوید هیئتی از باستان شناسان دانشگاه ایرانی و خارجی در سال 55 کاوش‌ها را ادامه می‌دهند و نتیجه می‌گیرند که اینجا یکی از مراکز مهم تولیدی برای ساخت اشیای سنگی و فلزی در فلات ایران بوده که تاکنون نیز این رویه ادامه دارد و مردم کوه زر در جنوب دامغان همچنان به تراش سنگ‌های قیمتی و زیبا می‌پردازند.

حالا اما با این همه تاریخ و تمدن و زندگی در معرض نابودی قرار گرفته چرا که خط ریل راه آهن اصلی شمال شرق ایران اسلامی بین تهران و مشهد یا بهتر بگوییم بین شرق و غرب ایران درست از وسط این مجموعه بی نظیر می‌گذرد مجموعه‌ای که به گفته برخی کارشناسان هنوز 50 درصدش زیرخاک است و کاوش نشده و احتمال دارد طی سال‌های آتی به صورت کلی ویران شود.

ریل‌ها مانع ثبت جهانی هستند

یک سو طاق‌های بزرگ دیده می‌شود سوی دیگر بنایی که مخروبه شده اما سعی دارد هنوز سرپا بماند. محوطه تاریخی که در واقع سه طبقه دارد و به واسطه کشف سفال خاکستری یا همان نماد استفاده آهن در تمدن ایران باستان اهمیت ویژه‌ای دارد کشورهای دیگر با داشتن یک دهم از وسعت و قدمتی که تپه حصار دارد، برای آثارشان نام بر می‌گزینند، تا سال‌ها بر روی آن پژوهش می‌کنند و سعی دارند که گردشگران را بر آن جاری کنند اما تپه حصار به واسطه عبور ریل راه آهن حتی قابل ثبت جهانی هم نیست موضوعی که علیزاده برمی نماینده مردم دامغان با ارسال نامه‌ای به رئیس جمهور سابق ایران، آن‌را گوشزد کرد اما هرگز به این موضوع مهم وقعی گذاشته نشد.

علیزاده برمی در نامه خود خطاب به رئیس دولت دوازدهم در سال 99 نوشت: جناب آقای روحانی! خواهشمندم تا دیر نشده است به داد این مجموعه بی نظیر برسید. قطارهایی که از پیکره تپه حصار دامغان می‌گذرد تا صد سال آینده اثری از این میراث بی نظیر کهن بر جای نخواهد گذاشت گذر خط ریلی و بیش از صد قطار در روز از درون این منطقه فوق‌العاده با ارزش و تاریخی در شهرستان دامغان هیچ دلیل منطقی ندارد و با عبور هر قطار از این منطقه خسارت جبران ناپذیری به بافت تاریخی این منطقه بی نظیر وارد می‌شود.

مطالبه گری از دولت سیزدهم پس از بی توجهی دولت دوازدهم

نماینده دامغان در مجلس شورای اسلامی اما مطالبه گری درباره تغییر مسیر راه آهن را فراموش نکرد و در سفر استانی نهم هیئت دولت سیزدهم به استان سمنان بار دیگر آن را به صورت جدی مطرح ساخت تا یکی از مهمترین مطالبات مردم دیار صد دروازه از دولت مردمی حجت‌الاسلام رئیسی مطرح شود.

علیزاده برمی همچنین در گفتگو با خبرنگار مهر نیز با اشاره به اهمیت تپه حصار، گفت: یکی از مطالبات اصلی مردم دامغان حفظ این محوطه تاریخی است که سه دوره را در خود جای داده و هفت هزار و 500 سال قدمت دارد این محوطه تاریخی متأسفانه بر اثر تردد قطارها امروز تهدید می‌شود و باید انتقال ریل راه آهن در دستور کار قرار گیرد تا تخریب‌ها بیشتر نشوند.

وی با بیان اینکه تپه حصار دامغان دارای اهمیت بسیاری است و همانطور که قبلا نیز بیان کردیم امروز تهدیدات جدی به دلیل تردد قطارها در این منطقه وجود دارد، بیان کرد: سابقا موافقت‌هایی برای انتقال خط راه‌آهن انجام‌شد که نیاز به تصمیم قطعی دارد تا بتوانیم اقدام عاجلی را درباره تپه حصار صورت دهیم.

ریل برداشته شود

حمید رضا دوست محمدی مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان با بیان اینکه تپه حصار می‌بایست مورد توجه مسئولان ارشد کشوری باشد، به خبرنگار مهر، گفت: با توجه به اینکه این محوطه تاریخی در زمره پنج تپه مهم مفرغ دنیا محسوب می‌شود برداشتن ریل از آن از اهمیت بالایی برخوردار است که این موضوع مورد پیگیری میراث فرهنگی نیز مانند مسئولان محلی و استانی دامغان و استان سمنان قرار داشته و دارد.

در سفر ماه گذشته هیئت دولت به استان سمنان، عین الهی وزیر بهداشت به عنوان نماینده رئیس جمهور در شهرستان دامغان به موضوع تپه حصار اشاره کرد و با بیان اینکه ریل قطار نیاز است تا با مسیریابی جدید، از تپه حصار دامغان دور شود و ریل جابجا شود، گفت: دغدغه مردم دامغان درباره تپه حصار به گوش دولت رسیده و مورد بررسی قرار می‌گیرد.

همکاری راه آهن برای حفظ میراث فرهنگی

مدیرکل راه آهن شمال شرق (1) اما در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیان اینکه ادارات کل راه آهن صرفا بهره بردار از خطوط ریلی هستند مانند جاده‌ها که درباره چگونگی اجرا، کشیده شدن مسیرها به مناطق مختلف و... در حوزه ملی پیرامون آنها بحث می‌شود در نتیجه جابجایی ریل و مسائل آن در سطح وزارت خانه می‌بایست پیگیری شود و ارتباطی به اداره کل ندارد.

فرشاد زادخور با بیان اینکه ریل اول منطقه تپه حصار در دهه 20 خورشیدی احداث شده است، تاکید کرد: بعد از مطالبه مردم دامغان درباره این منطقه، استاندار سمنان نامه‌ای را به وزیر راه و شهرسازی درباره این موضوع ارسال کرده و پیگیری‌های آن از سطح ملی در دست اجرا است و قطعا اگر تصمیمی درباره این موضوع گرفته شود، اطلاع رسانی خواهیم کرد.

وی درباره درخواست کاهش سرعت قطارها از سوی نماینده دامغان برای کاهش آسیب به منطقه تپه حصار نیز، افزود: موضوع کاهش سرعت قطارها در این منطقه نیز الزام نیست اما پیشنهاد شده و در دست بررسی است و در نتیجه همه همکاری لازم را برای حفظ میراث استان صورت خواهیم داد.

اهمیت تپه حصار

دکتر اسماعیل یغمایی استاد برجسته باستان شناسی و کسی که موی خود را در این راه سپید کرده، درباره جمع آوری مستندات خود درباره تپه حصار به یک موضوع عجیب در مستند ایران در پس هزاره‌ها که از شبکه مستند سیما نیز پخش شد می‌پردازد: پاییز 74 برای کاوش در بخشی که قرار بود ریل دوم راه آهن از آن بگذرد عازم دامغان شدم هر چند ریل اول هم خود کار اشتباهی بود اما به هر حال ریل را می‌کشیدند فرقی نداشت زیرا در آن مصمم بودند در نتیجه چهار ماه زمان داشتیم تا 250 متر را حفاری کنیم و دست کم برخی اشیا را نجات بدهیم اما هر روز از شمال و جنوب در تنگنای ریل‌ها قرار می‌گرفتیم.

کارشناس میراث فرهنگی استان سمنان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه آثار مخرب تردد قطارها بر محوطه تاریخی تپه حصار آشکار است زیرا لرزه‌هایی را ایجاد می‌کند که همگی می‌توانند برای بافت تاریخی هزاران ساله آن را دچار چالش کند، می‌گوید: یکی از خواسته‌های دامغان تغییر مسیر راه آهن از محوطه تاریخی تپه حصار است.

محمد مهدی شفیع زاده با بیان اینکه برای انجام این کار نیاز است ایستگاه دامغان حداقل 300 متر به پایین دست انتقال یابد و پل‌های روگذر روستای برم و شمس آباد برچیده شود، ابراز داشت: باید پل سیلاب رودخانه برم جابجا شود که باقیمت امروز بالغ بر حداقل یک هزار میلیارد تومان هزینه در بردارد و می‌توان با کمتر از 10 درصد هزینه نسبت به دیوارکشی حریم تپه حصار و همچنین از تکنیک‌های میرایی لرزش عبور قطار به حفظ و حراست از میراث بزرگ تاریخی به قدمت هفت هزار ساله اقدام و بقیه بودجه را صرف ساخت هتل پنج ستاره گردشگری و دیگر اماکن تاریخی کرد.

نباید با داشته‌هایمان اینگونه رفتار کنیم

یک کارشناس حوزه میراث فرهنگی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه کاروان سراها، قلعه‌ها، قدیمی‌ترین مسجد ایران، تپه‌های قدیمی، برج و باروهای تاریخی، و جاذبه‌های طبیعی دامغان همگی ارزشمند هستند و باید حفظ شوند، گفت: در این بین تپه حصار دارای اهمیتی بسزا است چرا که در کنار تمدن، یک سایت تحقیقاتی بزرگ و عظیم نیز درباره ایران باستان و عصر پارینه سنگی و کشف فلزات است.

مرتضی حسنیان با بیان اینکه در تپه حصار شاهد قدیمی‌ترین جراحی و جلوگیری از سرطان فک دنیا بودهایم، بیان کرد: در منابعی آمده که جراحی فک یک زن در تپه حصار به کشف رسیده که نشان از عظمت پزشکی در ایران باستان داشته است. برخی کشورها تاریخ نداشته خود را چنان بزرگ می‌پندارند که ناچار رو به اسطوره سازی می‌آوردند اما در همین دامغان مجموعه تاریخی تپه حصار هزاران سال قدمت و تاریخ را در خود جای داده اما به راحتی به دست خودمان در حال تخریب است.

تپه حصار حفظ شود

راه آهن شمال شرق (1) اعلام کرد که روزانه 90 رام قطار از مسیر ریلی استان سمنان عبور می‌کند از سوی دیگر هر لوکوموتیو توان کشیدن هشت تا 11 هزار تن بار را دارد لیکن روزانه نزدیک به یک میلیون تن بار از تپه حصار عبور می‌کند آیا این میزان بار برای تخریب محوطه‌ای که هفت هزار سال قدمت را با خود به دنبال دارد و امروز از سستی روزگار رنج می‌برد کافی نیست؟

اقدام برای تپه حصار و نجات آن در دامغان جدی است همانطور که مهدی بندر آبادی فرماندار دامغان در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اهمیت تپه حصار، می‌گوید: این محوطه ادوار مختلف تاریخی را در دورانی بیش از هفت هزار سال در درون خود داشته و یک گنجینه ارزشمند از پیشینیان است لذا عبور ریل راه آهن از وسط سایت تاریخی تپه حصار متأسفانه آسیب‌های زیادی به آن وارد کرده که ما درخواست مردم دامغان یعنی جابجایی ریل را اعلام و پیگیری کرده‌ایم.

فقط ریل نیست

یک کارشناس زمین شناسی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه اشتباه است اگر فکر کنیم که تنها خطری که تپه حصار را تهدید می‌کند ریل راه آهن است، می‌گوید: فرو نشست زمین و ایجاد شکاف‌هایی که در ورامین و کاشان و در همین جوار اتوبان قم گرمسار و برخی نقاط دیگر کشور دیده می‌شود، متأسفانه گریبان بیابان‌های جنوب استان سمنان به ویژه شاهرود و دامغان را نیز خواهد گرفت.

محمد حسن اسماعیلی با بیان اینکه آب زیر دشت‌های استان سمنان همگی در این دو دهه استحصال شده و امروز زمین مانند اسفنج خشکی بر بستر نمک نشسته است و در نتیجه با یک تکانه می‌توانیم شاهد ایجاد فرو چاله‌های عظیم باشیم زیرا زمین سست است، بیان داشت: امروز زمین اصطلاحا پوک شده و مانند چوبی که از درون خالی می‌شود با یک فشار دست خواهد شکست لذا معتقد هستیم که هجوم شورابه های کویری از کویر رضا قلی در جنوب از یک سو و سست شدن زمین از سوی دیگر فاجعه بزرگ‌تری از ریل راه آهن را به وجود خواهد آورد.

وی با بیان اینکه فرو چاله مشکل بزرگ‌تری حتی از ریل است، افزود: این مشکل دامن ریل راه آهن را نیز خواهد گرفت و امیدواریم فقط ریل زمانی که قطار مسافربری بر روی آن است دچار حادثه نشود چرا که برو حوادثی ماندن شکاف خوردن زمین و فرونشستن قطعا در سال‌های آتی رخ خواهد داد فقط زمان آن معلوم نیست.

خطرات جدی که تپه حصار را مورد تهدید قرار می‌دهد که از جمله آنها می‌توان به فرونشست زمین بر اثر خشکسالی و همچنین عبور ریل قطار از وسط این سایت تاریخی اشاره کرد تهدیداتی که سبب نابودی این مکان زیبا و قدیمی در آینده نزدیک خواهند شد. سوال اساسی که مردم در ذهن دارند اما این است که کجا با میراث هفت هزار و 500 ساله‌اش چنین رفتار می‌کند؟