سرنوشت مکانیزم ماشه در توافق جدید
به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، فعال کردن مکانیزم ماشه خواب شومی بود که ترامپ برای ایران دید، اما نتوانست تعبیرش کند. مکانیزم ماشه یا بند 37 برجام یکی از بزرگترین ایرادات توافق امضا شده توسط ظریف و دولت قبل است. طبق این بند اگر هر کدام از اعضای برجام مدعی شوند که طرف مقابل به تعهداتش عمل نمی‌کند، به کمیسیون مشترک شکایت می‌کند. در صورت عدم حل اختلاف شکایت به شورای امنیت سازمان ملل می‌رود. درنهایت اگر مسئله برطرف نشود تمام تحریم‌ها و قطعنامه‌ها علیه ایران بازمی‌گردد. در اختصار باید گفت پذیرش این بند به معنای عدم تضمین برای ایران برای رسیدن به توقعاتش از طرف مقابل است. ترامپ پس از خارج کردن بی‌دردسر آمریکا از برجام تمام تلاش خود را کرد که ذیل قطعنامه 2231 مکانیزم ماشه را هم فعال کند. در واقع قصد داشت علاوه بر عملی کردن وعده خود بر خروج از برجام، تحریم‌ها هم علیه ایران بازگردد. این آرزو بدلیل عدم اجماع جهانی علیه ایران و موضع پایین دست آمریکا بدلیل خروج یک‌طرفه از توافق محقق نشد. بار دیگر، اما با مذاکرات احیای برجام صحبت‌ها درباره‌ی فعال شدن گزینه‌ی مکانیزم ماشه‌ی آمریکا در میان است. فارغ از ادعای نامزدان حزب جمهوریخواه که برای پاره کردن توافق جدید بایدن لحظه شماری می‌کنند، اعطای دوباره‌ی این امتیاز به آمریکا خلاف مصالح ملی ایران محاسبه می‌شود. باید در نظر گرفت که این گزینه همچنان برای سه کشور تروئیکای اروپا فعال است، اما نگرانی‌ها از دسترسی این گزینه برای آمریکا با پیوستن دوباره به برجام ادامه دارد. شنیده‌ها حاکی از این است که در متن توافق جدید فعال شدن مکانیزم ماشه منوط به گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده است. در همین راستا امیرعلی ابوالفتح در گفتگو با خبرگزاری ایمنا گفت: آنچه در رسانه‌ها اعلام شده و ایران نیز آن را تأیید کرده این است که مکانیزم ماشه به شکل مشروط و در صورت اعلام تقلب ایران در گزارش آژانس انرژی اتمی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. این شیوه ممکن است در نگاه اول باعث محدودیت آمریکا برای اقدامات خودسرانه باشد، اما باید توجه داشت که با باز ماندن پرونده پادمانی ایران، آژانس بین‌المللی می‌تواند در هر زمان ادعا‌های جدیدی علیه صنعت هسته‌ای کشورمان مطرح کند و بدینوسیله راه را برای فعال شدن مکانیزم ماشه هموار کند. در همین راستا ابوالفضل بازرگان در مصاحبه با روزنامه فرهیختگان اینچنین گفت: چیزی که در متن جدید گفته شده، این است که مکانیسم ماشه باید مبتنی‌بر گزارش آژانس شود، نه اینکه هر کشوری بخواهد یک طرفه به قاضی برود. در این صورت پادمان با این مساله ارتباط مستقیم پیدا می‌کند، یعنی گزارش آژانس هم به اسنپ‌بک مرتبط می‌شود و اسنپ‌بک هم ارتباط مستقیم با آژانس پیدا می‌کند و آژانس هم اینجا دوباره با ابزار سیاسی که دارد می‌تواند ایران را تحت فشار قرار بدهد و آمریکا هم همراه با آژانس شود و از ابزار اسنپ‌بک علیه ایران استفاده کند. در مجموع هنوز و تا قبل از رسیدن به متن اصلی توافق نمی‌توان به قطعیت درباره‌ی آنچه ایران تعهد داده صحبت کرد. اما به نظر می‌رسد دسترسی آمریکا به مکانیزم ماشه و قضاوت آژانس بین المللی در این باره که سابقه‌ی طولانی در اظهارات سیاسی و غیرفنی دارد موجب به خطر افتادن منافع ملی ایران و مواضع جمهوری اسلامی می‌شود.
محمد فخرا