سود میلیاردی تحریم ایران نصیب همسایگان شد
فعال شدن مکانیسم ماشه علیه ایران، بار دیگر کشور را در معرض تحریم‌های سازمان ملل قرار داد. علی اصغر زرگر، کارشناس مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با ما توضیح می‌دهد که این تحریم‌ها علاوه بر فشار بر اقتصاد ایران، فرصت سودآوری قابل توجهی برای برخی کشورهای همسایه و شرکت‌های خارجی ایجاد کرده و بخش‌هایی از تجارت و سرمایه‌گذاری ایران را به نفع دیگران تغییر داده است.
- فهرست محتوا
- کل دنیا از تحت تحریم ماندن ایران سود می‌کند
- کشورهای همسایه، بزرگ‌ترین سودکنندگان از تحریم‌های ایران!
مکانیسم ماشه، سازوکاری حقوقی در چارچوب برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد بود که به کشورهای عضو توافق اجازه می‌داد در صورت نقض تعهدات هسته‌ای ایران، تحریم‌های پیشین شورای امنیت را به‌صورت خودکار و بدون نیاز به رأی‌گیری بازگردانند. این مکانیسم مانند کشیدن ماشه تفنگ، بازگشت ناگهانی تحریم‌ها را ممکن می‌ساخت.
در همین راستا، در روز 5 مهرماه 1404، مکانیسم ماشه به درخواست کشورهای اروپایی علیه ایران فعال شد و بدین ترتیب، ایران بار دیگر تحت تحریم‌های سازمان ملل متحد قرار گرفت. هرچند ایران و دو عضو دائم شورای امنیت (روسیه و چین) این اقدام اروپایی‌ها را غیرمشروع و غیرقانونی دانسته و تأکید دارند که شورای امنیت هیچ تصمیمی برای بازگشت تحریم‌ها اتخاذ نکرده است.
تعدادی از کشورهای همسو با غرب، بلافاصله پس از ادعای بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت، اعلام کردند که این تحریم‌ها را اعمال خواهند کرد.
با توجه به بازگشت تحریم‌ها، آیا کشورهای دیگر از تحت تحریم ماندن ایران منفعت می‌برند؟ آیا منطقی است تصور کنیم برخی کشورها عامدانه برای تداوم تحریم‌های یکجانبه و بین‌المللی ایران تلاش کرده‌اند؟ کدام کشورها بیشترین سود را از تحریم‌های ایران می‌برند؟
در گفت‌وگو با علی‌اصغر زرگر، کارشناس مسائل بین‌الملل و استاد دانشگاه، به این پرسش‌ها پرداخته شده است. در ادامه، مشروح گفت‌وگوی وی را می‌خوانید:
کل دنیا از تحت تحریم ماندن ایران سود می‌کند
سؤال: با توجه به فعال‌سازی اخیر مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، آیا کشورهای دیگر از تداوم تحریم‌های ایران نفع می‌برند؟
زرگر: هم بله و هم خیر؛ بسته به کشور دارد. تحریم‌ها مانع بزرگی برای تجارت بین‌المللی هستند. اگر فقط مکانیسم ماشه و شش قطعنامه پیشین شورای امنیت را در نظر بگیریم، این تحریم‌ها عمدتاً صنعت هسته‌ای و صنایع تسلیحاتی را هدف قرار می‌دهند. بنابراین تجارت روزمره و عمده ما با دیگر کشورها چندان تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد، هرچند تحریم‌های ثانویه آمریکا در حوزه‌هایی مانند بانک، بیمه، حمل‌ونقل و نفت همچنان پابرجاست.
بسیاری از کشورها مانند کشورهای اروپای شرقی و آسیای جنوب شرقی که تجارت غیرمستقیم با ایران دارند، از طریق کشورهایی مانند امارات، عمان، عراق و ترکیه اقدام به بارگیری می‌کنند. این مثال نشان می‌دهد که برخی کشورهای همسایه از تجارت غیرمستقیم و چندمرحله‌ای سود می‌برند.
تحریم‌ها همچنین تأثیر روانی عمیقی دارند. سرمایه‌گذاری‌هایی که باید در ایران انجام شود، به دلیل بی‌ثباتی اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، به کشورهایی مانند ترکیه، امارات و عمان منتقل می‌شود. همچنین ارز حاصل از صادرات ایران اغلب به کشورهایی مانند کانادا و استرالیا هدایت شده و به داخل بازنمی‌گردد.
در مجموع، می‌توان گفت کل دنیا در حوزه‌هایی مانند تجارت و خروج سرمایه از ایران، از تداوم تحریم‌ها منتفع می‌شوند.
سؤال: کشورهای دیگر در کدام حوزه‌ها از تحریم ایران سود می‌برند؟
زرگر: در حوزه تجارت، بنادر جنوبی خلیج فارس بیشترین نفع را می‌برند. برای مثال، اگر گفته می‌شود دبی سالانه 190 میلیارد دلار از تجارت سود می‌برد، بخشی از این سود ناشی از آن است که ایران نمی‌تواند مستقیماً با کشورهای موردنظر خود تجارت کند و مجبور است از امارات استفاده کند.
وقتی ما ناچار به استفاده از بنادر جنوبی خلیج فارس هستیم، این کشورها برای ترخیص، خروج و حمل‌ونقل بار، مبالغی دریافت می‌کنند و از این موضوع منتفع می‌شوند.
در صنایع خاص مانند الکترونیک، قطعات برقی و الکتریکی که نمی‌توانند مستقیماً از انگلستان، فرانسه یا آلمان وارد ایران شوند، ابتدا به بنادر ترکیه وارد شده و سپس به ایران منتقل می‌شوند. شرکت‌های ترکیه‌ای از این واسطه‌گری سود قابل توجهی کسب می‌کنند. به عنوان مثال، اپراتورهای همراه و شرکت‌های خدمات موبایلی ایران با شرکت‌های ترکیه‌ای قراردادهایی برای واسطه‌گری پیام‌های دوجانبه خارجی با شرکت‌های اروپایی می‌بندند و بخش زیادی از سود به این شرکت‌های خارجی می‌رسد.
این نشان می‌دهد حتی در ارتباطات معمولی، ایران در حال ضرر است.
کشورهای همسایه، بزرگ‌ترین سودکنندگان از تحریم‌های ایران!
سؤال: به نظر شما کدام کشورها بیشترین نفع را از تحریم‌های ایران می‌برند؟
زرگر: ایران در بخش‌هایی مانند انرژی و معادن به شدت تشنه سرمایه‌گذاری است. اما سرمایه‌گذاران خارجی به دلیل تحریم‌ها، به کشورهای کوچک‌تری مانند عراق یا آذربایجان روی می‌آورند.
حتی در عراق، سرمایه‌گذاران بزرگ خارجی حضور دارند. در همه کشورهای همسایه، شرکت‌های اروپایی و آسیایی در حال سرمایه‌گذاری هستند و ایران را به دلیل تحریم از فهرست خود حذف کرده‌اند.
این سرمایه‌گذاری برای کشورهای همسایه سودآور است و عملاً آن‌ها از تحریم ایران نفع می‌برند.
سرمایه‌گذاران خارجی به دنبال محیطی با ثبات هستند. وقتی ایران تحت تحریم است، این سرمایه‌ها نه تنها به ایران نمی‌آید، بلکه به کشورهای همسایه منتقل می‌شود. این سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، انرژی، معادن و راه و ترابری انجام می‌گیرد.
سؤال: آیا کشورهای همسایه و به ظاهر دوست ایران جزء نفع‌بران هستند؟ آیا منطقی است تصور کنیم برخی از این کشورها عامدانه برای تداوم تحریم ایران تلاش کرده‌اند؟
زرگر: لزوماً چنین تلاش عامدانه‌ای وجود ندارد، اما کشورهایی که از تحریم ایران سود می‌برند، اغلب تحت نفوذ آمریکا هستند. برای مثال، ترکیه عضو ناتو است و مرزهای غربی ایران عملاً با ناتو هم‌مرز می‌شود. آذربایجان تحت سیطره یهودیان و آمریکایی‌هاست، عراق زیر فشار آمریکا قرار دارد و کشورهای حوزه خلیج فارس نیز همین وضعیت را دارند.
این کشورها از سیاست‌های اقتصادی آمریکا حمایت کرده و با تصمیمات غرب همراهی می‌کنند. ممکن است ظاهراً تمایلی به تحریم ایران نداشته باشند، اما در عمل تابع سیاست‌های غرب هستند.
سؤال: تحریم‌های ایران در بلندمدت چه تأثیری بر بازار جهانی نفت داشته و چرا همزمانی تحریم‌های ایران و روسیه تا این حد باعث کاهش قیمت جهانی نفت شده است؟
زرگر: آمریکایی‌ها با وجود تحریم‌های سنگین علیه ایران، در فروش نفت ایران چندان کارشکنی نکرده‌اند. حتی در زمان آتش‌بس میان ایران و اسرائیل، آمریکا به چین اجازه داد نفت ایران را خریداری کند. در نتیجه، ایران اکنون روزانه نزدیک به یک میلیون بشکه نفت می‌فروشد.
آمریکا همچنین با تکنیک‌های خاص، از شن‌های قیری نفت استخراج کرده و از بزرگ‌ترین واردکننده نفت به یکی از صادرکنندگان عمده تبدیل شده است. شرکت‌های بزرگ آمریکایی نیز در خریدوفروش نفت در بازارهای جهانی نقش دارند.
عراق نیز تولید نفت خود را افزایش داده و عربستان توانایی تولید نزدیک به 11 میلیون بشکه در روز را دارد. در حال حاضر، عرضه و تقاضای نفت برابر است.
آمریکا تلاش می‌کند قیمت نفت را پایین نگه دارد؛ یکی از سیاست‌های ترامپ، کاهش قیمت نفت برای کنترل تورم در آمریکا است.
عوامل دیگری نیز وجود دارد: کشورهای اروپایی و چین به انرژی‌های تجدیدپذیر روی آورده‌اند و تمایل کمتری به انرژی فسیلی دارند. همچنین، به نظر می‌رسد جو صلح‌آمیزی در دنیا حاکم شده که این نیز به کاهش قیمت نفت کمک کرده است.
