در هشتمین دور از مذاکرات وین چه می‌گذرد؟/ تروئیکای اروپایی مجبور به پذیرش پیش‌نویس ایران شد

سرویس سیاست مشرق - دور هشتم از مذاکرات وین باهدف لغو تحریم‌ها در حالی آغاز شد که حتی طرف‌های اروپایی نیز، از اعمال تحریم بیشتر توسط آمریکایی‌ها انتقاد کرده و آن را غیر سازنده خوانده است. یک مقام دیپلماتیک ایرانی در مذاکرات اعلام کرد که در جلسه کمیسیون مشترک برجام، برخی از اعضای گروه 1+4 به‌صراحت به تحریم‌های جدید آمریکا علیه کشورمان اعتراض کرده و خواستار اجتناب از اتخاذ چنین اقداماتی شدند. هفته گذشته وزارت خزانه‌داری آمریکا در اقدامی عجیب و البته نمایشی چند تحریم جدید علیه 8 فرد و 4 نهاد ایرانی وضع کرد. این تحریم‌ها فاقد اثر اقتصادی بوده اما نشانه‌ای از مانور آمریکا برای زنده نشان دادن ابزار تحریم است.

روز گذشته روزنامه وال‌استریت ژورنال نوشت که واشنگتن می‌خواهد تحریم‌های دیگری نیز علیه ایران وضع کرده و بایدن دستور وضعیت ویژه داده است؛ این روزنامه در ادامه گزارش خود نوشته است که اعمال چنین تحریم‌هایی از سوی دیگر کشورها حمایت نخواهد شد؛ به‌عنوان‌مثال اماراتی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که هم‌زمان نمی‌شود هم با ایران همسایه باشند و هم در جنگ اقتصادی مشارکت کرد! [1] انورقرقاش وزیر مشاور دولت امارات گفته است که ابوظبی از تحریم‌های جدید علیه تهران حمایت نخواهد کرد.

هرقدر که آمریکایی‌ها در ظاهر چنگ و دندان نشان می‌دهند؛ در هتل کوبورگ طرف اروپایی واقعیت‌های موجود را پذیرفته و منعطف‌تر عمل می‌کند. انریکه مورا معاون سیاست خارجی اتحادیه اروپا در وصف دور جدید از مذاکرات گفته است: امروز عزم و اراده جدید درباره نیاز به کار کردن و دستیابی به توافقی برای احیای برجام احساس کردم!

غرب پیش‌نویس ایران را پذیرفت / اروپا واقع‌گرا شد

پس‌ازآنکه دور هفتم گفتگوها به‌صورت ناگهانی توسط آمریکایی‌ها دچار توقف شد؛ روز پنجشنبه و در آغاز دور هشتم از آن؛ طرف اروپایی پذیرفت بر اساس پیش‌نویس جدید مذاکرات را ادامه دهد. علی باقری کنی رئیس هیئت نمایندگی ایران در مذاکرات می‌گوید که این پیش‌نویس مبتنی بر مبانی مشترک است و نشانه‌ای از عزم جدی تهران در مذاکرات است[2] 

پیش‌نویس ارائه‌شده در ایران در دو بخش تدوین‌شده است. در قسمت اول پیشنهادهای ایران برای لغو تحریم‌ها و در بخش دوم گام‌های برجامی را شرح داده‌شده است. وضعیت مذاکرات نشان می‌دهد که اروپایی‌ها تنها به گفتگو فکر کرده و طرف آمریکایی نیز جز برجام گزینه دیگری ندارد. به‌عبارت‌دیگر بایدن باوجود فشار رژیم صهیونیستی و بازی با مهره تروئیکا؛ پلن B نداشته و ایران با همراهی چین؛ روسیه و نیز استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای (امارات و ترکیه) محاسبات رقیب را بر هم زده است. لارنس نورمن کارشناس و روزنامه‌نگار دراین‌باره می‌نویسد: مذاکرات در مسیر عقلانی قرارگرفته است!

باوجود فضاسازی‌های رسانه‌ای و بیانیه‌های منفی صادرشده از سوی مقام‌های غربی (به‌ویژه انگلیسی‌ها) در یک هفته گذشته، به نظر می‌رسد پس از بازگشت هیئت‌های اروپایی از پایتخت‌هایشان و در پی بررسی متون پیشنهادی ایران، فضایی واقع‌بینانه‌تر بر گفت‌وگوها حاکم شده و زمینه برای ورود به گفت‌وگوهای جزئی‌تر بیش از دور پیش فراهم‌شده است.

نکته قابل‌تأمل آنکه واقع‌گرا شدن طرف اروپایی باعث می‌شود که دیگر آمریکایی‌ها نتوانند از ابزار «مقصر نمایی ایران» استفاده کرده و با استفاده از جملاتی چون «زمان به سو ایران نیست» و یا اینکه «مذاکرات تا همیشه ادامه ندارد» تنش روانی ایجاد کنند. در حال حاضر وضعیت به‌گونه‌ای پیش می‌رود که علی باقری با قاطعیت به‌طرف اروپایی می‌گوید؛ پنجره دیپلماسی برای همیشه بازنیست! این جمله به‌شدت اردوگاه آمریکایی‌ها را به‌هم‌ریخته و برای آن‌ها سنگین تمام‌شده است.

خاموش و روشن کردن دوربین‌های برجامی در وین

هم‌زمان با ادامه مذاکرات در وین رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که آژانس به دنبال توافق با ایران برای نصب مجدد دوربین‌ها در تأسیسات کرج است. دیپلمات آرژانتینی به الجزیره گفته است که عدم اطلاع ازآنچه در تأسیسات کرج روی می‌دهد ما را از ارائه اطلاعات به مذاکره‌کنندگان در وین بازمی‌دارد. گروسی ادعا کرده است که برخی از موضوعات مانند وجود مواد هسته‌ای در مکان‌های غیرمجاز نیازمند ارائه توضیحات از سوی تهران دارد. [3]

میزان همکاری با آژانس هیچ ارتباطی به مذاکرات وین ندارد، تا زمانی که لغو کامل تحریم‌ها و انتفاع ایران از برجام عملی نشود؛ موقعیت (Eyes Wide Shut) در آژانس تغییر نمی‌کند. از سویی طرف غربی باید تعهد دهد که در صورت دسترسی آژانس به بازرسی بیشتر و یا حتی افزایش تعداد دوربین‌ها، آن‌ها مانع از بروز هرگونه اقدام تروریستی و یا خرابکارانه می‌شوند.

دوران صدور بیانیه‌های دم‌دستی و تأسف‌آور از سوی اروپا به پایان رسیده است و غرب می‌تواند تاکتیک «اقدام در برابر اقدام» را با میزان جدیتش نمایش دهد. تا پیش‌ازاین اجرای تعهدات پادمانی از سوی ایران، رفع ابهامات لازم را انجام داده و روندهای ضروری از سوی سازمان انرژی اتمی کشورمان برای همکاری با آژانس اعمال‌شده است.

برجام سیاسی یا اقتصادی؟ کدام گزینه را انتخاب می‌کنید؟

این روزها بسیاری چشمشان به مذاکرات وین است، آن‌ها می‌پرسند که سرنوشت مذاکرات هسته‌ای چه خواهد شد؟ واقعیت آن است که تا زمانی که آمریکایی‌ها نگرش خصمانه را کنار نگذارند برآیند مذاکرات صفر است. البته حاصل جمع صفر به معنای شکست در گفتگوها نیست! طرف‌های اروپایی همواره آمریکا را به خاطر خروج از برجام نقد سیاسی کرده اما هیچ‌گاه عدم انتفاع ایران از برجام را نقد اقتصادی نکرده‌اند.

هیئت دیپلماتیک ایران در 2 دور مذاکره سعی کرده طرف اروپایی را به سمت انتفاع اقتصادی متمایل کند؛ به عبارتی هدف از پیشنهادها ایران، اطمینان از پایداری توافق است. در سوی مقابل طرف آمریکایی با ارائه طرح «توافق موقت» سعی می‌کند ایران را به سمت برجام سیاسی هدایت کند. به اعتقاد آگاهان؛ تنها برنده توافق با زمان موقت آمریکایی‌ها هستند. اما می‌توان به گزینه‌ای چون «توافق متقابل موقت» فکر کرد؛ در این طرح با حذف گزینه زمان و افزایش پایداری هر طرف تعهدش را تا زمان ایفای تعهد طرف مقابل انجام می‌دهد؛ چنین توافقی مصداقی از توافق «برد - برد» است!

داستان هسته‌ای ایران در نه کلاس ماجرای لیبی است و نه در فرمت سال 2015 ترکیب میل آمریکایی‌ها به چشیدن «دست‌پختشان در منطقه» و «موقعیت ما» سرنوشت مذاکرات را مشخص می‌کند. بستن قرارداد بزرگ انرژی با دو همسایه (آذربایجان و ترکمنستان) باوجود داشتن تگ‌های SDGT و IFRS پیش چشم آمریکایی‌ها موقعیت ژئوپلیتیک ایران در وین را به‌خوبی نمایش داد. اظهار علاقه انریکه مورا (متخصص جنگ بالکان) به گفتگو با ایران از سر علاقه‌اش به بازیگر شرقی نیست؛ او به صورت دقیق از موقعیت و قطر دیوار امنیتی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خبر دارد!

[1] https://www.wsj.com/articles/u-s-moves-to-tighten-iran-sanctions-enforcement-as-nuclear-talks-stall-11639039567

[2] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/09/12/2619303

[3] https://www.isna.ir/news/1400092014871