سفرنامه اربعین

فاضل دریس

1) مرز در روزی که وزیر کشور فرمان بسته شدن گذرگاههای مرزی را به دلیل ازدحام زائران صادر کرد ما بدون مشکلی و بصورت کاملاً عادی از مرز شلمچه وارد کشور عراق شدیم. اتوبوس و وسیله نقلیه جهت انتقال زائران به مقصد در قسمت عراق وجود داشت و نکته ی جالب همکاری و اقدام مردم بصره و فراخوان ماشین های شخصی بصورت رایگان و انتقال تا بصره بود. قسمت ایرانی شلمچه نظم و نظافت و خدمات خوبی داشت و با عبور از مرز، اختلاف نظافت عمومی و عدم وجود زیرساخت ها و حتا در جمع اوری زباله ها کاملاً مشهود بود.

2) نجف مقصد اول زائران ایرانی شهر نجف أشرف است. خدمات مواکب در نجف کمتر از سایر أماکن است به همین خاطر اکثر زوار مدت کمی در نجف را می گذرانند و بسوی کوفه می روند. خود اهالی می گویند که مواکب نجفی ها در مسیر پیاده روی تا کربلا مستقر می شوند. کوفه در بنرها و پلاکاردهای دولتی به عنوان "شهر مقدس کوفه علوی"ذکر می شود. نگاه سیاسی و اجتماعی اهل نجف در قالب تبعیت از مرجعیت شیعه و حول و حوش آیت الله سیستانی تعریف می شود. در واقع یک نگاه فقهی و گاه غیر سیاسی نیز از آن برداشت می کنند. بازسازی و توسعه أماکن زیارتی به خصوص در کوفه شامل مساجد سهله و کوفه و میثم تمار به سرعت در حال انجام است. کوفه از نظر سیاسی تحت نفوذ خاندان صدر و جریان صدریون قرار دارد و نماز جمعه ی مسجد کوفه نیز از این خاندان تبعیت می کند.

3) اوضاع سیاسی شیعیان عراق بعد از سقوط صدام، عمده مناصب قدرت را در دست دارند اما نگاه شهروندان به آنان چندان مثبت نیست و دلیل آن هم عملکرد نامطلوب اجرایی و عمرانی و اختلافات و چند دستگی بین رهبران سیاسی شیعی می دانند. اعتراضات خیابانی مکرر مردم خارج از قدرت و احزاب از نشانه های این نارضایتی هاست. لیکن شهروندان شیعه از بیم سلطه ی بقایای تفکر بعثی یا تندروهای سلفی ناگزیر به انتخاب بین کاندیداهایی در دایره ی مذهب بوده و دامنه ی اختلاف بین گروههای مقتدی صدر از یک طرف و سایر احزاب شیعی در طرف دیگر کاملاً به میان مردم کشیده شده و این در میان گفتگوهای روزمره عیان بوده و بازار اتهام خیانت و اهمال و وابستگی به خارج و خروج از امر مرجعیت داغ است. مقتدی صدر به عنوان زعیم دوستداران و هواداران جریان صدریون دارای نفوذ بسیاری بالایی در میان توده های مردمی و طبقات جامعه ی شیعیان است و این براحتی در میان گفت و شنود های روزانه ی عراقی ها قابل تشخیص است. بعد از حوادث اول ماه صفر و اشغال مراکز دولتی توسط هواداران صدر و با شنیدن حرف های شیعیان عراق، أکثراً از آرامش قبل از طوفان و سکوت ناشی از شور أربعین حکایت دارد. در واقع همه نگرانند که مبادا با پایان این ایام، باز صدر وارد اردوکشی های میدانی شود. اعتماد مردم به مرجعیت و جایگاه آیت الله سیستانی در سپهر سیاست عراق عمده دلیل و قوت قلب مردم برای عبور آرام از کشمکش های سیاسی و اجتماعی است. حضور و نفوذ گروههای حشد الشعبی (نیروی نظامی شکل گرفته با فرمان مرجعیت جهت مقابله با داعش) کاملاً واضح است و البته مردمان شهرهای جنوب عراق دارای دید مثبتی نسبت به آنان هستند. علیرغم وجود احزاب و تشکل های سیاسی متنوع در عراق اما کماکان مذهب نقش عمده ای در شکل گیری ائتلاف ها و همبستگی انتخاباتی و سیاسی ایفا می کند و جامعه ی عراق حتا فارغ از قومیت ها، یک جامعه ی با تنوع مذهبی (در تمام زوایا و صحنه های اجتماعی) دیده می شود. و شیعیان شبه لیبرال و تکنوکرات همچون نخست وزیر فعلی پایگاه مردمی مناسبی ندارند و از طرفی این علائق مذهبی در نگاه و قضاوت مردم به کشورهای همسایه نیز تاثیر دارد.

4) اجتماعی و فرهنگی بدلائل مختلف ناشی از جنگ و ترور و خشونت های عریان، پدیده هایی همچون پرخاشگری و سیگار و عصبانیت کاملاً مشهود است. هر چند احترام خارجی ها بویژه ایرانی ها را حفظ می کنند و خود معتقدند که در ایام اربعین سعی می کنند فارغ از مشکلات داخلی، در خدمت زائران باشند. عراقی ها علاقه ی خاصی به شبکه های اجتماعی دارند و دارای انترنت همراه با سرعت بالا هستند و فیسبوک پر طرفدارترین شبکه در بین آنهاست و بقول وزیر سابق بدون فیلترینگ. آزادی های اجتماعی خارج از شهرهای مذهبی رایج و حجاب اختیاری است. درجنوب قدرت کماکان در بین شیوخ و بزرگان عشائر توزیع شده و عمده مناصب دولتی استانی و ملی بین فرزندان این افراد تقسیم شده و فراخوان های خیابانی له یا علیه این و آن به مدد همین گروههای عشائری و حزبی در اکثر استانها امری رایج است. خیابانها پر است از ماشین های وارداتی و خالی از تولیدات داخلی به همراه دیگر اقلام زندگی که از کشورهای دور و نزدیک به عراق سرازیر می شوند. مردم عراق به دلیل فروش خوب نفت دارای قدرت خرید بالاییست. پول نقد به وفور در دستان مردم دیده می شود و خبری از پرداخت های الکترونیکی و کارت بانکی نیست. حتا شعب بانک زیاد نیستند. خیلی ها در این چند سال سفر خارجی رفته اند اما کمتر در مورد دانشگاه و تحصیلات عالیه صحبت می شود. روزنامه ها و سایت ها و شبکه های تلویزیونی خصوصی به میزان زیاد وجود دارد. رانندگی در عراق مساوی است با سرعت دیوانه وار و البته رانندگی زنان در شهرهای مذهبی یک پدیده ی نادر محسوب می شود. چای و سیگار با فرهنگ روزمره عراقی ها عجین شده است. زیر ساخت های عمرانی ضعیف و کمابیش شبیه یک کشور جنگ زده. هنوز بیمه شخص ثالث عمومی و اجباری نیست و فوت ناشی از تصادفات توسط شیوخ قبایل حل و فصل می شود. قطع برق به مدت چندین ساعت و مکرر در طول روز عادیست و بدون موتور تولید برق امکان خدمات رسانی به زائران توسط مواکب امکانپذیر نبوده و موتورخانه های محله ای و در ازای پرداخت مبلغ به مالک ژنراتور در بسیاری از شهرها وجود دارد.

5) کربلا از جنبه ی اعتقادی، کربلا میعادگاه عاشقان و دوستداران خاندان رسول اکرم و مقصد میلیون ها شیفته و دلداده ی مرام و راه و مکتب حسینی است. هتل ها و بازارهای قدیمی حول حرم به جهت پروژه توسعه ای در حال تخریب هستند اما هنوز حرم مطهر حسینی و آستان پاک ابالفضل تا رسیدن به نقطه ی مطلوب با گنجایش این حجم زایر فاصله بسیار دارد. محلات دور از حرم از امکانات شهری محرومند و شهرک های أطراف انگار بودجه ای تعریف شده جهت بازسازی و ترمیم و عمران ندارند. اهالی کربلا یکی از دلایل شروع کارهای عمرانی روزمره مثل آسفالت و غیره طی یکسال گذشته را انحلال شورای شهر و استان و حذف نظام سهمیه بندی سیاسی و تمرکز قدرت اجرایی در شخص استاندار می دانند که آن را از ثمرات شورش و اعتراضات جوانان عراقی در سال گذشته موسوم به انقلاب تشرین (ماه می) بر می شمارند. البته کربلا دارای پل های عدیده و چندین بزرگراه عریض و خوب نیز می باشد. نظم شهری و عادی کربلا در ایام اربعین بطور کامل به هم می ریزد و تمام عوامل دولتی و مردمی در راستای خدمت رسانی به زائرین بسیج می شود و صبر و حوصله ی اهالی کربلا در برابر نتایج حضور هزاران موکب و میلیونها زایر ستودنی است.

6) مشایه و خدمات به حرکت پیاده روی مردم بسوی کربلا مشایه می گویند. حرکتی با سابقه ی تاریخی که بعد از سقوط رژیم بعث و در سایه ی حمایت امنیتی دولت و خدمات مردمی به زائران به شکل گسترده تری انجام می شود. به هیئت های مذهبی خدمات رسان در طول مسیر، موکب می گویند که شکل و نمای فیزیکی و نوع خدمات متفاوت بوده و امروزه تقریباً راههای منتهی به کربلا بویژه از مسیر نجف مملو از مواکب مردمی است که به أنواع مختلف خدمات رسانی می کنند. خدمات مواکب به زائران بسیار گسترده و متنوع است بطوری که دسترسی و وفور آب شُرب در بطری های یک بار مصرف در گرمای شدید یک نکته ی جالب توجه است. دولت و مردم عراق به أربعین و حضور زائران نگاه غیر تجاری و غیر توریستی دارند حتا أکثراً آن را یک حضور عبادی و مذهبی می دانند که نباید از آن استفاده ی اقتصادی و مادی شود. مشایه در ایام اربعین اکنون به جزئی از فرهنگ مردم عراق تبدیل شده و سال به سال متنوع تر و گسترده تر می شود.

آنچه که بیان شد قسمتی از واقعیات جامعه ی چند لایه ای عراق است که رد یا تایید هر گزاره از نوشتار با مطالعات علمی و دقیق امکانپذیر بوده و در واقع خلاصه ای از یک سفرنامه ی کوتاهی است که نویسنده آن را دیده یا شنیده است.

ببینید | واکنش گنجی به مقایسه حجاب و نماز توسط کرباسچی / سوال عجیب مجری درباره شراب

ببینید | کرباسچی: اگر قرار به اجرای قانون حجاب باشد، باید در تشییع‌جنازه سردار سلیمانی نیمی از زنان را می‌گرفتید