حبس آمار نفس اقتصاد را می‌گیرد
حرکت در هر مسیری نیاز به یک نقشه راه دارد که به‌واسطه آن بتوان از اتفاقات پیش‌رو باخبر شد یا از بروز اتفاقات ناگوار جلوگیری کرد. تنظیم این نقشه راه نیز اصول خاص خود را دارد؛ یعنی باید پیشینه‌ای از موارد مختلف داشت که به‌واسطه آن برنامه‌ای متناسب با شرایط تهیه کرد.
در این سال‌ها برای مسیر پرپیچ‌وخم اقتصاد برنامه‌های متعددی نوشته شده که به‌عقیده کارشناسان برخی از آنها برپایه «هیچ» تهیه شده است. چرایی این امر نیز به نداشتن آماری دقیق و موشکافانه بازمی‌گردد. باتوجه به اهمیت توسعه صادرات غیرنفتی، ارائه آمار دقیق می‌تواند چراغ راهی برای فعالان تجاری باشد و سود ارز صادراتی را نصیب اقتصاد کند، با این حال تجارت نیز مانند بسیاری دیگر از بخش‌های اقتصاد، چند سالی است با فقر اطلاعات آماری مواجه شده و مشکل پیش‌بینی بازار نیز به سایر مشکلات فعالان تجاری افزوده شده است. صمت در این گزارش به بررسی پیامدهای نبود آمارهای دقیق از واردات و صادرات پرداخته است.
آمار صادرات و واردات را نداریم!
مدت‌هاست که در دنیا دسترسی به اطلاعات به ساده‌ترین روش‌های ممکن صورت می‌گیرد، اما در کشور ما دسترسی به ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین اطلاعات نیز ممکن نیست. دنیا به‌سرعت به سمت استفاده از داده‌ها در حرکت است، اما ما در سریع‌ترین زمان ممکن هر گونه دسترسی به داده‌های آماری را غیرممکن می‌کنیم، در حالی که برخی از آمارها، جزو ابتدایی‌ترین آمارها هستند و دسترسی به آنها هیچ بخشی را تحت تاثیر منفی قرار نمی‌دهد.
چندی پیش علی شریعتی، عضو اتاق بازرگانی درباره اهمیت ارائه اطلاعات توسط بانک مرکزی گفت: همیشه می‌گویند دیتاها مثل یک فانوس برای کشتی می‌ماند. زمانی که دنیا به سمت استفاده از آمار برای حرکت مطلوب‌تر در مسیر توسعه رفته، ما دسترسی به دیتاهای اولیه را مسدود کرده‌ایم؛ مثلا آمار صادرات و مقاصد آن از سایت گمرک برداشته شده، اما در ترکیه تمام آمارها وجود دارد. در ایران تمام آمارها حسی است و نمی‌توانیم رقابت سالم داشته باشیم.
وی درباره آماری مبنی بر سقوط 5 پله‌ای ایران در شاخص رفاه به انتخاب گفت: سقوط 5 پله‌ای ایران در شاخص رفاه زنگ خطری برای معیشت جامعه است که دولت باید با نگرانی عمیق‌تری به آن نگاه کند. با این وجود بانک مرکزی اقدام به حذف آمارها کرده و آمار دقیقی از وضعیت اقتصادی کشور وجود ندارد. من به‌عنوان یک فعال اقتصادی می‌گویم ما در کشوری هستیم که واتس‌آپ و توئیتر در آن فیلتر است و از جریان باز اطلاعات دور مانده‌ایم. چند سال است که حتی آمارهای ساده واردات و صادرات منتشر نمی‌شود و بانک مرکزی نیز چند سالی است آمار تورم و شاخص‌ها را به‌طور رسمی اعلام نمی‌کند. شریعتی درباره نقش بانک مرکزی در منتشر نشدن داده‌ها و آمارهای موردنیاز گفت: کسانی در رأس بانک مرکزی قرار دارند که نرخ بازار غیررسمی را قبول ندارند و می‌گویند هر کسی در بازار خرید میکند در اقتصاد اخلال ایجاد میکند. یک اصل جهانی این است که بانک مرکزی باید مستقل باشد، اما بانک مرکزی ما به‌دلیل مشکلات تحریمی هیچ وقت مستقل نیست. این اتفاقات ویژه خاورمیانه و ایران است و عجیب نیست. آمار گمرکی، تورم، شاخص نقطه به نقطه، حجم پول و... باید منتشر شود؛ این آمارها آمارهای اولیه هستند. اگر به یک اقتصاددان در کشور دیگری بگویید ما آمار صادرات را نداریم به شما می‌خندد. با این شرایط موفقیت در اهداف تجاری چقدر ممکن است؟ البته این سوال هم مطرح است که دسترسی به آمار دقیق چه ضرر و زیانی می‌تواند داشته باشد؟ اصلا چقدر می‌توان به آمار منتشرشده اعتماد کرد؟
دولت آمارسازی میکند
مرتضی افقه، کارشناس اقتصاد درباره تاثیر فقدان آمارهای درست بر روند تجاری به صمت گفت: پیش‌بینی آینده و برنامه‌ریزی‌ها از طریق آمار و ارقام صورت می‌گیرد و در صورتی که آمار و ارقام صحیح در اختیار متخصصان نباشد، امکان برنامه‌ریزی برای آینده و تعیین هدف و حرکت به سمت آن هم وجود نخواهد داشت. دولت یک رویه جدید را شروع کرده که آن مخفی کردن آمارها، غیرواقعی کردن آمارها یا تاخیر در اعلام آمارها است. دلیل این موضوع نیز این است که پیش از دست گرفتن امور، وعده‌های بسیاری برای حل مشکلات داده‌اند که هنوز مشخص نیست این وعده‌ها برای کسب رای بود یا فقدان آگاهی. در واقع مسئولان قول بزرگ دادند و از انجام وعده سر باز زدند و در نهایت این اتفاقات رخ داده است.
وی ضمن تاکید بر اینکه بازه زمانی حل مشکلات را باید کوتاه‌مدت و بلندمدت در نظر گرفت، افزود: اگر شخصی مختصر آشنایی با ساختار فعلی داشته باشد، می‌داند مشکلات در کوتاه‌مدت با رفع تحریم و در بلندمدت با تحولات ساختاری حل می‌شود. در حال حاضر دولت نه‌تنها نمی‌تواند تورم را مهار کند، بلکه قادر به جلوگیری از افزایش نرخ تورم هم نیست و اکنون نیز با کسری بودجه مواجه است که این وضعیت خود عامل ایجاد تورم در کشور است.
ضعیفترین کابینه برای کوهی از مشکلات
این کارشناس اقتصاد با انتقاد از عملکرد فعلی دولت، بیان کرد: متاسفانه در مقابل کوهی از مشکلات و وعده‌های زیبایی که داده شده بود با یکی از ضعیفترین کابینه‌ها روبه‌رو شدیم که حتی قادر به مدیریت شرایط عادی نیز نبود؛ چه برسد به شرایط بحرانی که در حال حاضر با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم. از سوی دیگر افراد متخصص می‌دانند تغییر در سطح وزیر، رئیس بانک مرکزی، رئیس سازمان برنامه و بودجه چقدر می‌تواند فرصت‌های موجود و سرمایه‌ها را از بین ببرد. به‌هرحال اکنون دولت با ناکامی‌هایی مواجه شده که توجیهی برای آنها ندارد و به‌نظر می‌رسد همین ناکامی و نگرانی از ریزش طرفداران موجب شده دست به آمارسازی یا تاخیر در انتشار آمار بزند. در برخی موارد نیز آمارهایی مبهم اعلام میکند که نمی‌توان از آنها در جهت تحلیل و برنامه‌ریزی استفاده کرد.
ابزاری برای عملکرد بهتر تجارت
افقه آمار را ابزاری برای عملکرد بهتر تجارت در نظر گرفت و گفت: در تحلیل‌های اقتصادی در بخش تجارت و تولید داخلی تنها ابزاری که می‌تواند به تحلیلگر کمک کند، آمارهای دقیق است. اگر این ابزار در دسترس نباشد، تاجر و تولیدکننده نمی‌توانند برنامه‌ریزی برای آینده داشته باشند. اکنون دولت سردرگم است و این‌گونه آماردهی‌ها حتی به نفع دولت هم نیست. از سوی دیگر برنامه‌ریزان و محققان نیز نمی‌توانند به دولت کمکی کنند.
فرصتسوزی جبرانناپذیر
این کارشناس اقتصاد با تاکید بر اینکه نبود آمار مشکلاتی به‌همراه دارد که وجود آمارهای غلط آنها را چندین برابر میکند، افزود: متاسفانه دولت سرمایه اجتماعی خود را از دست داده و مردم به خیلی از وعده‌ها اعتماد ندارند. در نهایت همین ابهام موجب می‌شود، کارگزاران اقتصاد در تصمیمات خود دچار سردرگمی شوند و این معطل ماندن‌ها فرصتسوزی جبران‌ناپذیری را با خود به همراه خواهد داشت.
باید آمارهای واقعی را منتشر کرد
یدالله صادقی، رئیس اسبق سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران درباره تاثیر نبود آمارهای درست بر صادرات و واردات به صمت گفت: فقدان آمار به‌ویژه در زمینه تجارت خارجی در بررسی‌های تولیدکنندگان و صادرکنندگان از بازار موثر است. اگر آمارها به‌موقع منتشر نشود، آگاهی و اطلاع‌رسانی را تحت شعاع قرار خواهد داد و برنامه‌ریزی را سخت و تا حد زیادی غیرممکن میکند؛ در نتیجه عملکرد تاجران در صادرات و واردات ضعیف خواهد شد. وی با اشاره به اینکه باید مسائل اقتصادی را از سیاسی جدا کرد، افزود: در اقتصاد باید آمارهای واقعی را منتشر کرد و این موضوع را نباید با مسائل سیاسی و اجتماعی پیوند زد. یکی از دلایل فقدان آمارهای درست وعده‌هایی است که توسط دولت‌ها ارائه می‌شود و ممکن است سوژه رقبای سیاسی قرار بگیرد؛ در نتیجه در ارائه آمارها کم‌کاری می‌کنند.
راهی برای تحقق شعار سال
رئیس اسبق سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران با اشاره به الزامات تحقق شعار سال گفت: اگر قرار است رشد تولید، مهار تورم و سایر اهداف اقتصادی محقق شود باید خیلی از واقعیت‌های رخ داده در قالب آمار و اطلاعات پردازش‌شده در دسترس مردم و فعالان اقتصادی قرار گیرد. صادقی با اشاره به اینکه بازار نیز تحت تاثیر آمار و ارقام است، افزود: بازار تحت تاثیر متغیرهای مختلفی قرار دارد که یکی از آنها همین آمار است. برنامه‌ریزی برای کنترل بازار نیاز به اطلاعات دقیق و درست دارد که متاسفانه در شرایط فعلی دسترسی به آن ممکن نیست.
رفع مشکلات و فراهم کردن زمینههای تجارت
رئیس اسبق سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران در بیان راهکار بهبود اوضاع صادرات گفت: به‌منظور بهبود وضعیت صادرات، باید تمرکز خود را بر تقویت بخش تولید معطوف کنیم. افزایش کیفیت محصولات تولیدی چه برای مصرف عام در داخل و چه برای صادرات، یکی از پایه‌های اصلی گسترش صادرات است. همچنین قیمت‌گذاری مناسب و ایجاد مزیت رقابتی برای حضور در بازارهای جهانی، از دیگر ارکان توسعه تجارت خارجی است. برای گسترش صادرات و افزایش درآمدهای ارزی نباید تنها به مسائلی همچون پیمان‌های پولی بسنده کنیم. رفع مشکلات و فراهم‌کردن زمینههای تجارت، از الزامی‌ترین اقدامات است. پیمان‌های پولی دو یا چندجانبه تنها روند تجارت را تسهیل می‌کنند و از موانع می‌کاهند.
سخن پایانی
اوضاع اقتصاد به حدی وخیم است که گویی به بیماری صعب‌العلاج مبتلا شده است. شاید می‌شد امیدی با برنامه‌ریزی درست به توسعه صادرات و واردات داشت که آن نیز با این همه پنهان‌کاری از بین رفت. بدون آماری درست باید چگونه مسائل را کارشناسی کرد تا به پیشرفت رسید. در واقع با وضعیت اقتصادی فعلی رشد تولید و بهبود اوضاع تجارت تنها با برنامه‌ریزی درست و دستیابی به آمار واقعی ممکن است. با اوضاع یادشده سوالی که مطرح می‌شود این است که این برنامه‌های طولانی و چندبندی که ارائه می‌شوند بر چه اساسی نوشته می‌شوند. آیا یک تاجر نباید برای برنامه‌ریزی و رسیدن به هدف خود آمار دقیقی از میزان صادرات و واردات داشته باشد؟ جای سوال دارد که دولت از چه می‌ترسد که آمارهای اقتصادی را منظم و شفاف منتشر نمی‌کند؟ اصلا هدف دولت از این پنهان‌کاری چیست؟ شاید هم دولت به فکر مردم است و فکر میکند، بی‌خبری خوش‌خبری است./ روزنامه صمت