خطیب‌زاده: اعزام استاد به کرسی‌های زبان فارسی را جدی بگیریم

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، هشتمین گردهمایی مؤسسه‌های فعال آموزش زبان فارسی در جهان صبح امروز، هشتم اسفندماه، با حضور غلامعلی حداد‌عادل رئیس بنیاد سعدی، شیخ الاسلامی رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل وزارت امور خارجه، خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه‌، حجت‌الاسلام ایمانی‌پور رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و سالار آملی قائم مقام وزیر امور خارجه در امور بین‌الملل در مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل وزارت امور خارجه برگزار شد.

شهروز فلاحت‌پیشه، معاون بین‌الملل بنیاد سعدی، در این مراسم در سخنانی با اشاره به گزارشی درباره نشست‌های پیشین گفت: شناخت متقابل و بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و هم‌افزایی بین دستگاه‌ها و نهادهای متولی آموزش زبان فارسی به جهان عامل اصلی و انگیزه اولیه‌ای بود که موجب شد بنیاد سعدی پیشنهاد برگزاری این همایش را در دستور کار قرار دهد. اولین همایش در سال 93 با حصور 23 دستگاه برگزار شد که هدف آن، پرهیز از دوباره کاری برخی دستگاه‌ها در حوزه آموزش زبان فارسی و شناخت دستگاه‌ها از یکدیگر بود.

شیخ‌الاسلامی، رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل وزارت امور خارجه، نیز در سخنانی به ارائه گزارش مختصری از فعالیت دانشکده روابط بین‌الملل در حوزه آموزش زبان فارسی به علاقه‌مندان و زبان‌آموزان غیر ایرانی پرداخت و گفت: دانشکده روابط بین‌الملل حدود 35 سال است که در زمینه آموزش زبان فارسی فعال است و کارنامه بسیار درخشانی دارد. بر اساس گفت‌وگوهایی که با آقای حداد عادل و هماهنگی‌هایی که با مجموعه بنیاد سعدی داشتیم، فعالیت ما در زمینه آموزش زبان فارسی عمدتاً متمرکز بر سه گروه از علاقه‌مندان است. گروه اول دیپلمات‌های خارجی مقیم تهران و خانواده‌های آنها هستند که ترجیح داده شده آموزش آنها در دانشکده و توسط استادانی که علاوه بر تخصص آموزش فارسی، تخصص‌های مضاعفی هم در حوزه‌های سیاست خارجی و روابط بین‌المللی و واژگان تخصصی دارند، انجام شود.

وی ادامه داد: بسیاری از خانوده‌های دیپلمات‌های ایرانی جزو دانشجویان و زبان‌آموزان دانشکده روابط بین‌الملل هستند و انصافاً غیر از اینکه در حوزه آموزش زبان فارسی مؤثر بوده‌اند، فرصت‌هایی را هم برای دانشکده و مرکز مطالعات و موقعیت‌هایی برای دستگاه وزارت امور خارجه ایجاد کرده‌اند.

شیخ‌الاسلامی تصریح کرد: گروه دوم زبان‌آموزان ما کارشناسان دستگاه‌های سیاست خارجی و دیپلمات‌هایی هستند که یا مسئولیت امور ایران را در وزارت خارجه‌های خود بر عهده دارند یا قرار است که داشته باشند. همچنین دیپلمات‌های جوانی که در کشورهای دیگر مشغول‌اند و قرار است کارهای ایران را پیگیری کنند، برای آموختن زبان فارسی به ما مراجعه می‌کنند.

وی افزود: گروه سوم دانشجویان ایران‌شناسی هستند که در این دانشکده درس می‌خوانند. ما از سال‌های دور یک برنامه کارشناسی ارشد مطالعات ایران شناسی داریم که سر فصل‌های مصوب آن با ایران‌شناسی در دانشگاه‌های دیگر متفاوت است. آنچه که در دانشکده روابط بین‌الملل تدریس می‌شود، مطالعات ایران معاصر است. تمرکز بر نظام سیاسی ایران در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، مباحث انرژی و... از جمله برنامه‌ها و محورهای در نظر گرفته شده برای تدریس است.

رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل وزارت امور خارجه تصریح کرد: برنامه آموزش زبان ما در زمان شیوع کرونا اگرچه کاهش چشمگیری پیدا کرد، اما به هیچ عنوان متوقف نشد. امیدواریم با رفع مشکلاتی که برای دانشکده پیش آمده و با پایان همه‌گیری ویروس کرونا، مجداً شاهد شکوفایی برنامه‌های آموزش زبان فارسی باشیم.

علاقه‌مندی مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل برای پژوهش در زمینه ارتباط زبان فارسی وسیاست خارجی 

وی گفت: نکته دیگر اینکه بر اساس تقسیم کاری که در وزارت خارجه انجام شد، امور مربوط به ترویج زبان فارسی در مجموعه آقای خطیب‌زاده مدیریت می‌شود. به جهت ماموریت‌های ویژه‌ای که مرکز مطالعات سیاسی دارد، مایلم اعلام آمادگی کنم که این مرکز در حوزه مطالعات در زمینه ارتباط میان زبان فارسی و سیاست خارجی چه در شرایط فعلی و چه با رویکرد تاریخی مناسبات میان دیپلماسی و سیاست خارجی و زبان فارسی، علاقه‌مند است و آماگی دارد که پژوهش‌هایی در این زمینه انجام دهد. با همکاری مرکز مطالعات و بنیاد سعدی انجام این پژوهش‌ها می‌تواند مفید و جذاب باشد.

شیخ‌الاسلامی گفت: گمان نمی‌کنم مطالعات جامعی درباره اسناد زبان فارسی یا تأثیر زبان فارسی در حوزه مطالعات خارجی انجام شده باشد. مرکز مطالعات متولی حفاظت از اسناد تاریخی سیاست خارجی است. بیش از 50 میلیون سند در این مرکز نگهدای می‌شود و با ضوابط و قرارداد در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرد. بسیار مؤثر خواهد بود که ما به مطالعه اسنادی هم در این زمینه فکر کنیم و ببنیم در این گنجینه عظیم اسنادی که در اختیار ماست چه سندهایی وجود دارد که می‌تواند مربوط به فعالیت‌های ما باشد. تأثیرات زبان فارسی در سیاست خارجی ما و مباحث دیگری که مربوط به این حوزه است، می‌تواند در این خلال بررسی شود.

وی در پایان گفت: ظرفیت‌های مرکز مطالعات و سیاست بین‌الملل در اختیار و در خدمت زبان فارسی بوده و خواهد بود و از هر طرح و پیشنهادی در این زمینه با افتخار استقبال می‌شود.

حداد عادل، رئیس بنیاد سعدی، نیز در این مراسم در سخنانی گفت: وزیر امور خارجه به موجب مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در اساسنامه بنیاد سعدی عضو هیئت امنای بنیاد سعدی است. از سوی دیگر، زبان فارسی یکی از مشخصات شناسنامه‌ای ملت ایران است. در دنیا ما را علاوه بر اسلام و مسلمانی، با زبان فارسی هم می‌شناسند. جزو تعاریف ایرانی بودن آشنایی با زبان فارسی گنجانده شده است. زبان فارسی در داخل کشور در کنار زبان‌های قومی و محلی - علاوه بر اینکه زبان مادری بسیاری از مردم ایران است - زبان مشترک همه مردم ایران شده است. مردم ایران از هزار و 200 سال پیش که این زبان در ایران گسترش پیدا کرد، به هر زبانی که در خانه تکلم می‌کردند، زبان فارسی را به عنوان زبان مشترک انتخاب کرده‌اند.

به گفته رئیس بنیاد سعدی؛ این زبان نه فقط در ایران وسیله ارتباط و تفهیم و تفاهم همه مردم شده است، بلکه در طول تاریخ به علت قابلیت‌ها و خصوصیات خاصی که داشته در بخش‌های وسیعی از آسیا برای قرن ها زبان مشترک بوده است که یکی از این بخش‌ها شبه قاره هند است.

وی ادامه داد: این زبان به عنوان یکی از زبان‌های کهن دنیا ادبیاتی دارد که بخش مهمی از ادبیات جهان محسوب می‌شود. اینکه ما هزار سال پیش شاعری به نام فردوسی داشته‌ایم که شناسنامه تاریخی ملت ایران را در 60 هزار بیت سروده و پس از گذشت هزار سال، اشعار او به هیچ وجه کهنه نشده و امروز هم مانند هزار سال پیش عارف و عامی آن اشعار را می‌فهمند و به عمق معانی این منظومه حکمی پی می‌برند، یکی از قوت‌های زبان فارسی است.

حداد: بین اقتدار هر کشور و گسترش زبان آن کشور در جهان رابطه معنا‌داری وجود دارد

وی ادامه داد: در طول 500 سال گذشته آثار درجه اول ادبی زبان فارسی هر کدام به زبان‌های مختلفی ترجمه شده است و این همچنان ادامه دارد. ادبیات فارسی باعث سرافرازی ما در جهان است و آیینه اندیشه و جهان بینی ما محسوب می‌شود. در روزگار ما آموختن زبان فارسی به خارجی‌ها یک ضرورت است. بارها گفته‌ایم که بین اقتدار هر کشور و گسترش زبان آن کشور در جهان رابطه معنا‌داری وجود دارد. هر کشوری مقتدرتر، زبان آن در فراسوی مرزهای آن کشور گسترده‌تر است.

حداد عادل گفت: در دهه‌های گذشته شاهد کشورهایی بوده‌ایم که روزگاری کسی به آموختن زبان آنها توجهی نداشت. اما بعد از اینکه آن کشورها اقتدار پیدا کردند، امروز همه مشتاق فراگیری زبان آنها هستند. یک ملت با گسترش زبانش در جهان، اقتدار و فرهنگ خود را بیان می‌کند. در همه دستگاه‌ها افراد خارجی ممکن است حضور داشته باشند، پس نیاز است زبان ما را بدانند، این نیاز شاید در وزارت خارجه بیش از هر زمان دیگری احساس شود.

وی گفت: آموزش زبان به غیر همزبانان یک تخصص است و کاملاً با آموزش زبان به هم زبانان متفاوت است. نمی‌توان با همان روش‌هایی که ما در مدارس زبان را می‌آموزیم، زبان فارسی را به غیر فارسی زبانان نیز آموزش دهیم. یک مبانی زبان شناسانه در این زمینه وجود دارد. علم و تخصص خاصی است که سال‌هاست در دنیا شکل گرفته و در ایران هم شاید نزدیک به 40 سال باشد که به صورت یک رشته دانشگاهی درآمده است.

رئیس بنیاد سعدی گفت: ما در بنیاد سعدی در درجه اول سعی کردیم آموزش زبان فارس را به غیر ایرانیان و به کسانی که فارسی نمی‌دانند، بر پایه اصول علمی و تخصصی استوار کنیم. در مطالعاتی که کردیم به این نتیجه رسیده‌ایم که ایجاد یک بنیاد مستقل زیر نظر عالی‌ترین مقامات کشور برای گسترش زبان آن کشور در خارج امر متداولی است.

به گفته حدادعادل؛ وظیفه اصلی بنیاد سعدی این است که زیرساخت‌های لازم برای گسترش زبان فارسی در جهان را فراهم کند. ما وظیفه خود را در درجه اول تأمین زیرساخت‌های لازم می‌دانیم، از جمله این زیرساخت‌ها تألیف کتاب درسی در این رابطه است. ما در یک چشم‌انداز دراز مدت تألیف 70 عنوان کتاب را پیش‌بینی کردیم که 30 عنوان کتاب هم‌اکنون تألیف و به صورت جذابی چاپ شده است. تاکنون بیش از 75 هزار نسخه از کتاب‌های بنیاد در جهان توزیع شده است و حدود 30 عنوان کتاب دیگر هم در دست تالیف داریم.

زیرساخت‌هایی که بنیاد برای گسترش زبان فارسی ایجاد کرده است

وی با اشاره به زیرساخت‌هایی که بنیاد برای گسترش زبان فارسی ایجاد کرده است، گفت: تربیت فارغ التحصیلان دانشگاهی که متخصصان زبان فارسی به خارجی‌ها هستند، از جمله زیرساخت‌ها است. ما سعی کرده‌ایم با اولویت دادن به برخی کشورهایی که زبان فارسی برای آن‌ها مهم است و مخاطب زیاد دارند، از خود آن کشورها افرادی را بورسیه کنیم.

حداد عادل با بیان اینکه بنای ما به تصدی‌گری در حوزه آموزش زبان فارسی به خارجی‌ها نیست‌، گفت: اگرچه کلاس‌های آموزش زبان فارسی که توسط رایزنان فرهنگی وابسته به سازمان فرهنگ در خارج از کشور اداره می‌شوند، توسط بنیاد سعدی پشتیابی می‌شود، اما ما مایلیم که به همه دستگاه‌هایی کمک کنیم که علاقه‌مند به آموزش زبان فارسی به خارجیان هستند. از نظر کتاب، از نظر معرفی معلم، تربیت معلم و از نظر اجرای استانداردهای یکسان در امر زبان فارسی این آمادگی را داریم.

وی ادامه داد: آموزش زبان به خارجی‌ها بدون استانداردسازی معنا ندارد؛ موضوعی که ما در 10 سال گذشته به آن اهتمام داشتیم. در این زمینه از امکانات فضای مجازی نیز بسیار بهره بردیم. ما بعد از کرونا در فضای مجازی توانستیم یک دوره تربیت معلم و معلمی زبان فارسی برای استادان زبان فارسی در مصر برگزار کنیم که 600 نفر در آن شرکت کردند و 400 نفر این دوره را به پایان رساندند.

رئیس بنیاد سعدی با اشاره به تالیف چهار عنوان کتاب درسی با نام «شیراز» برای آموزش زبان فارسی به کشورهای عربی گفت: کتاب «طوطی» نیز برای آموزش در هند و شبه‌قاره تألیف شده است.

خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه، نیز از دیگر سخنرانان این نشست بود که در سخنانی گفت: اتفاقات شکل گرفته در بنیاد سعدی اتفاقات میمون و مبارکی است و اساساً در تاریخ آموزش زبان فارسی در خارج از کشور چنین تحولاتی سابقه نداشته است.

خطیب‌زاده: آسیب‌های زبان فارسی باید مرتفع شود

وی ادامه داد: ما در وزارت امور خارجه در حوزه زبان فارسی آسیب‌هایی را در عین حال شناسایی کرده‌ایم که باید برای مرتفع شدن آنها کمک کنیم‌. زبان فارسی اگر هویت ماست و بخشی از قدرت و اقتدار را شکل می‌دهد، به همان میزان هم باید مورد توجه قرار گیرد.

وظایف وزارت خارجه در حوزه زبان فارسی

وی با بیان این مطلب که وظیفه ما به عنوان وزارت امور خارجه در حوزه زبان فارسی باید بر اساس چند محور مورد ارزیابی قرار گیرد، گفت: یکی وضعیت ما در حوزه مستقیم زبان فارسی است که ایرانیان خارج از کشور هستند. ما باید ببینیم تا چه میزان توانستیم ارتباط ایرانیان خارج از کشور را با زبان فارسی حفظ کنیم. در حال حاضر تلاش شده است تا از طریق مجازی این ارتباط حفظ شود.

خطیب‌زاده گفت: محور دیگر سیاست‌های دولت و وزارت خارجه در گسترش زبان فارسی در خصوص احیای زبان فارسی در برخی نقاط خاص است‌؛ زبان فارسی در نقاطی که به واسطه ایران‌هراسی و فارسی‌هراسی مهندسی شده‌اند، دچار مشکل شده است.

وی با بیان این مطلب که وضعیت ما در حوزه زبان فارسی به صورت متوازن در همه کشورها نیست، اضافه کرد: حمایت از گسترش نهادهای ترویج زبان فارسی در دنیا به خصوص کشورهای آسیاسی، افزایش سطح همکاری دانشگاه‌های ایران با دانشگاه‌های جهان، گسترش جشنواره‌ها و سمینارها، افزایش سطح بورس‌های زبان فارسی، تأمین و اختصاص جایزه بین‌المللی برای زبان فارسی و ایران‌شناسی، چاپ و توزیع کتاب‌هایی با مضامین فارسی، حمایت از زبان‌شناسان مشهور برای رشد کمی و کیفی زبان فارسی، حمایت از اساتید زبان فارسی و... بخشی از سیاست‌هایی بوده که دولت و دستگاه دیپلماسی در حوزه ترویج زبان فارسی پیگیری کرده است.

در برخی کشورهای همسایه رشد زبان فارسی با سکته همراه بوده است

خطیب‌زاده تصریح کرد: همان‌طور که گفتم نتایج ما متوازن نبوده است. در کشورهایی مثل سنگال و برخی کشورهای همسایه رشد زبان فارسی یا با سکته یا با تقلیل زبان‌آموزان روبرو بوده است که به نوعی در برخی مراکز بسته شده یا به مراکز چند منظوره منقل شده اند. در حوزه اروپا و در برخی کشورهای دیگر همسایه هم ما رشد بسیار زیادی داشتیم. در خارکوف که الآن صحنه جنگ است، ما برای اولین‌بار کرسی زبان فارسی را احیا کردیم، در اسلواکی مجدداً دارای کرسی شدیم‌. در حوزه اروپای شرقی در هند، شبه قاره و پاکستان ترویج زبان فارسی به شکل قابل توجهی رشد داشته است‌؛ این در حالی است که در ارمنستان در سطح آموزش فارسی از 18 مدرسه به 11 مدرسه کاهش داشتیم.

سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: ما در حوزه‌هایی که رشد عالی داشتیم، می‌دانیم که وضعیتمان خوب است، برخی جاها هم که به دلیل اقتضائات بهداشتی یا کرونایی نمایندگی‌های ما در خارج از کشور موفق عمل نکردند که باید این مشکلات احصا شود و بدانیم باید چه کار کنیم. این خبرهای خوش و برخی خبرهای نگران‌کننده باید در یک صحنه کامل با هم قرار گیرند.

خطیب‌زاده گفت: وزارت امور خارجه چند اقدام مهم در حوزه زبان فارسی انجام داده است. اولین اقدام، ایجاد یک بانک اطلاعاتی کامل از وضعیت زبان فارسی و ایران‌شناسی است، دیگری طرح پیشنهادی در خصوص زبان فارسی و ایران‌شناسی است که این طرح پیشنهادی مراحل خود را طی کرده و در جایزه بین‌المللی ایراننشاسی تعریف شده است، در حال حاضر باید مراحل خود را طی کند و باید به مصوبه هیئت دولت تبدیل شود. همچنین با همکاری وزرات ارشاد مؤسسه فرهنگی هنری فارسی‌زبانان را هم پیگیری می‌کنیم.

تجهیز اتاق ایران در کشورهایی که امکان کرسی زبان نداریم

وی ادامه داد: یکی از کارهایی که طی دو سال گذشته انجام دادیم، اعطای مأموریت خاص به نمایندگی‌های خارج از کشور بود. در بسیاری از کشورها سازمان فرهنگ حضور پررنگ دارد، در برخی از کشورها هم سفارتخانه‌ها را متولی این کار کردیم که وظیفه دارند به صورت جدی با بنیاد سعدی همکاری کنند. تجهیز اتاق های ایران تلاش دیگر ما بود. در بسیاری از کشورهای خارجی امکان ایجاد کرسی نداریم، اما توان ایجاد اتاق ایران داریم. در کنار این‌ها از وزارت علوم می‌خواهیم که اعزام اساتید زبان فارسی را که اکنون دچار مشکل هستیم، سامان دهد. وزارت علوم دچار مضایقی است، اما دنیا منتظر مضایق ما نمی‌ایستد، باید در این حوزه هم کارهای جدی کنیم.

خطیب‌زاده تصریح کرد: من به عنوان کسی که سال‌ها معلم زبان فارسی بوده است، تصور نمی‌کردم که در آموزش زبان فارسی در نقطه‌ای قرار بگیریم که در این شکوه قابل توجه باشد؛ البته همه این‌ها دلیل این نیست که متوقف شویم؛ بلکه باید کار را جدی‌تری پیگیری کنیم.