دنیای پر رمز و راز چپ دست‌ها
تهران - ایرنا - برخی براساس تصورات غلط، چپ دست بودن را نوعی ناهنجاری می‌دانند، به طوری که برخی خانواده‌ها برای فرار از این باورهای نادرست، کودکان خود را مجبور به استفاده از دست راست خود می‌کنند. در صورتیکه این موضوع از دیدگاه پزشکی و علوم اعصاب شناختی مزایای متعددی برای فرد به همراه دارد، گرچه به لحاظ علمی مشکلاتی نیز برای فرد چپ دست وجود دارد.
تربیت دست که از دوره شیرخوارگی آغاز می‌شود، اهمیت فراوانی دارد زیرا دست هم وسیله آفرینش و هم وسیله دانش است. وانگهی حس لامسه اطفال اطمینان بخش‌ترین حواس است، تا جایی که این حس بر اثر تماس با اشیا و گرفتن آنها، اطلاعات وهمی حواس دیگر را اصلاح می‌کند.(دبس،1370، ترجمه کاردان، ص 85)
این موضوع که چرا افراد از دست راست یا چپ خود، بیشتر استفاده می کنند و این ارجحیت چه چیزی را در خصوص عملکرد مغز آنها نشان می دهد، همواره در 150 سال گذشته مورد مطالعه قرار گرفته است اما محققان هنوز نمی دانند چرا حدود 10 درصد مردم چپ دست هستند. در گذشته کودکانی که به طور طبیعی چپ دست بودند، تشویق می شدند یا مجبورشان می کردند تا از دست راست خود استفاده کنند. این امر بیشتر از پیش داوری در ارتباط با چپ دستی یا رواج بیشتر وسایل مورد استفاده برای راست دستان بود اما امروز چپ دستی قابل قبول تر از گذشته است. اطلاعات موجود در مورد چپ یا راست دستی اندک بوده، اما آنچه مسلم است که برتری استفاده از یک دست منعکس کننده نوع ارتباطات داخل مغز به شمار می رود، اینکه چرا از هر 2 تن یک تن چپ دست است، جزو اسرار بوده و هنوز علت ژنتیکی مشخصی برای آن به اثبات نرسیده و احتمال دارد، پدر و مادری که هر 2 راست دست هستند، فرزندشان چپ دست شود.
روز جهانی چپ دستان برای نخستین بار در 1976 میلادی شکل گرفت. هدف از نامگذاری این مناسبت، مشکلاتی بود که بیشتر چپ دستان با آن مواجه می شوند. بسیاری از ابزار، تجهیزات از جمله قیچی، موچین، اره و سایر تجهیزات ورزشی، مناسب افراد راست دست ساخته شده اند و همین موضوع باعث شده است که چپ دستان با مشکلات زیادی روبرو شوند یا مجبور باشند که برخی کارها را به سختی و با دست راست انجام دهند.
حدود 10 درصد جمعیت جهان، چپ دست هستند. از نظر این افراد برخی ابزار و امکانات ناعادلانه ساخته شده است و آنان را با چالش های فراوانی روبرو می کند. سیزدهم اوت (23 مرداد) به منظور افزایش آگاهی در مورد این تفاوت و مشکلاتی که گاهی افراد چپ دست با آن مواجهند، روز جهانی چپ دستان نامگذاری شده است.
محققان هنوز در جست وجوی پاسخ اند
مغز 2 نیمکره راست و چپ دارد و پژوهشگران مغز، زمانی تصور می کردند که چپ یا راست دستی نشان می دهد، کدام یک از نیمکره های مغز نیمکره غالب است. با این حال اگر این مطلب درست بود، نشان می داد که کارکردهای دیگر انسان که توسط مغز کنترل می شود، باید تحت تاثیر این نیم کره مسلط باشد که به نظر نمی رسد، صحیح باشد. یکی دیگر از دشواری های محققان این است که اولویت دادن به یک دست برای همه افراد قطعی نیست. در حالی که بعضی از افراد به طور منحصر برای همه کارها از یک دست استفاده می کنند. بعضی دیگر ترجیح می دهند، بسته به نوع فعالیت از دستان خود استفاده کنند. زمانی اعتقاد بر این بود که افراد راست دست، تسلط کلی در سمت راست بدنشان دارند به این معنی که پا، چشم و گوش سمت راست آنها نیز قوی تر است اما اکنون می دانیم که این چنین نیز نیست. ما هر چه بیشتر در خصوص چپ و راست دستی و ارتباط آنها با عملکرد مغز تحقیق کنیم، بیشتر متوجه می شویم که بسیار از مباحث را در این خصوص نمی دانیم.
مجبور ساختن کودک به تغییر چپ دستی
اگرچه دست چپ بودن با ناراحتی‌هایی همراه بوده و ممکن است در شخصیت کودک اثر سوء به جا گذارد اما با توجه به اختلالاتی که تغییر چپ دستی ایجاد می‌کند، چنین به نظر می‌رسد که مجبور ساختن کودک به تغییر چپ دستی مقرون به صواب نیست. در مواردی که کودک اصرار زیادی در چپ دستی ندارد، پدر، مادر و دیگر مربیان می‌توانند با تشویق و هدایت، او را به سوی راست دستی سوق دهند اما در مورد کودکی که به حفظ چپ دستی خود اظهار تمایل می‌کند، نباید دخالتی کرد، زیرا به آسانی ممکن است، تعادل روانی او آسیب ببیند. پس در این موضوع باید بسیار محتاط بود و به خصوص به هیچ وجه طفل را مجبور به راست دستی نکرد. (شعاری نژاد،1372، ص 243)
از طرف دیگر در کودکان راست دست نیز تخصص بیش از حد خشک تأسف‌انگیز است. زیرا تربیت دست چپ نیز تا حدودی در زندگی آدم بالغ عادی، نتایج گران‌بهایی دارد. گذشته از این، هرگاه بر اثر پیش‌آمدی شخصی از به کار انداختن دست راست محروم شد، تربیت حرکتی مجدد او از این راه‌آسان‌تر خواهد بود.(دبس، ترجمهء کاردان،1370، ص 89)
چگونگی برخورد با کودکان چپ دست
یکی از مسائل دقیق مربوط به تربیت دست‌ها، چگونگی برخورد با کودکان چپ دست است. اهمیت فوق العاده تربیت دست‌ها و مشاهده این که افراد بیشتری با دست راست کار می‌کنند، سبب شده است که مشاهده چپ دستی کودکان، مربیان و به خصوص والدینشان را نگران سازد. این امر، هر چند به خودی خود نقیصه‌ای نیست. با این همه بزرگ‌کردن موضوع عاقلانه نیست و نه تنها مساله را حل نمی‌کند، بلکه به خودی خود مشکل ساز است.(شکوهی، 1369، ص ص 148-147)
شیوع و عمومیت راست دستی
از زمانی که تمدن به وجود آمده و انسان دستگاه‌ها و وسایلی برای تأمین مایحتاج خود اختراع کرده است، این طور احساس شده که یکی از دست‌ها باید نقش اول را در انجام دادن کارها به عهده بگیرد و دست دیگر آن را کمک کند. به عللی که بر ما روشن نیست، دست راست را در همان زمان‌ها تقدم داشته و نسل‌های بعد این تقدم را به عنوان یک رسم و سنت پذیرفته‌اند و در نتیجه در تمام دنیا شمار راست دست‌ها بیشتر است. می‌توان گفت که بیش از 95% افراد بشر راست دست هستند.
در برخی از کشورها از جمله چین از چپ دستی جلوگیری می‌شود، چون چپ دستی را ترک سنت دیرین می‌دانند. به همین سبب، آن را تقبیح می‌کنند و چنان چه کودکی عادت به چپ دستی کند، پدر و مادرش مورد سرزنش قرار می‌گیرند.(شعاری‌نژاد،1372، ص 239)
رشد و تکامل راست یا چپ دستی
نوزاد انسان نه راست دست و نه چپ دست است اما در ماه‌های نخست زندگی کم‌کم به یکی از دست‌ها تمایل بیشتری نشان می‌دهد. در 6 ماهگی بیشتر نوزادان یکی از 2 دست را به طور مساوی به کار می‌برند اما به طور کلی در نخستین چپ دستی و راست دستی جنبه فطری نداشته، به عملکرد نیمکره‌های مغز بستگی دارد. به طوری که در فرد چپ‌دست نیمکره راست مغز قوی‌تر و در فردی راست دست نیمکره چپ مغز قوی‌تر است. این نظریه جدیدترین و در عین حال عاقلانه‌ترین دلیل برای چپ دستی و راست دستی است.
در کشور ما نیز گاهی میان طبقات روشنفکر و تحصیل کرده هم این طور شایع است که چپ یا راست دستی منشأ فطری دارد و اگر بخواهیم کودک را هدایت کنیم که بیشتر دست راستش را به کار ببرد، در طبیعت وی دست برده‌ایم. این فکر در بعضی از پدران و مادران نیز اثر گذاشته و آنان را معتقد کرده است که کودک را باید مطلقا به اختیار خود گذاشت تا طبق تمایل خویش چپ یا راست دست شود و از این می‌ترسند که اگر دخالتی در این مورد بشود، ممکن است به اختلالات بدنی و روانی از قبیل لکنت زبان منجر شود.
به نظر بعضی از روانشناسان، تأخیر در برقراری تفوق یکی از دست‌ها زیان‌آور است زیرا کودک مردد و متزلزل می‌ماند در برابر عوامل و شرایط محیط مقاومت بیجا می‌کند و عصبانی و بدبین می‌شود. چنین کودکی در انجام دادن کارهای بدنی از همسالان خود عقب می‌ماند و این وضع به لکنت زبان منجر شده، موجب پدید آمدن اشکالات فراوان در خواندن و نوشتن و حتی احساس حقارت می‌شود. (شعاری‌نژاد،1372، ص ص 241-240)
راست دستی، چپ دستی
این که کودک راست دست یا چپ دست شود، از این که کودک در تغییر دست تردید داشته باشد، بهتر است. برقراری تفوق دست موجب احساس ثبات و اطمینان از یک طرف و کسب مهارت‌های کامل در فعالیت‌ها از جهت دیگر می‌شود. چنانچه کودک در انجام دادن فعالیت‌ها و مهارت‌های گوناگون که در آنها به یک دست نیاز است، پیوسته دست خود را تغییر دهد، در آن فعالیت هیچ گاه به مرحله استادی نخواهد رسید.
تعبیه وسایل مورد استفاده
ماشین‌آلات و وسایل خانه، آلات ورزشی، روش‌های تدریس و تمام ادوات و وسایل برای افراد راست دست تهیه شده‌اند. هنگامی که فرد بخواهد در جهان راست دست‌ها زندگی کند، شایسته است که او نیز راست دست شود. یکی از روانشناسان معروف آمریکایی می‌نویسد: «ممکن است، اشکالی که در کودک ناگزیر است به سبب چپ دست بودن متحمل شود، بسیار ناچیز باشد اما نمی‌توان منکر شد که چپ دستی، سرانجام اشکالاتی با خود همراه دارد». (شعاری‌نژاد،1372، صص 243-241)
چپ دستی و پیامدهای آن
تمام تحقیقاتی که در خصوص موضوع راست دستی و چپ دستی به عمل آمده‌اند، نشان می‌دهند که کودک عمدتا از طریق یادگیری چپ دست و راست دست می‌شود و چندان منشأ ارثی و فطری برای آن وجود ندارد. پس آشکار است از هنگامی که کودک می‌تواند، کاری را با یک دست انجام دهد، باید کوشید که دست راست خود را به کار برد.
کودک به علل بدنی یا به دلیل انس گرفتن شدید به چپ دستی، هنگام تغییر ممکن است، سخت مقاومت و پایداری کند و اگر بخواهیم این مقاومت را از میان ببریم به شخصیت وی ضربه جبران ناپذیری وارد می‌کنیم و این چنین کودکی ممکن است در سراسر زندگی خود مبتلا به لکنت زبان و دیگر اختلالات باشد.(شعاری‌نژاد،1372، ص 242)
تحقیق در مورد کودکان و نوجوانان ناسازگاری که در مراکز درمانی و تربیتی مورد معاینه قرار گرفته‌اند، نشان می‌دهد که غالبا علت ناسازگاری، گذشته از «اختلالات تکلم و از شیر باز گرفتن»، این است آنها خواسته‌اند، چپ دستی را به اجبار به راست دستی تبدیل کنند.(دبس،1370، ترجمهء کاردان، ص 88)
فهرست منابع:
1. دکتر شعاری‌نژاد، علی اکبر (1372): روان‌شناسی رشد، چاپ نهم، تهران، انتشارات اطلاعات.
2. دکتر شکوهی، غلامحسین (1369): تعلیم و تربیت و مراحل آن، مشهد، چاپ نهم، انتشارات آستان قدس رضوی.
3. دبس، موریس (1370): مراحل تربیت، ترجمهء علی محمد کاردان، چاپ نهم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
*س_برچسب‌ها_س*
