سد سازی؛ میراث حزب سازندگی / مدیریت آب در کشور و "سندرم مأموریت هیدرولیکی"

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از رهیاب، سد سازی در استان خوزستان همواره با اما و اگرهای بسیاری همراه بوده است. از صرف هزینه‌های سنگین گرفته تا مشکلات مخرب زیست محیطی مانند، شور شدن آب استان و خشک شدن تالاب‌ها و زیرآب رفتن مزارع نیشکر، تا جایی که عده ای از کارشناسان بر این باور هستند علت بسیاری از آلودگی‌ها و گرد وغبار را باید در این عامل جستجو کرد.

در حال حاضر 1330 سد در کشور بدون توجه به اثرات زیست محیطی احداث شده که قطعا مشکلاتی چون خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها و به زیر آب رفتن روستاها و آثار تاریخی کشور را رقم زده اند. همچنین با افزایش سدسازی در ایران و خشک شدن رودخانه‌ها، تالاب‌ها و دریاچه‌ها، حرکت ریزگردها، پایین رفتن آب‌های زیرزمینی و فرونشست زمین و کاهش چشمگیر رفاه جوامع را در سالهای اخیر شاهد بوده ایم. سال 74 در دولت موسوم به حزب سازندگی تعداد سدهای ساخته شده 66 مورد بوده و این تعداد در سال 84 به 54 سد رسیده است. از دهه هفتاد تفکر تاسیس سد‌ها و نگه داشتن آب پشت سد با این عنوان که باعث رشد کشاورزی و توسعه صنعتی در مناطق می شود؛ در کشور رایج شد، اما در بیشتر موارد، احداث سد‌های گوناگون باعث شده جریان طبیعی رودخانه قطع شود و همین امر موجب مشکلات زیست محیطی نیز شد، متاسفانه هم‌اکنون نیز علیرغم اینکه کشور با بحران تنش آبی شدید مواجه است و بنابر نظر بسیاری از کارشناسان محیط زیست، تابستان سختی را از نظر کمبود آب در پیش داریم، ولی جریاناتی پشت پرده همچنان بدنبال تدوام سد سازی در خوزستان هستند. یکی از سد‌هایی که اخیرا خبر تاسیس آن باعث اعتراض فعالین اجتماعی و زیست محیطی شده، سد مارون 2 است که مقرر شده در بالادست سد مارون یک و برروی رودخانه مارون احداث شود و با توجه به کم بودن دبی (حجم آب) ورودی تالاب شادگان همین اکنون تالاب شادگان اصلا وضعیت خوبی ندارد و در معرض خشک شدن کامل است. چه رسد به زمانی که مارون 2 احداث شود قطعا سرنوشت ناگواری در انتطار تالاب شادگان خواهد بود. نتیجه سدسازی خشک‌شدن تالاب‌ها و تشکیل کانون‌های ریزگرد است حجت الاسلام مجید ناصری نژاد، نماینده مردم شادگان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به نتایج سدسازی در استان خوزستان گفت: شاید اگر چند سال پیش بحث سدسازی مطرح می شد یک عده استدلال می کردند که مفید است و یک عده هم نسبت به آن هشدار می دادند؛ الان در یک مقطع زمانی هستیم که نتیجه عملی سد سازی را می‌بینیم و یکی از نتایج سدسازی بعد از این همه هزینه، خشک شدن تالاب هورالعظیم و تشکیل کانون‌های ریزگرد بوده است. وی ادامه داد: روند سد سازی باعث خشک شدن بسیاری از اراضی پایین دست شده است؛ در حوزه مارون که در انتهای آن تالاب شادگان قرار دارد، نیز با آسیب‌هایی همراه بوده که یکی از ان آسیب ها خشک شدن نخلستان‌های خرمشهر ده‌ها برابر بیشتر از زمان جنگ است، کشاورزی و ماهیگیری از بین میرود و تالاب شادگان عملا خشک خواهدشد و این تنش ابی خوزستان را تشدید خواهد کرد. نماینده مردم شادگان با اشاره به وضعیت حوزه مارون و اثرات تاسیس سد مارون 1 و 2 در این منطقه عنوان کرد: ما منطقه‌ای تحت عنوان حوزه مارون داریم که از کوهستان‌های استان کهکیلویه و بویر احمد منشعب است و به استان خوزستان منتقل می‌شود؛ این منطقه از قدیم تالاب شادگان را زنده نگه داشته و در سال 1373 حدودا 15 هزار نفر در محدوده تالاب معیشت و اشتغال داشته اند که قطعا با زدن مارون2 این فرصت از بین میرود و غیر از آن تاثیرات مخرب زیست محیطی و سلامت مردم نیز مطرح است. وی افزود: تاسیس سد مارون یک به تالاب شادگان ضربه زد و بعد از آن باعث شد که تعداد نخل های منطقه از 5 میلیون به کمتر از 2 میلیون نخل تقلیل یابد و کشاورزی منطقه و حق‌آبه منطقه از بین رفت؛ قبل از احداث سد مارون یک گفته بودند که با احداث این سد 50 هزار هکتار زمین را آباد می‌کنیم، اما در حقیقت اینطور نیست. بی‌خردی در حکمرانی آب موج می‌زند مهدی قمشی رییس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز در این باره می گوید: ما شاهد «فاجعه متروپل» دیگری در بخش آب هستیم، صدای برج متروپل آبادان را همه شنیدند اما در منابع آب متروپل‌های زیادی داریم که باید صدایشان شنیده شود و اصلاح شوند، صدای این متروپل‌ها شبیه وضعیت آب شرب خوزستان، صدای کشاورزان و پیشروی آب شور دریاست. قمشی گفت: بی‌خردی در حکمرانی آب در کشور موج می‌زند، در خوزستان به کشاورزان بگوییم آب نیست اما آب را از بالادست منتقل کنیم؛ نمی‌شود به افغانستان و ترکیه بگوییم آب را رها کنند اما خودمان تالاب‌ها را خشک کنیم؛ نمی‌شود زمانی که در خوزستان مردم برای داشتن آب شرب با مشکل مواجهند با آب انتقالی از خوزستان آب شرب و گردشگری سایر استان‌ها را تامین کنیم و نمی‌شود در خوزستان برنج کاری را ممنوع کنیم در حالیکه با آب انتقالی در بالادست برنجکاری کنیم؛ اینها پارادوکس‌هایی است که وجود دارد و باید حل شود. به گفته وی، پول سدسازی را می‌شود صرف امور بهتری کرد و به سمت مدیریت تقاضا و افزایش بهره‌وری و راندمان آب برویم. وی با بیان اینکه استان کهگیلویه و بویراحمد نیز حق استفاده از آب مارون را دارد، ادامه داد: همه ما یک کشور هستیم، بنابراین باید آمایش سرزمین مدنظر قرار گیرد یا کاری که از قبل اجرا و سرمایه‌گذاری شده مورد توجه قرار گیرد تا برای کشور هزینه مازادی نداشته باشد. تشدید خشکسالی با احداث سد مارون2 شاهین کوه‌بزن کارشناس آب و سدسازی نیز با بیان اینکه سد مارون2 خشکسالی را در پایین دست تشدید می‌کند، گفت: با ساخت این سد، شوری آب تا پنج برابر افزایش می‌یابد و نیمی از زمین‌های کشاورزی با بی‌آبی مواجه می‌شوند. وی افزود: گفت وگوی ما مبنی بر موضوعات کارشناسی با هدف تامین منافع ملی می باشد چرا که شاید برای اولین بار است که همه کارشناسان (دولتی و سمن‌ها) اتفاق نظر دارند که احداث سد مارون2 به لحاظ زیست محیطی و منابع آبی دارای نکات منفی قابل توجهی است. کوه بزن با بیان اینکه سمن‌های کهگیلویه و بویراحمد نیز اذعان داشتند که احداث این سد ضربه جبران ناپذیری به اکوسیستم مارون و تالاب شادگان وارد می‌کند، اضافه کرد: تالاب شادگان اکنون هم در اثر مدیریت غلط دچار وضعیت نامطلوبی است و با این نگاه سعی می‌کنند از آثار منفی مارون2 گذر کنند. بنابراین برای رفع مشکل محرومیت باید حتما چاره اندیشی شود که گردشگری می‌تواند یکی از راهکارها باشد. این کارشناس آب و سدسازی با مقایسه داده‌های سد مارون2 با سد مارون یک، توضیح داد: حوضه سد مارون2، یک سوم حوضه مساحت سد مارون یک است و ارتفاع حوضه مارون2 بیشتر از مارون یک است به همین دلیل در مارون2 با توجه به کد ارتفاعی بالاتر، بارش و برف بیشتری داریم در نتیجه تضمین آب بالاتر نسبت به حوضه حد فاصل مارون یک و 2 خواهیم داشت. کوه‌بزن افزود: متوسط ورودی سد مارون یک، 44 مترمکعب برثانیه، معادل آورد سالانه 1.4 میلیارد مترمکعب و ورودی سد مارون2 حدود 18 مترمکعب برثانیه معادل آورد سالانه 967 میلیون مترمکعب است به این معنی که درصد تحقق دبی‌های بالاتر از متوسط در سد مارون2 حدود 60 درصد و در مارون یک حدود 40 درصد است. وی ادامه داد: به عبارت ساده‌تر، اگر سد مارون2 را احداث کنیم، سد مارون یک را تقلیل قابل توجهی می‌دهد و اثرات خشکسالی را شدیدتر می‌کند بنابراین در تضمین آب کشاورزی دچار اختلال جدی می‌شویم. برآورد من طبق جداول گزارش‌ها این است که سد مارون2 اثر 50 درصدی بر کاهش تضمین سد مارون یک می‌گذارد. سد مارون2 نیروگاه شکست‌خورده است مدیرعامل اسبق شرکت بهره‌برداری تصریح کرد: تالاب شادگان در حال حاضر از نظر ورودی وضعیت نامناسبی دارد و در صورتی که با ساخت سد مارون2 حدود 150 میلیون مترمکعب آب از دست برود، این زیستگاه را به طور کامل و برای همیشه از دست خواهیم داد. سد مارون2 انتقال آب میان‌حوضه‌ای است همچنین حمیدرضا یاقوتی کارشناس ژئوتکنیک در پروژه‌های سد و نیروگاه، ساخت سد مارون2 را به نوعی طرح انتقال آب بین حوضه‌ای عنوان کرد. وی گفت: یکی از اهداف سد مارون2، تامین آب برای توسعه کشاورزی در دهدشت و چرام در استان کهگیلویه است که این منطقه در حوضه رودخانه خیرآباد قرار دارد، بنابراین این طرح انتقال آب بین‌حوضه‌ای خواهد بود. کارشناس ژئوتکنیک در پروژه‌های سد و نیروگاه با اشاره به اهداف سد کوثر برای تامین آب شرب، افزود: در صورت توسعه کشاورزی در دهدشت، پساب کشاورزی وارد رودخانه خیرآباد و مخزن سد کوثر می‌شود و شوری (EC) آن را که اکنون حدود یک هزار و 200 میکروموس است، افزایش خواهد داد. یاقوتی با تاکید اصلاح الگوی کشت، اضافه کرد: توسعه دامداری و گردشگری در دهدشت می‌تواند به عنوان راهکار موردتوجه قرار گیرد. بزرگ‌ترین کانون ریزگرد و باتلاقی بنام مارون حمید بابلی موخر کارشناس جغرافیای طبیعی با گرایش ژئومورفولوژی همچنین در ادامه این گفتگو، نسبت به افزایش تبخیر و کاهش کیفیت آب سد مارون یک، بعد از ساختن سد مارون2 هشدار داد. بابلی موخر افزود: سد مارون یک، در محاصره سازند نمکی گچساران است و رودخانه‌هایی که پایین‌تر از سد مارون2 وارد مخزن سد مارون یک می‌شوند، کیفیت نامناسبی دارند که این مساله می‌تواند دریاچه سد مارون یک را در آینده به دریاچه باتلاقی تبدیل کند. وی اضافه کرد: در صورت احداث سد مارون2، ارتفاع دریاچه سد مارون یک کاهش یافته و به تبع آن میزان تبخیر و غلظت آب افزایش یافته و کیفیت کم می‌شود که با پیش بینی تغییر اقلیم و افزایش دما این شرایط در آینده نگران کننده‌تر است. بابلی موخر ادامه داد: در مطالعات مخزن سد مارون یک را 1.6 میلیارد مترمکعب درنظر گرفته بودند اما بعدها متوجه شدند که این سد تنها توان 1.2 میلیارد مترمکعب را دارد، این مساله از زمان آبگیری سد نیز تایید شد چرا که از زمان بهره‌برداری تاکنون این سد فقط در سال 98 که با سیلاب بی‌سابقه روبرو بودیم، سرریز کرد، به این معنی که هنوز به مرحله تکمیل ظرفیت نرسیده و نباید سد دیگری ساخته شود. به گفته وی، رودخانه مارون اکنون به یک جوی آب تبدیل شده و نمی‌تواند حقابه تالاب شادگان را نیز تامین کند. وی همچنین گفت: محل ساخت سد مارون2، پوشیده از جنگل‌های وسیع بلوط است که با آبگیری سد همه آنها زیر آب می‌رود و اثرات منفی خواهد داشت که در هیچ کجای دنیا این حجم از تخریب پذیرفته شده نیست. بابلی موخر با انتقاد از تبدیل اراضی دیم به اراضی آبی در طرح سد مارون2، افزود: در حالیکه باید کشاورزی در کشور رو به کاهش رود، با ساخت سد مارون2 قرار است کشاورزی آبی توسعه یابد که احتمالا به کشت هندوانه و کشت‌های پرآب‌بر اختصاص خواهد یافت. وی با بیان اینکه بخش‌هایی از کهگیلویه مخالف ساخت سد مارون2 است، اظهار داشت: اینگونه نیست که استان کهگیلویه از آب رودخانه مارون محروم باشد و در حال حاضر این استان به اشکال مختلف اعم از پمپاژ و انتقال آب از آب این رودخانه استفاده می‌کند. بابلی موخر اضافه کرد: در پایین دست سد مارون2، بهبهان، دشت جایزان، بخشی از رامهرمز، رامشیر و شادگان قرار دارند که از آب این سد استفاده می‌کنند و نمی‌توان بار اضافه‌ای به آن تحمیل کرد. این کارشناس، با اشاره به ساخت پالایشگاه گاز بیدبلند 2، ادامه داد: آمایش سرزمین در کشور ما فراموش شده، با ساخت این پالایشگاه در بهبهان مخالف بودیم چرا که صنایع بزرگ باید در کنار آب‌های آزاد ساخته شود اما اکنون این صنعت احداث و احتمال دارد پتروشیمی نیز ساخته شود. وی، هور و باد را ویژگی‌های خوزستان دانست و گفت: در صورتی که حقابه تالاب‌ها تامین نشود و این تالاب‌ها خشک شود، بادها می‌توانند بسیار آسیب‌زا شوند و علاوه بر گرد و خاک، املاح و نمک را نیز منتقل کنند. بابلی موخر با بیان اینکه رودخانه مارون مسئولیت اصلی تامین حقابه تالاب شادگان را دارد، افزود: اگر تالاب شادگان خشک شود تبدیل به بزرگ‌ترین کانون ریزگرد شده و اثراتش نه فقط برای خوزستان، بلکه برای تمام کشور خواهد بود. وی با تاکید بر توجه به آمایش سرزمین و ظرفیت‌های محیطی، اظهار داشت: استان کهگیلویه ظرفیت بالایی برای دامپروری، گردشگری و اکوتورسیم دارد که باید بر روی این موارد سرمایه‌گذاری شود. بر اساس این گزارش سد مارون 2 (سد آبریز) بعد از سد مارون، دومین سد بر روی رودخانه مارون خواهد بود که در استان کهگیلویه و بویراحمد احداث می‌شود. این سد قرار است 150 متر ارتفاع و 177 میلیون مترمکعب ظرفیت ذخیره آب داشته باشد. سد مارون2 با واکنش خوزستانی‌ها مواجه شده که معتقد هستند آب شرب و کشاورزی و محیط زیست هفت شهرستان تحت تاثیر ساخت این سد قرار می‌گیرد و حقابه تالاب بین المللی شادگان از رودخانه نیز قطع می‌شود. اشرفی مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز گفت: در نشست کمیته ارزیابی سد مارون2 در سازمان حفاظت محیط زیست در اواخر سال گذشته، مخالفت خود را با ساخت این سد اعلام کردیم اما سازمان حفاظت محیط زیست با ساخت این سد موافقت ضمنی کرده و قرار است بعد از برطرف کردن ایرادهای گزارش ارزیابی، مجوز محیط زیستی ساخت این سد صادر شود. بسیار عجیب است علیرغم اتفاق نظر بسیاری از اساتید و کارشناسان محیط زیست مبنی بر اثرات سوء احداث سد مارون 2 بر وضعیت اکوسیستم خوزستان، دلیل اصرار وزارت نیرو و چشم پوشی از اشتباهات گذشته در حوزه سد سازی چیست؟ وزارت نیرو باید پاسخگو باشد مگر نه سدسازی‌ها پیش از این یکی از دلایل وقوع ریز گردها بوده و علاوه بر آن صدها اثر مخرب دیگر را من جمله تغییر اکوسیستم و اقلیم برخی استانها را رقم زده، آیا این شواهد عینی آسیب‌ها برای این وزارتخانه کافی نیست! برای مثال احداث سد گتوند موجب شد آب کارون شور شود و این رود در گذر زمان در شرف تبدیل به یک بحران زیست محیطی قرار گیرد. اینکه چرا صدای مردم خوزستان شنیده نمی شود و چشمان وزارت نیرو و سازمان محیط زیست بر آثار تخریبی سدسازی های گذشته بسته است و نمی خواهند از تجربه‌های اشتباه گذشته درس بگیرند، بنظر میرسد تعمدی در کار باشد و شاید هم جریاناتی پشت پرده بدنبال رونق استانهای خاص هستند. متاسفانه مدتهاست جریاناتی حاکم بر وزارت نیرو به نام خدمت به مردم و حفظ مصالح کشور با اجرای تصمیمات غیرکارشناسی بجای حل مشکلات ابی کشور بدتر هزینه هایی به نظام تحمیل می‌کنند. انتهای پیام /