سیاستمداران ایرانی؛ معصومه ابتکار

نیلوفر ابتکار مشهور به معصومه ابتکار در 30 شهریور 1339 خورشیدی در تهران به دنیا آمد. او به همراه والدین خود از سه سالگی تا 9 سالگی در شهرهای فیلادلفیا و ایالت ماساچوست در آمریکا اقامت داشت. پدرش تقی ابتکار دومین رییس سازمان حفاظت محیط زیست ایران پس از انقلاب اسلامی، دانش‌آموخته دانشگاه پنسیلوانیا بود.

معصومه ابتکار در جریان تسخیر سفارت آمریکا با سید محمد هاشمی از دانشجویان پیرو خط امام (ره) آشنا و با او ازدواج کرد که حاصل ازدواجشان 2 فرزند به نام های عیسی و طه است. عیسی فوق لیسانس اقتصاد دارد و با هم شاگردی اش مریم ازدواج کرد و در آمریکا تحصیل و زندگی می کنند و طه هم معماری خوانده و در کارهای مربوط به صنایع کار می کند و ازدواج کرده است.

تحصیلات

ابتکار پس از بازگشت از آمریکا در مدرسه بین المللی ایران زمین تحصیلات خود را به پایان رساند. در دوره انقلاب در رشته شیمی قبول شده و بنا بود که درس بخواند اما تعطیلی و اعتصاب های دانشگاه ها موجب شد، پدر و مادرش او را برای ادامه تحصیل به آمریکا بفرستند اما برای پدر و مادرش شرط می گذارد که از مسیر فرانسه به آمریکا بروند تا امام خمینی (ره) را ببیند. بعد از دیدار او و خانواده‌اش با امام (ره) در فرانسه، چند ماه در آمریکا می ماند اما چندماه بیشتر در آمریکا دوام نمی آورد، بعد از پیروزی انقلاب، بدون خبر پدر و مادرش به ایران بازگشت و در 1360 خورشیدی در رشته تکنولوژی پزشکی در دانشگاه شهید بهشتی قبول شد و فوق لیسانس و دکتری را نیز در رشته ایمنی شناسی (ایمونولوژی) از دانشگاه تربیت مدرس کسب کرد.

در اردیبهشت 1395 خورشیدی نیز ابتکار از طرف دانشگاه مطالعات خارجی هانکوک کره جنوبی به دریافت دکتری افتخاری علوم سیاسی این دانشگاه نائل آمد. رییس دانشگاه هانکوک اعلام کرد که علت این عنوان، تلاش های صورت گرفته توسط ابتکار برای تقویت همکاری ها در زمینه صلح جهانی و حفظ محیط زیست بوده است.

مسوولیت‌های اجرایی

نخستین مسوولیت اجرایی ابتکار سردبیری کیهان انگلیسی در 1359 خورشیدی بود. او پس از نمایندگی دولت جمهوری اسلامی ایران در سومین کنفرانس جهانی زن در نایروبی آفریقا تصمیم به راه اندازی نشریه ای تخصصی برای زنان گرفت که با عنوان فصلنامه فرزانه به عنوان نخستین نشریه مطالعات و تحقیقات مسایل زنان به 2 زبان فارسی و انگلیسی راه اندازی شد. همچنین در 1372 خورشیدی به همراه جمعی از بانوان اقدام به تاسیس مرکز مطالعات و تحقیقات مسایل زنان کرد.

ابتکار در آستانه برگزاری چهارمین کنفرانس جهانی زن در 1374 خورشیدی مسوولیت دفتر هماهنگی سازمان های غیر دولتی زنان و نیز نایب رییسی کمیته ملی این کنفرانس را عهده دار شد. او در 1375 خورشیدی با تشکیل شبکه سازمان های غیر دولتی زنان در ایران به عنوان رییس این شبکه انتخاب شد. وی نخستین زن ایرانی است که به هیات دولت راه یافت و طول سال های 1376 تا 1384 خورشیدی به عنوان معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست انجام وظیفه کرد. در عین حال ابتکار به تدریس در دانشگاه تربیت مدرس مشغول بوده و هم اکنون دانشیار گروه ایمونولوژی دانشکده علوم پزشکی این دانشگاه است.

او در 1385 خورشیدی از طرف مردم تهران به عضویت سومین دوره شورای اسلامی شهر تهران انتخاب شد. وی برای نخستین بار کمیته محیط زیست در این شورا را با حدود 20 کارگروه تخصصی به راه انداخت و مسوولیت آن را پذیرفت. این کمیته توانست 38 مصوبه محیط زیستی را به صحن علنی ارایه و به تصویب برساند. همچنین در 50 مصوبه ای که از طریق کمیسیون های مختلف شورا به تصویب رسید، ملاحظات زیست محیطی را اعمال کرد.

ابتکار در شهریور 1392 از طرف حسن روحانی به عنوان معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست منصوب شد و با آغاز به کار دولت دوازدهم به عنوان معاون رییس جمهوری در امور زنان و خانواده به همکاری با دولت ادامه داد.

فعالیت‌های غیراجرایی

معصومه ابتکار علاوه به مسوولیت های اجرایی در احزاب و گروه های سیاسی و حوزه محیط زیست هم فعالیت دارد. یکی از این احزاب جبهه مشارکت ایران اسلامی است. مرکز صلح و محیط زیست به عنوان یک سازمان غیر دولتی در نیمه دوم 1384 خورشیدی به پیشنهاد و تلاش وی برای تبادل نظر و گفت و گو پیرامون مسایل محیط زیست و صلح در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی و برقراری ارتباط با علاقمندان و متخصصان محیط زیست تاسیس شد.

ابتکار در 1384 خورشیدی به دلیل تلاش هایش در مقام ریاست سازمان حفاظت محیط زیست ایران در دولت های هفتم و هشتم و نقشی که برای بهبود همکاری های منطقه ای و جهانی داشت، به عنوان یکی از هفت «قهرمان زمین» در 2006 میلادی سازمان ملل متحد انتخاب شد.

در 1392 خورشیدی بنیاد جهانی انرژی (EnergyGlobe)، معصومه ابتکار را به عنوان بانوی محیط زیست جهان معرفی کرد و جایزه معنوی یک عمر دستاورد را به دلیل «تعهد و احساس مسوولیت در قبال حفظ کره زمین» به وی اعطاء کرد. همچنین در 1393 خورشیدی در مراسمی در شهرداری رم جایزه مینروا ایتالیا به خاطر دستاوردهای علمی و به عنوان زنی موفق در عرصه سیاسی به ابتکار داده شد. این جایزه در رده بندی های هنر، اطلاع رسانی، نوآوری و مدیریت سیاسی برای زنان و متعلق به بنیاد غیر دولتی مامولتی است که از 2009 میلادی به نام مامولتی مینروا روزنامه نگار و فعال اجتماعی آن کشور فعالیت می کند.

ابتکار عضو چندین نهاد علمی و اجتماعی از جمله آکادمی علوم زنان برای جهان سوم، عضو هیات موسس و امنای موسسه مطالعات و تحقیقات زنان، عضو هیات امنای موسسه گفت و گوی تمدن ها، عضو هیات امنای بنیاد زینب کبری، عضو شورای دستور کار جهانی گفت و گوی اسلام و غرب مجمع جهانی اقتصاد است و عضویت هیات امنای انجمن آسم و آلرژی را نیز داراست.

همچنین ابتکار در حوزه علمی نیز فعالیت می کند که از او 60 مقاله علمی ISI در سایت Scopus قابل مشاهده است. روایت ابتکار از وقایع درون سفارت تسخیر شده آمریکا در تهران تنها کتابی است که از این ماجرا توسط طرف ایرانی به زبان انگلیسی نگارش یافته و توسط انتشارات تالون بوکز در کانادا با عنوان Takeover in Tehran منتشر شده است. این کتاب به زبان فارسی و عربی نیز ترجمه و به ترتیب با اسامی تسخیر و صراع فی طهران در تهران و بیروت به چاپ رسیده است. انتشار این کتاب به سه زبان در سال های 1379 و 1380 خورشیدی صورت گرفت.

کتاب خوشه های شهریور دومین کتاب وی، حاوی وقایع و اتفاقات کشور در طول سال های 1376 تا 1384 خورشیدی بوده که به ویژه به روندهای زیست محیطی و سیاسی در آن دوران اشاره دارد. این کتاب در 1388 خورشیدی منتشر شد. کتاب صلح و اخلاقیات طبیعی نیز به زبان انگلیسی و با عنوان Natural Peace& Ethics مجموعه مقالات و سخنرانی های وی در خصوص محیط زیست و صلح انتشار یافته است.

فعالیت‌های سیاسی

نخستین فعالیت سیاسی معصومه ابتکار از همان سال نخست پیروزی انقلاب اسلامی شروع شد زیرا او از دانشجویانی بود که در تسخیر سفارت آمریکا در تهران مشارکت داشت و در سفارتخانه به «سیستر مری» یا «خواهر مری» معروف بود و به دلیل تسلط به زبان انگلیسی به عنوان سخنگوی گروگانگیران معرفی شد. وی در سال های بعد فعالیت سیاسی خود را در قالب احزاب اصلاح طلب ادامه داد و از اعضای موسس اعضای مؤسس جبهه مشارکت ایران اسلامی شد.

گرایش سیاسی

معصومه ابتکار دارای گرایش سیاسی اصلاح طلبی است. وی معتقد است که امروزه بسیاری از نیروهای صرفا اصلاح طلب با جریان اعتدال همگرایی زیادی دارند و در این ارتباط می گوید: به دلیل محدودیت های اعمال شده ما در نهایت باز هم به سمت ائتلاف خواهیم رفت به دلیل واقعیت ها، شرایط و محدودیت‌هایی که اعمال می‌شود، باید بپذیریم که واقعیت‌ها در صحنه عمل چیز دیگری است؛ با همه این اوصاف نکته مهمی که نباید از نظر دور داشت این است که باید کماکان در انتخاب هایمان دقت کرده تا بهترین انتخاب ها را داشته باشیم. البته نکته مهم تر از انتخاب این است که احزاب، گروه ها و جریان های سیاسی اعم از اعتدال و اصلاحات وقتی فردی را معرفی کرده و اعتبار یک جریان سیاسی را پشت او قرار می دهند باید در ادامه راه مرتب عملکرد، اقدامات و رویکردهای او را رصد و ارزیابی کنند؛ متاسفانه رها کردن نیروها و اینکه افراد به دلیل مشکلات، امتحان هاو تطمیع بخواهند از مسیر مردم داری و عدالت خواهی منحرف شوند آسیب زا است و هیچ فرقی هم نمی کند که این فرد از جریان اعتدالی، اصلاح طلب یا سایر جریان ها باشد زیرا ما را از اهداف و آرمان و مردم دور کرده است. مهم این است که در انتخابات مردم پیروز شوند بنابراین باید مراقب باشیم و همه تصمیمات را در همین مسیر تنظیم کنیم.

موضع‌گیری‌های مهم

معصومه ابتکار در واکنش به انتشار برخی تبلیغات در فضای مجازی برای ترویج چندهمسری و برگزاری کارگاه آموزشی در این زمینه گفت مواردی که در شرع نسبت به موضوع همسر دوم تاکید شده است یا گفته بزرگان مربوط به موارد خاص و بر حسب نیاز و ضرورت است و اصلا عمومیت ندارد و عمومیت دادن موضوع چندهمسری اصلا به صلاح نیست. او درباره کودک همسری و ازدواج کودکان زیر 13 سال در برخی روستاها گفت: بخشی از این موضوع به قانون مربوط می‌شود و ما در این زمینه پیگیر هستیم تا ازدواج کودکان زیر 13 سال به طور کامل ممنوع شود و امیدواریم در بعد فرهنگی نیز این فرهنگ‌سازی ایجاد شود که زیر 13سال واقعا دوره کودکی است و به نفع بچه ها نیست که در این سن ازدواج کنند، چرا که هیچکدام از حقوق آنها تامین نمی شود و در عین حال برای آنها مشکلات فراوانی ایجاد می‌شود.

در 16 آبان 1392 خورشیدی در حالی که سپ بلاتر به ایران سفر کرده بود، معصومه ابتکار به عنوان رئیس سازمان محیط زیست به بلاتر پیشنهاد کرد که از نماد یوزپلنگ ایرانی روی پیراهن تیم ملی در جام جهانی فوتبال 2014 میلادی استفاده شود و اظهار داشت: هدف ما این است تا از انقراض یوزپلنگ ایرانی جلوگیری کنیم. ضمن اینکه می‌خواهیم نماد این یوز ایرانی را روی لباس تیم ملی ایران در مسابقات جام جهانی برزیل به کار ببریم و از آن استفاده کنیم. بلاتر نیز از این پیشنهاد استقبال کرد و یوزپلنگ ایرانی بر لباس تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی فوتبال 2014 نقش بست.

یاران و همفکران

معصومه ابتکار در کنار افرادی همچون محمدرضا خاتمی، محسن میردامادی، محمدرضا عارف، علی شکوری راد، سعید حجاریان، الهه کولایی، مصطفی تاج زاده، محمد نعیمی پور، عباس عبدی، محسن صفایی فراهانی، هادی خانیکی، علیرضا علوی تبار، رجبعلی مزروعی، مرتضی حاجی و محمدرضا تابش عضو حزب مشارکت اسلامی بودند.

معصومه ابتکار تسخیر سفارت آمریکا را حاصل هم اندیشی و همفکری نخبگان دانشجویی آن زمان می داند و در این ارتباط تصریح می کند: ورود به سفارت امریکا یک پدیده منحصر به فرد بود و اشغال سفارت عربستان یا سفارت انگلستان در تهران هیچ توجیه و نسبتی با آن واقعه تاریخی و انقلاب دوم به تعبیر امام، نداشت. تصور نمی‌کردیم که بعدها دولت آقای خاتمی توسط گروه‌های دانشجویی که توسط مخالفان دولت از بیرون تحریک می‌شدند، آن طور مورد هجمه قرار گیرد. باید این نکته را هم بگویم که آن حرکت حاصل همفکری 400 نفر از نخبگان دانشجویی آن روز کشور بود که مانند امروز هم حکومت‌ساخته نبوده و نفوذشان در بدنه دانشگاه هم خیلی زیاد بود. نمایندگان آن 400 نفر که طراحی کار را عهده‌دار شدند - من از روز سوم ورود به سفارت به ماجرا پیوستم - همگی معتقد بودند که با هیچ روشی مانند دادن بیانیه یا تحصن مقابل سفارت آمریکا نمی‌توان مانع از کودتای دوم ایالات متحده در ایران شد چراکه ما هیچ نهاد قدرتمند اطلاعاتی و امنیتی حاکمیتی در آبان 58 نداشتیم.

• شورای شهر
• سازمان محیط زیست
• معصومه ابتکار
• سفارت آمریکا
• دانشگاه تربیت مدرس