روز تاریخی ایران و عربستان
کمتر از یک ماه پس از بیانیه سه‌جانبه مقامات امنیتی ایران و عربستان سعودی به میزبانی پکن، حسین امیرعبداللهیان و فیصل بن فرحان وزرای خارجه دو کشور روز پنج‌شنبه 17 فروردین بیانیه مشترکی را برای ازسرگیری روابط دوجانبه با وساطت همتای چینی امضا کردند که بر اساس آن سفارتخانه‌ها و سرکنسولگری‌ها بازگشایی خواهد شد پروازها از سر گرفته می‌شود و تبادل هیات‌های دیپلماتیک و بخش خصوصی برقرار شده و...
دو وزیر این دیدار و گفت‌وگوها را خوب و ممتاز توصیف کردند و ابراز امیدواری کردند که این آغاز صفحه جدیدی در روابط تهران و ریاض در سطح منطقه باشد. در بیانیه پایانی دو طرف بر اهمیت گفت‌وگو در مورد راه‌های گسترش روابط دوجانبه و فعال‌سازی موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی بین دو کشور که در تاریخ 28 فروردین 1380 و موافقت‌نامه عمومی همکاری در زمینه اقتصاد، تجارت، سرمایه‌گذاری، فناوری، علوم، فرهنگ، ورزش و جوانان که در تاریخ 6 خرداد 1377 به امضا رسیده است، تاکید شده است. دو تفاهم‌نامه‌ای که در دوره اصلاحات امضا شد و نوعی نقشه راه روابط دوجانبه را مشخص می‌کند و ظرفیت تبدیل شدن به توافق‌نامه امنیت منطقه‌ای را نیز دارد. بازگشت جمهوری اسلامی و پادشاهی سعودی به توافقات دو دهه گذشته نشان می‌دهد که مسیر پرتنش طی شده در طول این سال‌ها منجر به شکل‌گیری این ادراک در دو طرف شده که با عبور از تخاصم و درگیری، زمینه را برای رقم زدن دوره‌ای از همکاری‌ها با هدف ثبات منطقه‌ای فراهم کنند.
در دیدار امیرعبداللهیان و بن فرحان چه گذشت؟
حسین امیرعبداللهیان و فیصل بن فرحان، وزرای خارجه ایران و عربستان در راستای فراهم آوردن مسیر برقراری روابط دیپلماتیک و تبادل سفیر، صبح روز پنج‌شنبه 17 فروردین ماه برای نخستین بار به صورت رسمی و دوجانبه در پکن دیدار کردند. اما در دیدار وزیران خارجه ایران و سعودی که کمتر از یک ماه از آشتی دیپلماتیک دو کشور می گذرد، چه گذشت؟
یکی از مهم‌ترین بحث هایی که در این دیدار مطرح شد، فضای مثبت جدید شکل گرفته در منطقه، در پی ازسرگیری روابط دیپلماتیک تهران و ریاض بود. بن فرحان با بیان این موضوع، بر آمادگی کشورش برای اجرای موافقت‌نامه های موجود بین ایران و عربستان تاکید کرد.
امیرعبداللهیان نیز با بیان اینکه روابط رسمی ایران و عربستان سعودی از روز پنج‌شنبه به‌طور رسمی فعال شد، بر اراده رهبران دو کشور بر توسعه و تعمیق روابط فی‌مابین تاکید کرد. وی با ابراز خرسندی از بازگشت روابط دو کشور همسایه، دوست و برادر به حالت طبیعی، بر اهمیت و ضرورت توسعه روابط در زمینه های اقتصادی و تجاری و نیز سرمایه‌گذاری تاکید و آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای برگزاری کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور اعلام کرد. به گفته وزیر امور خارجه ایران در دیدار با همتای سعودی یکی از زمینه های مهم همکاری طرفین بحث ترانزیت است.
وی با ذکر این نکته که رشد روابط اقتصادی و سرمایه‌گذاری های متقابل می‌تواند به تحکیم روابط کمک کند، گفت: «موقعیت ژئوپلیتیک ایران فرصت بی نظیری را در اختیار عربستان سعودی و کشورهای خلیج فارس برای همکاری های تجاری با کشورهای شمال ایران قرار می‌دهد.» امیرعبداللهیان به موافقت‌نامه های موجود بین دو کشور نیز اشاره کرد و افزود: «اسناد پایه موجود در کنار اراده رهبران دو کشور، زمینه های قانونی و حقوقی لازم را برای پیشبرد همکاری های دو کشور در تمامی زمینه ها فراهم کرده است.»
فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان نیز در این دیدار با اشاره به گشایش صفحه جدیدی در روابط دو کشور و شکل‌گیری افق های جدید در روابط دوستانه و برادرانه بین ایران و عربستان، بر آمادگی کشورش برای اجرایی کردن موافقت‌نامه های موجود بین دو کشور تاکید و از تبادل هیات های عالی بین ایران و عربستان استقبال کرد. وی با ذکر این نکته که روابط جدید بین ایران و عربستان، فضای مثبت جدیدی را در کل منطقه ایجاد کرد، گفت: «آماده ایم تا با کمک و همکاری ایران این فضای مثبت را در مناسبات منطقه ای تقویت کنیم.»
از جمله نکات و توافقات مهم دیگر بین دو وزیر خارجه ایران و عربستان سعودی، تبادل هیات های مقدماتی برای بازگشایی سفارتخانه ها و سرکنسولگری های دو کشور، فعال سازی موافقت‌نامه های مشترک و تبادل هیات های دو کشور به منظور توسعه روابط در زمینه های مختلف از جمله در زمینه های اقتصادی، تجاری و سرمایه‌گذاری، انجام مذاکرات هیات های تخصصی به منظور از سرگیری پروازهای مستقیم، تسهیل صدور روادید برای شهروندان دو کشور از جمله روادید عمره و نیز تقویت همکاری های مشترک در مجامع بین‌المللی بود.
امیرعبداللهیان و فیصل بن فرحان همچنین از دعوت های متقابل به عمل آمده از یکدیگر برای سفر رسمی دوجانبه به پایتخت ها تشکر و استقبال کردند.
حسین امیرعبداللهیان به منظور دیدار و گفت وگو با فیصل بن فرحان همتای سعودی خود چهارشنبه شب وارد پکن شد. وی در این سفر علاوه بر دیدار دوجانبه با همتای سعودی خود، با وزیر خارجه چین نیز رایزنی کرد و در دیداری سه‌جانبه همراه با وزرای خارجه چین و عربستان نیز حضور یافت.
نکات مهم بیانیه تهران و ریاض چیست؟
به دنبال دیدار رسمی وزرای خارجه ایران و عربستان سعودی در پکن، دو طرف بیانیه ای را با هدف ادامه مسیر برقراری روابط دیپلماتیک با حضور وزیر خارجه چین امضا کردند.
یکی از مهم‌ترین نکات این بیانیه، توافق برای بازگشایی نمایندگی‌های دو کشور در زمان مورد توافق و از سرگیری پروازهاست. در بیانیه ایران و عربستان توافق شد که طرفین، اقدامات لازم را برای گشایش سفارتخانه های دو کشور در ریاض و تهران و سرکنسولگری های این دو کشور در جده و مشهد صورت دهند.
در ابتدای بیانیه وزرای خارجه با اشاره به مفاد بیانیه سه جانبه مشترک جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی و جمهوری خلق چین مورخ 19 اسفند 1401 (10 مارس 2023 میلادی) در رابطه با از سرگیری روابط بین عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران و همچنین در چارچوب هماهنگی بین دو کشور در رابطه با اقدامات لازم جهت از سرگیری فعالیت دیپلماتیک و کنسولی بین دو کشور، آمده است: «گفت وگوهایی در تاریخ 17 فروردین 1402 برابر با 15 رمضان 1444 هجری قمری مصادف با 6 آوریل 2023 میلادی در شهر پکن بین حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و امیر فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان سعودی صورت گرفت.»
دو طرف طی این گفت وگوها بر اهمیت پیگیری اجرای توافق پکن و فعال‌سازی آن به نحوی که اعتماد متقابل و زمینه های همکاری را گسترش دهد و به ایجاد امنیت، ثبات و شکوفایی منطقه کمک کند، تاکید کردند.
همچنین مطابق آنچه در بیانیه مذکور آمده، جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی بر اهمیت گفت وگو درباره راه های گسترش روابط دوجانبه و فعال‌سازی موافقت‌نامه همکاری های امنیتی بین دو کشور که در تاریخ 28 فروردین 1380 (22/ 1/ 1422 مصادف با 17/ 4/ 2001) و موافقت‌نامه عمومی همکاری در زمینه اقتصاد، تجارت، سرمایه‌گذاری، فناوری، علوم، فرهنگ، ورزش و جوانان که در تاریخ 6 خرداد 1377 (2/ 2/ 1419مصادف با 27/ 5/ 1998) به امضا رسیده است، تاکید کردند.
یکی دیگر از اتفاقات مهمی که به دنبال عادی سازی روابط ایران و عربستان بعد از هفت سال رخ می‌دهد، از سرگیری پروازها و سفرهای متقابل هیات هاست. ایران و عربستان سعودی در بیانیه مشترک شان توافق کردند که هماهنگی های لازم را بین هیات های فنی به منظور بررسی راه های گسترش همکاری بین دو کشور از جمله از سرگیری پروازها و سفرهای متقابل هیات های رسمی و بخش خصوصی، تسهیل اعطای روادید برای شهروندان دو کشور از جمله روادید عمره، ادامه دهند.
از دیگر توافقات صورت گرفته بین تهران و ریاض که در بیانیه ذکر شده، افزایش دیدارهای مشورتی و گفت وگو درباره راه های همکاری با هدف تحقق هر چه بیشتر چشم‌اندازهای مثبت در روابط است. در بیانیه امضا شده به برخورداری دو طرف از منابع طبیعی و توانمندی های اقتصادی و فرصت های فراوان اشاره شده که برای تحقق منافع مشترک دو ملت برادر وجود دارند.
در عین حال با توجه به اینکه برخی کشورها از عادی سازی و افزایش روابط ایران و عربستان سعودی ناخشنود هستند و دو کشور نیز هفت سال را بدون روابط دیپلماتیک سپری کردند، موانعی برای گسترش همکاری ها وجود دارد که در بیانیه دو کشور، طرفین بر آمادگی خود در راستای از بین بردن همه موانعی که پیش روی گسترش همکاری بین دو کشور است تاکید کرده و همچنین توافق کردند همکاری خود را در هر زمینه ای که می‌تواند امنیت و ثبات منطقه را تامین کند و منافع ملت ها و کشورهای آن را محقق کند، گسترش دهند.
موافقت‌نامه‌های دوره اصلاحات چه می‌گویند؟
در دو بیانیه مورخ 19 اسفند 1401 دیدار علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و مساعد بن محمد العیبان مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و بیانیه 17فروردین 1402 دیدار حسین امیر عبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی و فیصل‌بن‌فرحان رئیس دستگاه دیپلماسی پادشاهی سعودی به میزبانی پکن بر دو موافقت‌نامه تاکید و ارجاع شده است. یکی موافقت‌نامه امنیتی و دیگری موافقت‌نامه عمومی که نقشه راه روابط تهران و ریاض در حوزه‌های مختلف را نشان داده است.
در جریان این دو دیدار دو کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم‌دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقت نامه همکاری های امنیتی امضا شده در تاریخ 28/ 1/ 1380خورشیدی برابر با 17/ 4/ 2001 میلادی و نیز موافقت نامه عمومی همکاری های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در تاریخ 6/ 3/ 1377 خورشیدی برابر با 27/ 5/ 1998 میلادی توافق کردند. موافقت‌نامه یا به تعبیر دقیق‌تر تفاهم‌نامه امنیتی میان دو کشور که به تفاهم‌نامه روحانی - نایف معروف است، به تعبیر تحلیلگران این پتانسیل را داشت که در صورت اجرایی شدن و به وجود آوردن عنصر اعتماد میان دو کشور، تبدیل به نوعی توافق‌نامه امنیت منطقه‌ای نیز شود.
تفاهم نامه همکاری های امنیتی میان جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی در سال 1378 بین حسن روحانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی وقت با مرحوم نایف بن عبدالعزیز آل سعود، وزیر کشور عربستان در سال 1378 امضا شد که بر مبنای آن توافقی در 12 ماده در 28 فروردین 1380 میان نایف در جریان سفرش به تهران و سید‌عبدالواحد موسوی لاری، وزیر وقت کشور امضا شد.
موضوع توافق‌نامه امنیتی در تهران که در 12 ماده امضا شد، مبارزه با جرائم سازمان یافته، تروریسم، قاچاق اسلحه، مواد مخدر و پولشویی بوده است و بر مبنای اراده خلل ناپذیر دو کشور مبنی بر احترام متقابل، حسن همجواری و عدم‌دخالت در امور داخلی یکدیگر و با احترام به حق حاکمیت ملی، تمامیت ارضی، قوانین و مقررات ملی و تعهدات بین‌المللی طرف های متعاهد تدوین شده است.
همکاری های امنیتی در این موافقت نامه شامل «مبارزه با جعل اسناد دولتی، پول، کارت های اعتباری و اسکناس و فروش غیرقانونی آنها و نیز جرائم اقتصادی از جمله پولشویی، قاچاق اسلحه، مهمات و مواد منفجره، قاچاق کالا و میراث فرهنگی، تجاوز به جان، مال و تجاوز به عنف و اعمال منافی عفت عمومی» است و دو طرف به همکاری با یکدیگر در زمینه مبادله اطلاعات در مورد افراد و گروه های مربوط به جرائم سازمان یافته و تروریسم، برگزاری دوره های آموزشی مشترک پلیسی، مقابله با تردد غیرمجاز افراد، قاچاق کالا و انسان در مرزها، عدم‌اجازه فعالیت خصمانه به مخالفان هر یک از دو کشور در کشور دیگر و مقابله با هرگونه خطری از هر جهت دیگر، مبارزه موثر با تولید، قاچاق و سوءمصرف مواد مخدر متعهد شدند و طبق یکی از بندهای آن اعلام شد که «طرف های متعاهد در رابطه با آن دسته از اتباع دو کشور که به اتهام ارتکاب جرائم مندرج در این موافقت نامه در کشور مقابل تحت تعقیب قرار گرفته یا دستگیر، محکوم و زندانی شده اند یا پس از ارتکاب این جرم ها در کشور خود به کشور مقابل متواری شده اند، تبادل اطلاعات می نمایند.»
چه تضمینی است که توافقات دوره اصلاحات اجرا شود؟
گفت وگوهای ایران و عربستان سعودی تا پایان دولت سید محمد خاتمی در جریان بود و حسن روحانی در سفر سال 1384 به مذاکرات ادامه داد؛ مذاکراتی که به گفته سایت حسن روحانی قرار بود تبدیل به یک تفاهم استراتژیک منطقه ای شود، اما جابه‌جایی در شورای عالی امنیت ملی با تغییر دولت، این روند را متوقف کرد. اگرچه تغییر دولت در ایران و روی کار آمدن اصولگرایان به رهبری محمود احمدی‌نژاد نقش مهمی در ورود تهران و ریاض به تنش در حال نمایان شدن داشت، با این وجود احمدی‌نژاد رکوردی را در این زمینه ثبت کرد و تبدیل به اولین رئیس‌جمهوری شد که چهار بار به فواصل مختلف به عربستان سفر کرد.
بنابراین آنچه دلیل مهم‌تری از تغییر دولت در ایران برای اجرایی نشدن تفاهم نامه امنیتی با عربستان بود، تغییر موازنه قدرت در سطح منطقه‌ای با سقوط صدام و اشغال عراق بود که از دید سعودی‌ها بغداد را به آغوش ایران پرتاب کرد. اظهارات معروف سعود الفیصل وزیر خارجه فقید عربستان درباره اینکه آمریکا عراق را در طبق طلا تحویل جمهوری اسلامی ایران داد، نشان می‌داد که روندهای در حال ظهور در صحنه سیاسی و امنیتی عراق چیزی نیست که دور از نظر سعودی‌ها باشد و به مرور حساسیت‌های گسترده‌ای را از سوی مقامات این کشور دامن زد.
به‌ویژه که ایران نیز قدرت‌گیری شیعیان در عراق و سقوط دشمن بعثی خود را فرصتی برای تکمیل حلقه‌های مقاومت در سطح خاورمیانه می‌دید و درصدد بود تا از این خلأ قدرت در راستای نفوذ منطقه‌ای خود به‌ویژه در رقابت با رقیب اصلی یعنی عربستان سعودی حداکثر بهره‌برداری را به عمل آورد. تحولات موسوم به بهار عربی 2011 و توافق هسته‌ای 2015 دو تحول عمده دیگری بود که به تغییر مولفه‌های موازنه در روابط ایران و عربستان انجامید. حسن روحانی در کتاب خود با عنوان امنیت ملی و دیپلماسی هسته ای به نکته‌ای اشاره می‌کند که ناشی از همین دیدگاه و فهم عربستان است.
او می‌نویسد: در ملاقات با سعود الفیصل وقتی به بحث توافق امنیتی دسته جمعی در منطقه رسیدیم، به سختی مقاومت کرد. گفتم با شما می خواهیم دوجانبه و سپس به صورت جمعی اقدام کنیم. او گفت من با این طرح موافق نیستم، این مساله از ابتدا باید به صورت جمعی آغاز شود و افزود شما باید از ابتدا با 6 کشور وارد مذاکره شوید.
در پایان هم مجددا تاکید کرد که این موضوع ابتدا باید در شورا مورد بحث واقع شود و در صورت تصویب، این کار شروع شود. این رویکرد مجددا در شهریور 1393 و در جریان دیدار ظریف و سعود الفیصل در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل مورد بحث قرار گرفت و به گفته وزیر خارجه سابق ایران، سعود الفیصل در این دیدار گفت که مسائل جهان عرب به شما ربطی ندارد. بنابراین از زاویه چنین دیدگاهی است که می‌توان انتظار داشت با بروز مجدد یک تحول عمده در صحنه ژئوپلیتیک منطقه، مجددا توافقات ایران و عربستان دستخوش تنش شود. مگر آنکه دو کشور با تجربه تحولات پرتنش یک دهه گذشته و با عبور از اختلال ادراکی حذف دیگری و تضمین بستر اعتمادسازی نسبت به توافقات دوجانبه پایبند بوده و به مرور با کنترل متغیرهای مداخله‌گر، زمینه را برای نوعی تفاهم منطقه‌ای فراهم کنند.
فرم جدید اقتصاد در شبه‌جزیره
--> اخبار مرتبط