خدشه بر چهره عروس زاگرس با بزرگنمایی آسیب‌های اجتماعی
ایلام - ایرنا - ایلام شهره به عروس زاگرس به عنوان غربی‌ترین نقطه کشور روزگاری سپر توپ و تانک رژیم بعث بود و مردمان غیورش هشت سال به دفاع از خاک این دیار پرداختند تا وجبی از آن به دست بیگانگان نیفتد اما پس از آن هر بار که مسیر رشد و توسعه را در پیش گرفت و می‌رفت تا درهایش را به روی سرمایه‌گذاران بگشاید و تصویر جنگ را از چهره کوی و برزنش بزداید با سدی به نام بزرگنمایی آسیب‌های اجتماعی...
تقدیم سه هزار شهید، 11 هزار جانباز و 332 آزاده سند محکم دفاع غیرتمندانه مردم این دیار در دوران هشت سال دفاع مقدس از کشور است که عاشقانه و با خلق زیباترین صحنه‌های ایثار و گذشت از جان خود برای حفظ آب و خاک و وطن ایستادند، دفاع کردند و جنگیدند.
بعد از پایان جنگ تحمیلی عروس زاگرس ماند با مردمی جنگ‌زده و شهری که بیش از 300 مرتبه توسط دشمن بمباران شده بود، اگرچه مسوولان کشور برای آبادانی این منطقه اقدام‌هایی انجام دادند اما این استان با وجود تخریب‌های وسیع، زودتر از سایر استان‌ها از روند بازسازی خارج شد.
ایلام با وجود آسیب‌های دوران جنگ که بر مردمش و این استان وارد شده بود به عنوان یکی از استان‌های غنی در زمینه ذخایر نفت و گاز و پتروشیمی با روی کار آمدن دولت‌های مختلف، روز به روز با راه‌اندازی شرکت‌ها و صنایع مختلف در مسیر آبادانی و رونق قرار گرفت و موجب شد نام ایلام دیگر در کشور به عنوان استانی جنگ‌زده مطرح نباشد.
از طرفی جاذبه‌های تاریخی و طبیعت بکر و منحصر بفرد ایلام موجب جذب سرمایه گذاران از مناطق مختلف کشور به این استان شد و رفته رفته در اواخر دهه 80 با ساقط شدن رژیم بعث عراق و بازگشایی مرز مهران به قدمگان زائران عتبات عالیات تبدیل شد.
اما آنچه چهره زیبا و موفق عروس زاگرس را خدشه‌دار کرد، آسیب‌های اجتماعی بویژه خودکشی بود که موجب شد این استان در جایگاه نخست این آسیب در کشور قرار گیرد.
آمارهای خودکشی بویژه خودسوزی در دهه 70 بین بانوان ایلامی افزایش یافت اما شیوه خودکشی تغییر کرد و از دهه 80 به بعد بین مردان نیز به شیوه‌ای غیر از خودسوزی رواج یافت.
با وجود انجام تحقیق‌ها و بررسی‌های گسترده برای یافتن علت خودکشی در این استان اما بر اساس اعلام کارشناسان امور اجتماعی به دلیل اینکه این آسیب پدیده‌ای چند وجهی است هنوز علت آن معلوم نیست اما آنچه در این میان حایز اهمیت است بزرگنمایی آن توسط برخی رسانه‌ها و تحلیل‌های نادرستی است که به عقیده بسیاری از جامعه شناسان و کارشناسان مسایل اجتماعی، این مساله اگر چه می‌تواند تلنگری برای مسوولان باشد ولی چهره ایلام را خدشه‌دار می‌کند و به فرار سرمایه‌گذاران منجر می‌شود.
نمونه بارز آن خودکشی دختر 12 ساله اهل یکی از روستاهای شهرستان هلیلان بود که هفته گذشته انتشار این خبر بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های کشور داشت تا جاییکه بهانه رسانه‌های مخالف نظام برای تخریب خدمات نظام و مسوولان نیز شد.
اگرچه این ماجرا تلخ و دور از ذهن است که دختری 12 ساله چگونه اوج در دوران کودکی تصمیم به پایان دادن به زندگی خود می‌گیرد و از طرفی این حادثه تلنگری برای توجه مسوؤلان کشور به مناطق محروم و کمتر توسعه یافته است اما آنچه بیش از پیش اهمیت دارد تحلیل‌های نادرست برخی رسانه‌ها بود که بجای پرداختن و ریشه‌یابی علل این موضوع و ارایه راهکارهای لازم، علت این واقعه را به افراد و نهادی خاص نسبت دادند و به نوعی شریک هجمه‌های دشمنان شدند.
رسانه‌هایی که به گفته یکی از جامعه شناسان و کارشناسان مسائل و آسیب‌های اجتماعی، می‌توانند نقش دوگانه‌ای را ایفا کنند بطوریکه هم آگاهی‌بخشی در جهت بازدارندگی آسیب‌ها را داشته باشند و هم با انتشار اخبار و نوشته‌های غیرعلمی و احساسی، تشدیدکننده موضوع شوند.
رسانه‌ها ذهنیت‌ها را می‌سازند و رفتارها را شکل می‌دهند
خلیل کمربیگی پژوهشگر فرهنگی و اجتماعی ایلام در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: رسانه‌ها به عنوان چشمان بیدار جامعه زوایای تاریک موضوعات را برای افکار عمومی روشن کرده و منعکس کننده واقعیت‌های جامعه هستند، آنها ذهنیت‌ها را می‌سازند و رفتارها را شکل می‌دهند از این رو در پیشگیری از آسیب‌های جامعه نقش بسیار با اهمیتی دارند.
وی ادامه داد: رادیو و تلویزیون، مطبوعات محلی، خبرگزاری‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی که در حال حاضر فراگیر شده‌اند می‌توانند با انتشار مقالات، گزارش‌ها، مصاحبه‌های علمی با صاحب‌نظران، ابعاد و ریشه‌های مسائل را شکافته و زوایای مختلف آسیب‌های اجتماعی را برای مردم آشکار سازند بطوریکه با تهیه گزارش و انتشار اخبار صحیح، پیامدهای منفی مسائل و آسیب‌های اجتماعی را تشریح و راهکارهای موثر را برای غلبه بر آنها را منتشر کنند.
آسیب‌های اجتماعی قابلیت بازتولید و اشاعه دارند / لزوم پرداخت رسانه‌ها به تحلیل‌ها بجای جزییات وقایع
این پژوهشگر فرهنگی و اجتماعی معتقد است: با توجه به اثرگذاری، انعکاس آسیب‌های اجتماعی و نحوه پردازش آنها نیز متفاوت است، به عنوان نمونه پرداختن به مساله خودکشی با حاشیه‌نشینی متفاوت است به طوری که سازمان‌های مختلف جهانی فعال در عرصه خودکشی و سازمان بهداشت جهانی، با توجه به حساسیت مساله‌ای چون خودکشی، اقدام به انتشار دستورالعمل‌هایی در زمینه چگونگی انعکاس آسیب خودکشی در رسانه کرده‌اند.
وی با بیان اینکه در ایران نیز دفتر سلامت روانی و اجتماعی وزارت بهداشت، درمان و آموزش و پزشکی، دستورالعملی در این زمینه منتشر کرده است، افزود: در ایلام نیز در چند سال اخیر، چند همایش و نشست در خصوص این مساله توسط دفتر امور اجتماعی استانداری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، بهزیستی و خانه مطبوعات با حضور صاحب‌نظران کشور برای اصحاب مطبوعات و رسانه‌های جمعی استان برگزار شده که خوشبختانه باعث تغییر رویکرد بسیاری از پیشکسوتان رسانه در استان شده است.
وی اظهار کرد: با توجه به اینکه بسیاری از جرایم و آسیب‌های اجتماعی قابلیت بازتولید و اشاعه دارند بنابراین رسانه‌ها باید به جای پرداختن به جزییات وقایع به تحلیل آسیب‌های اجتماعی و ارایه راهکارهای مناسب در گفت و گو با کارشناسان و مسوؤلان مربوطه بپردازند.
بزرگنمایی آسیب‌ها خطر افزایش آن در افراد مستعد را دارد / ساده‌انگاری مرگ با مظلوم یا قهرمان سازی از فرد خودکش
کمربیگی اظهار کرد: بزرگنمایی آسیبی مثل خودکشی موجب آموزش و اشاعه آن می‌شود و خطر افزایش در افراد مستعد را به همراه دارد.
وی با بیان اینکه برخی مواقع رسانه‌ها در انتشار اخبار آسیب‌های اجتماعی از هم سبقت می‌گیرند، گفت: نباید جزیی‌ترین زوایای زندگی یک فرد در رسانه‌ها منتشر شود، تیترهای احساسی و هیجانی، انتشار تصاویر مربوط به فرد خودکش و خانواده وی، محل زندگی، لباس و لوازم شخصی، حتی وصیتنامه، مشق‌ها و دستخط وی از مواردی است که به جای بازدارندگی، نقش اشاعه‌دهندگی را دارند.
وی یادآور شد: متاسفانه این موارد بیشتر در شبکه‌های اجتماعی مجازی که افراد دوره‌های مورد نیاز رسانهای را نگذرانده‌اند بیشتر دیده می‌شود و از فرد خودکش، قهرمان یا مظلوم ساخته، برایش شعر و قصه می‌سرایند و داستان زندگیش را برای همسالان و هم‌محلی‌هایش تعریف و مرگ را برایشان ساده و آسان جلوه می‌دهند.
رسانه‌ها راه فرار از فقر را خودکشی جلوه ندهند
این جامعه‌شناس معتقد است: معرفی کردن ایلام به عنوان پایتخت خودکشی جهان موجب بدنامی ایلام و عدم ترغیب سرمایه‌گذاران و گردشگران می‌شود و نباید مسائل را به گونه‌ای جلوه دهیم که راه رهایی از فقر خودکشی است چرا که خودکشی‌ها بویژه بین نوجوانان و جوانان تقلیدی است و موجب یادگیری شیوه‌های خودکشی و راهکارهای برون رفت این مساله می‌شود.
به گفته کمربیگی، سازمان بهداشت جهانی، جزوه‌ای 17 صفحه‌ای با عنوان پیشگیری از خودکشی منتشر کرده است که در آن به صراحت گفته شده بخشی از خودکشی‌هایی که نوجوانان آسیب‌پذیر را در بر می‌گیرد از طریق رسانه‌ها ممکن است تحت تاثیر شرکت در رفتار خودکشی قرار گرفته باشد.
این جامع شناس معتقد است: بنابراین بدلیل آنکه نوجوانان به سمت همانندسازی انجام رفتارهای هیجانی و پرخطر میل دارند رسانه‌ها باید از فنون خنثی‌سازی استفاده کرده و انعکاس دهنده رفتارها و تجربیات مثبت باشند.
رسانه‌ها بجای معرفی افرادیکه مهارت غلبه بر مشکلات را نداشته‌اند، الگوهای مثبت را معرفی کنند
وی اظهار کرد: رسانه ها به جای معرفی نوجوان و جوانانی که به هر دلیلی مهارت غلبه بر مشکلات متعدد را نداشته به معرفی الگوهای مثبتی بپردازند که در شرایط سخت و بحران زندگی کرده و با پشت سر گذاشتن آنها راه‌های موفقیت را یکی پس از دیگری طی می‌کنند.
کمربیگی افزود: از طرف دیگر رسانه‌ها به جای تمرکز بر روی فرد و جزییات زندگی آسیب‌دیده، به مسائل و آسیب‌های اجتماعی بپردازند، زمینه‌هایی که باعث پدید آمن آنها شده است را بشکافند، مهارت‌های مختلف زندگی را آموزش دهند، سواد رسانهای را افزایش داده و راهکارهای رهایی از آسیب‌های اجتماعی را پیشنهاد دهند.
دستاویز قرار دادن آسیب‌های اجتماعی امید به کاهش آنها را از بین می‌برد
وی اضافه کرد: چنانچه آسیب‌های اجتماعی دستاویزی برای بازی‌های سیاسی شوند هیچگاه نباید انتظار کاهش آسیب‌ها را داشته باشیم.
کمربیگی تاکید کرد: ایلام دارای مشکلات زیادی است اما به جای اصل نباید به فرع پرداخت، پرداختن به جزییات ما را از اصل باز داشته و گرفتار حواشی می‌کند.
زهرا عبدالهی دانش‌آموخته جامعه‌شناسی گروه‌های اجتماعی نیز معتقد است اگر چه آسیب‌های اجتماعی در جامعه وجود دارد و نباید منکر آن شد اما سیاه‌نمایی هیچ کمکی به رفع آن و توسعه استان نمی‌کند.
بزرگنمایی آسیب‌های اجتماعی تاثیری در کاهش آنها ندارد
عبدالهی به خبرنگار ایرنا گفت: هر جامعه‌ای متناسب با شرایط خود با انواعی از آسیب‌های اجتماعی روبروست که تاثیرات مخربی بر روی فرآیند پیشرفت آن جامعه دارد.
وی ادامه داد: بروز آسیب‌های اجتماعی به عوامل متعددی وابسته است و شناخت چنین عواملی می‌تواند مسیر حرکت جامعه را به سوی ترقی هموار سازد.
وی اظهار کرد: آسیب‌های اجتماعی واقعیت‌های جامعه هستند که باید به دور از سیاه‌نمایی این واقعیات را دید چرا که برنامه‌ریزی اصولی مسوؤلان جهت کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی مستلزم درک واقعی از آسیب‌های اجتماعی است اما بزرگنمایی آسیب‌ها در کاهش آنها تاثیری ندارد.
به عقیده وی، بزرگنمایی آسیب‌های اجتماعی واکنش‌های احساسی در پی دارد و در واقع اهرمی می‌شود برای مردم آن جامعه که به سمت آسیب‌های بیشتری سوق داده شوند.
حس ناامنی و بدبینی، ره‌آورد بزرگنمایی آسیب‌های اجتماعی در ایلام
یکی دیگر از جامعه شناسان فرهنگی و روزنامه‌نگاران ایلامی معتقد است: مطرح شدن آسیب‌های اجتماعی شاید موجب توجه مسوؤلان و دست‌اندکاران مربوطه برای انجام کارهای موثر در مقابله با موضوع آسیب شود اما فریاد زدن این موضوع بدون کارشناسی از سوی رسانه‌ها برای آن جامعه آسیب‌دیده و سایر جوامع خارجی باعث حس ناامنی و وحشت و رشد بدبینی و دیدگاه منفی آنها می‌شود.
حمید حیدر پناه اظهار کرد: بزرگنمایی آسیب‌های اجتماعی اثرات اقتصادی و سیاسی نیز دارد به عنوان مثال سرمایه‌گذاری که قصد ایجاد پایگاه اجتماعی و فرهنگی در یک منطقه را داشته باشد با اطلاع از آسیب‌های اجتماعی یک منطقه حس ناامنی خواهد داشت.
وی گفت: راهکار برخورد رسانه‌ها در این مواقع برخورد بدور از احساسات، عقلانی، علمی و حساب شده است.
برخورد احساسی توام با جنجال و هیاهو به رفع آسیب‌های اجتماعی کمکی نمی‌کند
وی در ادامه گفت: در هر جامعه‌ای درصدی از آسیب‌های اجتماعی وجود دارد و ایلام نیز مستثنی نیست و در مناطقی با شدت و ضعف این آسیب‌ها وجود دارد اما بزرگنمایی و تاکید بیش از حد به یک آسیب نه تنها کمکی به رفع آن نمی‌کند بلکه اثرات مخربی داشته و گاهی ممکن است موجب اشاعه و پر رنگ کردن آن نیز شود.
وی اظهار کرد: نگاه و برخورد با آسیب‌های اجتماعی باید توام با منطق و درایت و علمی و هوشمندانه باشد و برخورد احساسی توام با جنجال و هیاهو کمکی به رفع آن نخواهد کرد.
به گفته حیدرپناه، شاید استدلال برخی افراد این باشد که با رسانهای کردن و مانور دادن در چنین شرایطی می‌توانند صدای خاموش بسیاری از افراد و مردم یک منطقه باشند و آنرا به مسوؤلان منعکس کنند اما تجربه‌های مشابه نشان داده است با این راهکار موثر نیست و تب حادثه نیز فروکش نمی‌کند.
وی معتقد است: برخورد احساسی، سطحی و غیرمنطقی با آسیب‌های اجتماعی در واقع نه تنها کمکی نمی‌کند بلکه ممکن است اثرات مخربی داشته و با فاصله نزدیک شاهد افزایش این پدیده‌ها باشیم.
این جامعه‌شناس ابراز امیدواری کرد: در این مواقع با اتخاذ سیاست‌های منطقی، علمی و حساب شده از طریق نگاه متخصصان و جلب نظرات مسوؤلان مربوطه بتوانیم به حل مساله کمک کنیم.
رسانه‌ها در مواقع بحران وظیفه ذاتی خود را فراموش نکنند
معاون فرهنگی و رسانهای اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ایلام نیز در این خصوص معتقد است: در مواقع بحران به ویژه مسایل و آسیب‌های مزمن اجتماعی نظیر خودکشی و محرومیت، رسانه‌ها چنانچه همان وظیفه ذاتی خود که بر مبنای اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی و بالا بردن سطح دانش مخاطبان تعریف شده است را به خوبی انجام دهند در واقع به تبیین درست و حل بحران کمک زیادی خواهند کرد.
یونس قیطانی با بیان اینکه در دنیای امروز آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی یک طرفه نیست و باید این امر دوسویه انجام شود، افزود: باید هم به مخاطبان اطلاعات درستی از واقعه داده شود و هم به مسوؤلان گزارش درستی بر مبنای تحلیل‌های درست رسانهای ارائه شود.
وی اظهار کرد: در غیر اینصورت مخاطب امروز با داشتن راه‌های متعدد و متنوع دست‌یابی به اخبار و اطلاعات بدون شک دچار ابهام و عدم تشخیص درست واقعیت می‌شود و این مساله می‌تواند تمام فضای جامعه را مسموم کند.
بزرگنمایی ژورنالیستی با بزرگنمایی ناشی از عدم تحقیقات کافی متفاوت است
قیطانی در ادامه گفت: بزرگنمایی انعکاس رویدادها در رسانه‌ها با هدف مهم جلوه دادن و ترغیب مسوؤلان برای تسریع در توجه بیشتر و حل مشکلات یکی از ویژگی‌های فنون ژورنالیستی است که با بزرگنمایی حاصل اطلاعات غلط، عدم تحقیقات کافی و مشاهدات عینی، تعمیم دادن موضوع به سایر مشکلات و کمبودهای غیرمرتبط با رویداد بسیار متفاوت است.
وی در خصوص خودکشی دختر 12 ساله هلیلانی نیز تاکید کرد: بیان مجدد موارد مشابه خودکشی و کودک‌همسری پیش از این، تثبیت و نهادینه شدن پسوند محرومیت برای منطقه هلیلان، مقایسه تطبیقی منطقه با سایر مناطق مشابه با وجود داشتن منابع و پتانسیل‌های طبیعی، عدم توجه ملموس مسوؤلان و تجویز مسکن‌های کم‌اثر برای یک بازه زمانی کوتاه بعد از رویدادهای مشابه موجب چنین بزرگنمایی‌های مخرب و پیش‌داوری‌های عجولانه شده است.
وی اظهار کرد: این مساله نه تنها گره‌ای از مشکلات را نمی‌گشاید بلکه به هدر رفتن انرژی و تمرکز رسانه‌ها و مسوؤلان در پرداختن به اصل موضوع منجر می‌شود و همین بزرگنمایی حاصل از هیجان به مانند نقطه اوج یک فواره است که خیلی زود فروکش می‌کند و خود عامل اصلی حمایت‌های مقطعی می شود که توسعه همه جانبه این منطقه را در یک تسلسل باطل قرار داده است.
رسانهای کردن بیش از حد خودکشی، آموزش شیوه رهایی از مشکلات برای افراد آسیب‌پذیر است
یک کارشناس دیگر مسایل اجتماعی نیز گفت: انعکاس رسانهای نادرست آسیب‌های اجتماعی نه تنها کمکی به رفع آن نمی‌کند بلکه عامل تشدید کننده این آسیب نیز خواهد بود.
علی مهرعلیزاده افزود: در بسیاری از موارد بزرگنمایی و انعکاس بیش از حد یک آسیب اجتماعی موجب یادگیری و الگوسازی برای انجام این آسیب در سایر افراد می‌شود و دردی را دوا نمی‌کند.
وی ادامه داد: در حادثه خودکشی کودک هلیلانی شاید این مساله از نگاه عموم دور مانده باشد که رسانهای کردن بیش از حد این موضوع موجب یادگیری و به نوعی آموزش غیرمستقیم خودکشی و شیوه رهایی از مشکلات برای افراد در معرض آسیب‌های اجتماعی است.
به گفته وی، این مساله بویژه در نوجوانان و جوانانی که احساس یاس و ناامیدی می‌کنند بیشتر تاثیرگذار خواهد بود.
گلایه مسوؤلان از طرح نام ایلام با پسوند آسیب‌ها
مسوؤلان استان ایلام نیز از بزرگنمایی آسیب‌های اجتماعی دل پری دارند بطوریکه معاون سیاسی امنیتی استاندار ایلام در نشست کارگروه اجتماعی و فرهنگی استان از این مساله گلایه کرد.
محمد نوذری در این نشست با انتقاد از برخی رسانه‌ها در بزرگنمایی آسیب‌های اجتماعی، تاکید کرد: این مساله هم موجب بدنامی استان و هم یاس و ناامیدی مردم می‌شود.
وی اظهار کرد: در مسایل اجتماعی باید بدور از بررسی‌های احساسی، واقع‌بینانه و کارشناسانه عمل شود تا نام ایلام در کشور با پسوند آسیب‌های اجتماعی همراه نباشد.
استاندار ایلام نیز در موضوع حادثه تلخ خودکشی دختربچه اهل هلیلان ضمن ابراز تاسف گفت: در این خصوص یک تیم مسوول بررسی موضوع شده است اما نباید با انتشار برخی پیش‌داوری‌ها، اظهارنظرها و گمانه‌زنی‌های غیرمستند خوراک تبلیغاتی دشمنان نظام را تهیه کرد.
قاسم سلیمانی‌دشتکی یادآور شد: برخی افراد و رسانه‌ها بدون اطلاع دقیق از موضوع به صورت مغرضانه به تشریح این مساله پرداختند، اما در این بین یک دسته از رسانه‌ها ضمن بیان نقطه نظرات خود در کنار نقاط ضعف، نقاط قوت و خدمات را نیز گفتند با این حال از مشاوره و نظر کارشناسی افراد در این خصوص استقبال می‌شود.
استان ایلام با 580 هزار نفر جمعیت همانند سایر استان های کشور با آسیب های اجتماعی متعددی از جمله خودکشی مواجه است.
*س_برچسب‌ها_س*