دولت روحانی دوران یتیمی صنعت فضایی بود / دلایل عدم موفقیت سازمان فضایی

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، همایش «دولت سیزدهم و صنعت فضایی» به همت بسیج دانشجویی دانشکده فنی دانشگاه تهران در این دانشکده برگزار شد. در این نشست اصلی‌ترین چالش‌ها و راهکار‌های پیش روی دولت سیزدهم در زمینه صنعت فضایی با حضور سعید صدیقیان معاون نظارت و توسعه راهبردی سازمان فضایی ایران، حسین شهرابی مدیرعامل کنسرسیوم شرکت‌های خصوصی فضایی، حسن حدادپور، عضو شورا عالی فضایی و امیررضا کوثری استاد دانشکده فناوری‌های نوین دانشگاه تهران و در 6 زمینه "ساختار و معماری صنعت فضایی ایران"، «قانون ملی فضا»، «اهداف و اسناد عالی این صنعت»، «فعالیت‌های بخش خصوصی»، «ارتباط صنعت و دانشگاه» و «برنامه‌های دولت سیزدهم برای این صنعت» مورد بررسی قرار گرفت. دومین جلسه شورا عالی فضایی با فاصله زمانی کوتاهی تشکیل می‌شود حسن حدادپور عضو شورا عالی فضایی در مورد تغییر ساختار صنعت فضایی گفت: شورای عالی فضایی به عنوان نهاد بالادست متولی سازمان فضایی کشور است. سازمان فضایی به عنوان متولی اصلی این حوزه برنامه‌هایی را طراحی و تدوین می‌کند و به تصویب شورای عالی فضایی می‌رساند و بعد اجرای قسمت‌های مختلف آن را دنبال می‌کند. وی ادامه داد: شاید اگر شوراعالی فضایی در این سال‌ها تشکیل می‌شد، بحث‌های عدم ثبات و تغییر رویکرد‌ها در آن حل می‌شد. وی ناهماهنگی بین بخش‌های مختلف را نقطه ضعفی دانست که موجب عقب ماندن کشور در رقابت فضایی با کشور‌های دیگر شد. این استاد دانشگاه شریف در ادامه با اشاره به تشکیل شورا عالی فضایی پس از 11 سال به دستور رییس جمهور گفت: قرار است دومین جلسه هم با فاصله زمانی کوتاهی تشکیل شود تا برنامه‌هایی که باید دنبال شود را بررسی کرده و ببینیم که به کجا رسیدند، تا برنامه بعدی با توجه به عقب ماندگی‌های این‌ها برای 4 سال اینده تدوین شود. وی در ادامه با اشاره به چالش‌های این صنعت در حوزه برنامه و راهبرد در سال‌های گذشته گفت: اول اینکه ما برنامه مدون که همه به آن قسم بخورند نداشتیم. دوم آنکه برای انجام آن برنامه منابع مالی در نظر گرفته نشده بود؛ و سوم، منابع مالی هم که در نظر گرفته می‌شد در این موازی کاری‌ها مقداری از این منابع مالی هدر می‌رفت و در حقیقت آن هدف نهایی محقق نمیشد وی با مطالبه گر خواندن نقش مجلس و شوراعالی فضایی در بحث تغییرات ساختاری صنعت فضایی در ایران گفت: من توصیه نمی‌کنم تغییر ساختار فی البداهه اتفاق بیفتند آن هم به این دلیل است که تغییر یعنی دو سال عقب افتادگی کار‌ها و اغلب باعث ریزش نیرو‌ها و ریزش منابع میشود. شاید همین ساختار فعلی اگر ایراداتش را تشخیص بدهیم و برطرف کنیم بهتر باشد. تشکیل شورای عالی فضای مجازی به بهبود اوضاع این صنعت کمک می‌کند سعید صدیقیان معاون نظارت و توسعه راهبردی سازمان فضایی ایران در ادامه در با اشاره به عدم شکل گیری همگرایی در بین بازیگران این صنعت در سال‌های گذشته به علت عدم تشکیل شورا عالی فضایی، گفت: هرچند که معماری کلان اولویت است، اما با توجه به این که ممکن است باعث یک توقف دیگری در این بخش شود به نظرم راهکاری میانبری که می‌توانیم به موازات معماری کلان داشته باشیم این است که بتوانیم به یک برنامه منسجم بخش فضایی کشور برسیم. وی افزود: در واقع بتوانیم همه ظرفیت‌هایی که در کشور وجود دارد را در قالب ان برنامه همگرا بکنیم و مشخص بکنیم چه نهادی به عنوان کارفرما چه نهادی به عنوان مجری و چه نهادی به عنوان همکار ایفای نقش بکند. صدیقیان تشکیل شورای عالی فضای مجازی بعد از 11 سال را کمک کننده به بهبود اوضاع این صنعت خوانده و ضرورت تدوین برنامه بازنگری شده ضرب العجلی برای بخش فضایی را از آورده‌های این شورا دانست و گفت: وقتی این برنامه تدوین شود، تمامی بازیگران متعهد میشوند در چهارچوب برنامه نقش‌های خود را ایفا بکند. معاون نظارت و توسعه راهبردی سازمان فضایی ایران گفت: ما هم اذعان داریم هم پوشانی‌هایی در حوزه فضایی داشتیم و سعی می‌کنیم در گام اول در قالب برنامه بلند مدت ده ساله با اولویت برنامه‌های دولت سیزدهم که همزمان با برنامه توسعه هفتم می‌شود، تلاش کنیم تا جای ممکن در این خصوص تسریع ایجاد کنیم. وی همچنین اعتبارات جدید تخصیص داده شده و توجه به نقش آفرینی بخش خصوصی را نیز از دیگر اتفاقات مثبت اخیر در این حوزه خواند. دولت روحانی دوران یتیمی صنعت فضایی بود حسین شهرابی مدیرعامل کنسرسیوم شرکت‌های خصوصی فضایی در ادامه گفت: ما چند تجربه بزرگ از نظر ساختاری در صنعت فضایی داریم. تجربه اول، تصویب برنامه اول بود که مثبت‌ترین اتفاق این صنعت بود. تجربه دوم، سازمان متمرکز واحد به نام سازمان فضایی بزرگ تشکیل دادیم. که، چون خیلی ناپخته بود، بزرگ‌ترین اتفاق بد صنعت فضایی را رقم زد و برنامه‌های اول را هم تحت الشعاع قرار داد. تجربه سوم، عدم تشکیل شورای عالی فضایی در دولت آقای روحانی که از عمد بود و به عبارتی دوران یتیمی صنعت فضایی بود. وی سپس در تایید نکات دکتر حدادپور و دکتر صدیقیان در مورد نامناسب بودن تغییر ساختار صنعت فضایی در زمان فعلی افزود: باتوجه به اینکه بازیگرانی داریم که هر کدام در حوزه خود استقلال قانونی دارند، اصلا نباید آن‌ها را به طور ناگهانی تحت سازماندهی واحد آورد و اگر قرار است به این موضوع فکر شود باید در یک برنامه بلندمدت 10 ساله باشد. اما الان شورای عالی باید پیگیر برنامه ده ساله فضایی دوم باشد. وی سپس به نقص‌های شوراعالی پرداخته و مواردی همچون عدم حضور بخش خصوصی در نمایشگاه معرفی دستاورد‌های فضایی که در کنار این شورا برگزار شد را از جمله این نقص‌ها دانسته و بر ضرورت عضویت رسمی معاونت علمی ریاست جمهوری در این شورا برای انتقال حرف‌ها از جانب حاکمیت در بحث‌های مربوط به بخش خصوصی تاکید کرد. دلایل عدم موفقیت سازمان فضایی امیررضا کوثری استاد دانشکده فناوری‌های نوین دانشگاه تهران در ادامه این نشست گفت: سازمان فضایی تقریبا 15 سال است که در کشور ما تشکیل شده، اما همواره در دوره‌های مختلف درحال تولد بوده و به بلوغ نرسیده است. وی افزود: این بالا و پایین رفتن نشان می‌دهد هنوز هدف دقیقی برای بخش غیرنظامی این صنعت متصور نیستیم و بازیگر اصلی‌ای در این زمینه وجود ندارد. این استاد دانشگاه در ادامه عبور برنامه ریزی‌های این صنعت از نهاد‌های متولی قانون در کشور را از لازمه‌های ایجاد تداوم و ثبات و جلوگیری از تغییر سیاست سازمان فضایی با تغییر دولت‌ها دانست و گفت: قبل از ساختار، هدف و فرهنگ سازی مرتبط بخش غیرنظامی فضا در کشور مهم است. وی افزود: بحث دیگر الگوبرداری است. ایده سازمان فضایی در زمان شکل گیری هم قرار بود که از کشور‌های موفق در این زمینه مثل چین، الگو برداری بشود که این اتفاق هم به درستی رخ نداد. لکن دفعتا هم نباید تغییری رخ بدهد. وی با اشاره به نکات صدیقیان گفت: زمانی که ما استراتژی را تدوین می‌کنیم ضرب الاجل معنایی ندارد و استراتژی در گذر زمان و آسیب شناسی‌های مختلف باید تدوین شود وگرنه همین اتفاقاتی که شاهدش بودیم باز هم رخ می‌دهد. این استاد دانشگاه ادامه داد: نکته دیگر اهمیت تعاملات بین الملل در صنعت هایتک فضایی است. نکته‌ای که باید در تدوین سند‌های بالادستی مورد توجه قرار بگیرد، یافتن راه بازنگری درسیاست‌های کلی با توجه به وضعیت فعلی تحریمهاست. وی در ادامه یکی از دلایل عدم موفقیت سازمان فضایی در ساماندهی به این صنعت را وجود متولیان مختلف و پراکندگی نهاد‌ها و مشخص نبودن تکلیف این سازمان دانست. حرکت قدرت‌های فضایی دنیا به سمت چارچوبگذاری برای این صنعت حسن حدادپور عضو شورا عالی فضایی در ادامه در پاسخ به ضرورت تدوین قانون ملی فضا، پس از اشاره به تلاش‌های قانونگذاری «اسپیس ایکس» در عرصه فضایی بر لزوم پویا و به روز بودن قانونی که در این زمینه در کشور تدوین می‌شود و همچنین توجه توامان به تعاملات بین الملل تاکید کرد. وی در ادامه به حرکت قدرت‌های فضایی دنیا به سمت چارچوبگذاری برای این صنعت و شکل گیری مجمع هایی، چون NPT این بار در حوزه فضا اشاره و هوشمندانه عمل کردن در بحث قانون ملی فضا، توجه به شرابط روز و تسهیل گرانه بودن این قانون را از مولفه‌های مورد نیاز آن در تدوین دانست. این عضو شورای عالی فضایی، در ادامه از وجود همگرایی بین بخش‌های مختلف فضایی کشور بر خلاف دوره پیشین خبر داد و گفت: چیزی تحت عنوان قانون تا کنون در داخل کشور برای ما محدودیتی ایجاد نکرده، اما سرعتی هم ایجاد نکرده است. وی ادامه داد: شاید در ادامه آنقدر خدمات فضایی توانستیم ارائه دهیم که مردم به چالش‌های قانونی برخوردند و آن وقت می‌شود گفت بله طبق قانون این اختلافات را می‌خواهیم حل کنیم، ولی فعلا چنین سطحی از خدمات را نداریم. وجود قانون ملی فضا یک ضرورت است سعید صدیقیان معاون نظارت و توسعه راهبردی سازمان فضایی ایران در ادامه افزود: ما یکسری اسناد بالادستی در حوزه فضایی کشور داریم که مهمترین آن سند جامع توسعه هوا و فضا کشور است که یکسری اهداف و سیاستگذاری‌هایی را تا افق 1404 ترسیم کرده و عنوان هدف‌هایی است که بصورت کلان برای صنعت فضایی مشخص شده است. وی گفت:، اما مهم‌تر از چیزی که به عنوان اسناد بالا دستی هست، اثر این اسناد در قالب برنامه‌های 5 ساله توسعه کشور است که نشان داده می‌شود و مهم‌تر از آن قانون بودجه سنواتی است که اثر خودش را می‌گذارد. صدیقیان گفت: ما یک سری اهداف کلان تحت عنوان اسناد بالادستی داریم، یکسری اهداف کوتاه مدت در قالب برنامه‌های توسعه داریم و یکسری اهداف کوتاه مدت‌تر در قالب بودجه سنواتی داریم که از همه چیز مهم‌تر است، چون برای تحقق آن اهداف، بودجه مرتبط پیش بینی می‌شود و مطابق با بودجه پیش بینی شده، مطالبه گری از سمت نهاد‌های نظارتی شکل می‌گیرد. از این نظر بودن قانون ملی فضا خیلی کمک کننده هست و یک ضرورت است، اما نبودش تا الان آنچنان آسیبی به بخش فضایی کشور نزده است. در حال حاضر بالاترین بیکاری برای رشته هوافضاست حسین شهرابی مدیرعامل کنسرسیوم شرکت‌های خصوصی فضایی در ادامه این نشست با اشاره به اینکه معمولا قوانین در کشور ما محدود کننده بوده اند گفت: اگر ما به دنبال قانون فضایی در کشور هستیم به این دو هدف باید برسیم؛ یکی ما باید کاری کنیم که سرمایه‌های غیردولتی ترغیب و وارد این صنعت بشوند و حوزه بین الملل برای ورود به صنعت فضایی ما تسهیل بشود. یعنی ما دیگران را ترغیب کنیم که ازخارج از کشور بتوانند سرمایه گذاری کنند یا داخلی‌ها را برای اینکه بتوانند دربخش بین الملل کار بکنند ترغیب کنیم. وی افزود: به نظرم اگر دنبال قانون هستیم باید بصورت ایجابی و با این رویکرد به آن نگاه کنیم. در غیر این صورت متاسفانه کار‌ها را پیچیده می‌کنیم. وی در ادامه با ذکر مثالی از «اسپیس ایکس» و شکستن دو تابوی بزرگ "دولتی بودن و گران بودن" صنعت فضایی توسط این شرکت، گفت: اتفاق بزرگ در صنعت فضایی دنیا رخ داده است و این اتفاق ارزان سازی است که پیشران آن بخش خصوصی است. وی در ادامه با اشاره به وجه داخلی و مردمی این صنعت و توجه به نیروی کار این حوزه گفت: در حال حاضر بالاترین بیکاری برای رشته هوافضاست. سازوکار دولتی نمی‌تواند پاسخگو باشد، هرکسی بیاید نمی‌تواند. موقعی مشکل حل می‌شود که زیست بودم کشور خصوصی بشود. صنعت باید طوری بشود که فارغ التحصیلان احساس کنند اگر بخواهند کار کنند می‌توانند. نقش حاکمیت تسهیل، سرعت بخشیدن و گرفتن ریسک‌های این کار است. مدیرعامل کنسرسیوم شرکت‌های خصوصی فضایی در ادامه بر پیگیری دو مولفه خصوصی سازی و نگاه بین المللی به صنعت فضایی تاکید کرد. وزارت علوم و دانشگاه پایگاه اصلی تحقیق صنعت فضایی امیررضا کوثری استاد دانشکده فناوری‌های نوین دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به بخش خصوصی بعنوان یکی از ارکان قانون ملی فضا، کمبود بحث‌های علمی و تکنولوژیکی در نسخه فعلی و در دست تدوین قانون ملی فضا و واگذاری این موضوعات به آینده را نگران کننده دانست و گفت: باید بودجه و سرفصل مشخصی از نهاد‌های متولی به این امر تخصیص پیدا کند و حمایت‌های لازم تداوم داشته باشد. وی ادامه داد: در تدوین قانون باید جایگاه همه بازیگر‌ها دیده شود، ولی هنوز این قانون به پختگی لازم نرسیده و تنها به نکات اولیه و بعضی از بازیگران پرداخته است و نوعی عدم توازن هم در این پیش نویس بود که انشاالله با پیگیری‌ها در شورا عالی فضایی اصلاح شود. این استاد هوافضا در مورد چالش‌های ارتباط صنعت و دانشگاه اشاره به وضعیت ارتباط دانشگاه، اساتید و دانشجویان علوم پزشکی با حوزه مرتبط و به کارگیری مناسب از توانمندی آن‌ها و مقایسه این وضع با دانشکده‌های فنی و انقطاع به وجود آمده با صنعت گفت: در صنعت فضایی این مسئله بیشتر است و در حال حاضر تشدید هم شده است. وی ادامه داد: ما باید دنبال راهکار باشیم و الگوی حوزه پزشکی الگوی مناسبی است، اساتید و دانشجویان پزشکی در دل بخش‌ها و سازمان‌هایی که باید خدمت رسانی بکنند حضور دارند، یکی از راهکار‌هایی که می‌توان برای این مورد پیشنهاد داد، پژوهشکده‌هایی است که در بخش‌های مختلف تشکیل شده است. وی سپس با اشاره به وزارت علوم و دانشگاه به عنوان پایگاه اصلی تحقیق، یکی از راهکار رفع این خلا موجود را اتصال پژوهشکده‌ها به دانشگاه‌ها دانست و گفت: شاید تامین بودجه این‌ها خارج از توانمندی دانشگاه‌ها باشد، ولی می‌شود اجازه داده شود اساتید و دانشجویان ارتباط مستمری با این‌ها داشته باشند. نقش دانشگاه‌ها در صنعت فضایی پررنگ‌تر می‌شود صدیقیان معاون نظارت و راهبرد سازمان فضایی در همین زمینه افزود: ضرورت مدیریت و توسعه مدیریت و پژوهش و فناوری جزو برنامه‌هایی هست که ما هم آن را قبول داریم. وی گفت: در حال حاضر هم پروژه مطالعاتی تعریف شده که ماتریس فناوری‌های مرتبط با برنامه‌های راهبردی سازمان فضایی ایران تدوین شود که این باعث می‌شود نقش دانشگاه‌ها هم پررنگ و پررنگ‌تر شده و تا چند ماه آینده این ماتریس ارائه می‌شود. دولت باید نقش مطالبه گری داشته باشد تا اعتماد در صنعت فضایی شکل بگیرد شهرابی مدیرعامل کنسرسیوم شرکت‌های خصوصی فضایی در ادامه گفت: در سه سال اخیر، دو کار در حوزه خصوصی سازی پیگیری شد، یکی برگزاری مناقصات بود و یکی هم پروانه اپراتوری که فعال شد. وی در ادامه با اشاره به راه رسیدن به نقطه‌ای که " یک تیم کوچک نوآوری بتواند یک منظومه کوچک ماهواره‌ای را ایجاد کند" گفت: ما همواره دنبال بازیگران پولدار هستیم و این اشتباه است. بخش حاکمیتی در این زمینه باید مطالبه گری کند نه که خودش پاسخگو باشد. وی افزود: جایی که بخش خصوصی توانمندی دارد دولت وارد می‌شود و مانع ایجاد می‌شود در حالی که دولت باید نقش مطالبه گری داشته باشد تا اعتماد در صنعت فضایی شکل بگیرد و شرکت خصوصی در مدت چندساله به مرحله عملی برسد که متناسب با آیین نامه‌ها باشد نقش شوراعالی فضایی در کمک به بخش خصوصی حدادپور عضو شورا عالی فضایی در ادامه با اشاره به نبود قوانین مرتبط در این زمینه گفت: من موافقم که همین الان برای این کار ظرفیت وجود دارد، ولی قوانین و مقررات و آیین نامه‌هایی که در ارگان‌های دولتی وجود دارد، اصلاً امکان این کار را نمی‌دهند. متناسب با این ایین نامه‌ها یک مسیر می‌توان باز کرد که شرکت‌های خصوصی ورود کنند. باید این بلوغ متناسب با شرایط فعلی کشور باشد. وی در ادامه در مورد نقش شورایعالی فضایی در کمک به بخش خصوصی افزود: یکی از مصوبات شوراعالی فضایی این بود که وزارت امور خارجه تسهیل گری لازم را برای کمک به شرکت‌های دانش بنیان در زمینه بین الملل داشته باشد. نقش بازیگر‌ها و صنایع مرتبط و بخش خصوصی باید دیده شود کوثری استاد دانشکده فناوری‌های نوین دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به حوزه بین الملل در صنعت فضایی و با اشاره به دانشگاه و بخش خصوصی به عنوان نقش آفرینان این زمینه گفت: ارتباطات بین الملل برای بخش دولتی خیلی محدود شده است. نقش بازیگر‌ها و صنایع مرتبط و بخش خصوصی باید دیده شود. صرف بازبینی برنامه ریزی‌ها کفایت نمی‌کند و باید با دید استراتژیک به این مسئله نگاه کرد. شتاب بخشی به صنعت فضایی در دولت سیزدهم در دستور کار است معاون نظارت و توسعه راهبردی سازمان فضایی ایران در ادامه در ارتباط با راهبرد‌ها و برنامه‌های دولت سیزدهم برای صنعت فضایی گفت: شتاب بخشی به صنعت فضایی در دولت سیزدهم در دستور کار است و این توسط شخص رییس جمهور مطالبه شد. وی گفت: این شتاب بخشی بدون حضور بخش خصوصی امکان پذیر نیست. برای اینکه بخش خصوصی هم بتواند در این زمینه ایفای نقش کند یکسری وظایف را قطعا باید دولت انجام بدهد هم در خصوص موضوعاتی که برای تسهیل گری است و هم پرداختن به یکسری حوزه‌های کاری که از لحاظ اقتصادی هیچ گونه توجیهی برای بخش خصوصی کشور ندارد، از قبیل توسعه زیرساخت‌های آزمایشگاهی. این استاد دانشگاه تاکید کرد: زمینه دیگری که اولویت دولت است، تثبیت مدار‌های عملیاتی پایین است که مهم‌ترین هدفی است که در حوزه فناوری پیگیری می‌شود، چون اگر ما دسترسی به مدار‌های عملیاتی‌مان را تثبیت بکنیم قطعا خودش می‌تواند محرک بازار باشد و هم خیال بخش خصوصی و هم دولت را در راستای شکل گیری ماموریت‌هایی که در حوزه فضایی کشور هست راحت می‌کند. وی افزود: دولت خودش را مکلف می‌داند تا هر کدام از زیرساخت‌هایی که لازم است را در بازه زمانی 1403 محقق بکند. با شکل گیری این موضوع می‌تواند موضوعاتی مثل منظومه‌ها و کاربرد ماهواره‌های بومی شکل بگیرد. در کنار آن بحث توسعه کاربرد خدمات و داده‌ها و تصاویری که در دستور کار سازمان فضایی هم هست هم قرار میگیرد. وی افزود: ما باید همزمان به صورت متوازن هم در سیاست گذاری ایفای نقش کنیم و هم با توجه به عقبه‌هایی که در سازمان فضایی کشور بوده هم در زمینه فناوری و هم در زمینه توسعه کاربرد، کار انجام بدهیم. وی گفت: تا زمانی که خدمات فضایی را ترویج و برای آن کاربردسازی نکنیم، ضرورت پرداختن در حوزه فناوری یا توسعه فناوری صنعت فضایی هم شکل نمی‌گیرد.