شاعری که لقب «بانوی شعر شهدا» گرفت

پروانه نجاتی، متولد 1347 شهرستان بهبهان و ساکن شیراز است. لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی و فوق لیسانس ادبیات فارسی دارد و عضو برجسته ناقدین MFA ایران و مسئول انجمن شعر پروین اعتصامی وابسته به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس و مؤسس انجمن شعر زنان شیراز (تاسیس 1374) و صاحب 20 مجموعه شعر و ده‌ها کار پژوهشی و جمع آوری اشعار زنان فارس و همچنین مفسر حافظ و مسئول کانون ادبی ناحیه 4 آموزش و پرورش شیراز و تقدیر شده توسط جشن فرهنگ فارس، جشن کتاب فصل ایران، کنگره‌های کتاب سال دفاع مقدس و بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس است.

او توانسته برنده جایزه تقدیر قلم زرین ایران شود و بار‌ها از شعرخوانی اش به عنوان نماینده شعر زنان ایران در خارج از ایران (آلمان، تاجیکستان، بلغارستان، سوریه، لبنان، عراق، عربستان) استفاده شده و تاکنون در دانشگاه‌های ایران، 7 پایان نامه از اشعارش ارائه و دفاع شده است.

آثار منتشر شده او عبارتند از خاکستر پروانه، لحظات عاشقانه یک زن، شکستنی‌تر از آنم...، پرنده مصلوب، بهانه ها، من سردم است، فرهنگ دانش آموز، غزل‌های ماه، سوگ_سور برادرانم، داغ و دغدغه، در آشیان چکاوک، زنی با داغ و دغدغه، سهم ارادت، فرشته و انجیر، زیر پوست شهر، شرح پرواز، حجره‌های ملکوت، ضریح نقره کوب اشک، بیا صمیمی باشیم، تذکره زنان فارس از آغاز تا امروز و...

پروانه نجاتی درمورد علاقه اش به شعر و نحوه ورودش به این عرصه بیان کرد: از کودکی با کتاب مأنوس شدم و هنوز هم، هر کسی به منزلم می‌آید می‌داند کتاب‌هایی با حوزه‌های مختلف دارم که در حال مطالعه هستم. البته همیشه مطالعه ام در حوزه شعر نیست بلکه ممکن است کتاب‌هایی با موضوعاتی، چون روانشناسی، عرفان و... بخوانم و تنها کتابی که هر روز، حداقل چهار صفحه آن را مطالعه می‌کنم قرآن کریم است.

ما همیشه خانوادگی به نوعی با شعر مأنوس بوده ایم و تنها کسی که به طور جدی به سرودن شعر پرداخته است من هستم تا جایی که طبق نقل ها، زمانی که دبستانی بودم به یکی از دوستانم گفتم زندگینامه ات را برای من تعریف کن تا به شعر تبدیلش کنم و در این میان، معلمانم از من می‌خواستند که اشعار کتاب فارسی را بخوانم و به طور کلی، شعر گفتن من از شعر خواندن آغاز شد.

این شاعر با اشاره به علاقه خود به حوزه شعر به شکل کاربردی گفت: بنده به شعر به صورت کاربردی علاقه دارم. مثلاً مدت هاست در جلساتم غزلی از حافظ را می‌خوانم و درمورد آن توضیح می‌دهم و در حقیقت، علاقه به شعر را کاربردی کرده ام. البته از شعرای دیگر هم برای این منظور استفاده کرده ام تا جایی که کل مثنوی را خوانده ام و درمورد معرفت‌های مولانا در مثنوی اش سخنرانی‌هایی کرده ام و حافظ و مولانا دو شاعری بودند که به صورت شاخص، هم بر اساس علاقه و هم کاربردی دنبال کرده ام و در میان شاعران معاصر، اشعار فاضل نظری و محمدعلی بهمنی را می‌خوانم.

او ادامه داد: شعر کتاب‌های درسی ام تأثیر ناخودآگاه روی بنده می‌گذاشتند تا این که توانستم در 25 روز، 32 غزل عاشقانه بگویم و یکی از سبک‌های شعری موردعلاقه ام غزل است. چون فکر می‌کنم وقتی سبک شعری غزل می‌گویم حس خوبی بدست می‌آورم، اما سبک‌های دیگر شعری مثل مثنوی، رباعی، سپید، دوبیتی و... هم کار کرده ام؛ به طوری که یک زمانی برای شهدای شاخص استان خوزستان و فارس مثنوی سروده ام. اما زبان و ترجمان دلتنگی‌های من همان غزل است و حتی شعر انگلیسی هم می‌گویم و در حقیقت، بنده شعری که معرفت داشته باشد را دوست دارم. چون باید درمورد موضوع شناخت وجود داشته باشد و تا حدی روی این موضوع حساس هستم و وقتی افراد در جلسه‌های من شرکت می‌کنند اشعارشان را واکاوی می‌کنم و در صورت نیاز، تذکراتی را ارائه می‌کنم.

نجاتی مطرح کرد: وقتی به عنوان مجری به برنامه‌ای دعوت می‌شوم از شعر سپید استفاده می‌کنم چراکه می‌خواهم هم متن شعر، موزون و هم این که گفتن آن برایم آسان باشد و حتی اتفاق افتاده است که بیانیه هیئت داوران را نیز، به صورت شعر گفته ام و در کتابم منتشر شده است.

این شاعر درمورد لقب خود تحت عنوان «بانوی شعر شهدا» تصریح کرد: به نظر بنده، باید از افرادی پرسید که لطف داشتند و این لقب را به بنده دادند و درواقع، این لقب یک مسئولیت بوده که به بنده داده شده است و همیشه نگران این هستم مردم، شهدا و زحماتی که کشیده اند را فراموش کنند. از اینرو، به مردم توصیه می‌کنم مثلاً فیلم زندگی شهید باکری و لحظات محاصره شدن، بی آبی کشیدن، تنها ماندن و به شهادت رسیدن این شهید بزرگوار را تماشا کنند. در سال‌های اول دفاع مقدس تلاش بر این بود که کسی از جنگ رفتن نترسد با وجود این که همیشه سخت بود و همه این‌ها باعث شد که در ناخودآگاهم به این باور باشم شهدا، جانبازان و ایثارگران خیلی سختی کشیده و ایثار کرده اند و الان بعد از این که سال‌ها از جنگ گذشته است گرسنگی و تشنگی کشیدن و عملیات‌ها و تلاش‌ها و ایثار نوجوانان و جوانانی که به جبهه رفته اند به تصویر کشیده شده و بیان می‌شود تا تنور جنگ تحمیلی و زحمات دفاع از میهن داغ بماند. در نتیجه، دلیل این که دیگران به بنده لقب «بانوی شعر شهدا» را داده اند و این موضوع را یک افتخار و تعهد می‌دانم این است که هیچ زمانی شهدا را فراموش نکرده ام و همیشه در اشعارم خطاب به شهدا گفته ام که می‌توانستند با این سختی‌ها به جنگ نروند یا در آسایش زندگی کنند و اگرچه جنگ سخت بود، اما هیچ گاه دفاع مقدس و شهید و شهادت را فراموش نمی‌کنم و از هر چیزی که من را با این فضا نزدیک کند لذت می‌برم.

نجاتی بیان کرد: در برنامه‌های مختلف تلاش می‌کنم حتی در قالب یک شعر هم شده به زوایای دفاع مقدس؛ از شهدا و خانواده هایشان گرفته تا فرزندانشان بپردازم. زیرا مادر شهید قبل از این که مادر شهید شود شهید می‌شود و دلیلش هم سختی داغ فرزند است. بنابراین، در همه اشعاری که برای شهدا سروده ام خودم را جای خانواده آن‌ها گذاشته ام و در حالی این لقب «بانوی شعر شهدا» را دریافت کرده ام که خودم خانواده شهید نبوده ام. اما دغدغه ام شهدا و خانواده هایشان بوده اند و با آن‌ها ارتباط خوبی گرفته ام و در این میان، باید بدانیم جنگ هنوز برای خانواده جانبازان ادامه پیدا کرده است.

این شاعر گفت: باور کنید من هم می‌توانم فقط شعر‌های عاشقانه بگویم، ولی این نوع اشعارم پنهان مانده اند و دلیلش این است که فرصتی برای این اشعار نیست. مثلاً نمی‌توان در شرایط حساس کشور فقط شعر عاشقانه خواند. چون شاعر چشم بیدار اجتماع است و تریبون‌هایی که به ما شاعران داده شده امانتی از طرف خداوند است.

او با اشاره به نحوه سرودن اشعار خود اظهار کرد: گاهی به بنده سفارش شده است که برای بعضی از شهدا به سرودن شعر بپردازم که یکی از آن‌ها شهید دکتر مجید بقایی و دو شهید دیگر هم بودند و تلاش کردم در حد توانایی آن زمان، سنگ تمام بگذارم و سپس، شعری برای شهید طمراس چگینی و یک شعر بلند 70 بیتی نیز، برای شهید سردار مجید سپاسی از استان فارس سرودم. البته برخی از شعر‌های بنده برای کنگره شهدایی خاص سروده شده اند و شعر‌هایی هم بوده که برای شاعرانی گفته ام و این شعر‌ها بدون سفارش و کنگره بوده اند مثل شهید مجید شهریاری که یک غزل 8 بیتی را با تمام وجود در کمترین زمان برای ایشان سروده ام یا شعری که برای شهید طهرانی مقدم گفته ام. از اینرو، اشعاری که سفارش به سرودن آن‌ها شده است 4-3 مورد هستند یا در کارنامه شعری ام، اشعاری هستند که برای یک کنگره سروده ام، اما شعر‌های زیادی سروده ام که براساس این دو مورد نیستند و برای جانباز و شهدا گفته ام.

این شاعر درمورد داستان شعری که برای فرزندش سرود، تصریح کرد: داستان این شعر روی زندگی من جالب است. شیر بچه‌ای از استان فارس این شعر را در مسابقه‌ای از حفظ خواند که خودم هنوز حفظ نیستم و یک بنده خدایی دستور داد که بار‌ها از همه شبکه‌های ایران پخش شود. البته این موضوع را یک زمانی دکتر آذر جلوی شهردار و اعضای جلسه به خودم گفت و و بعد، تمام بچه‌هایی که در استان فارس مشاعره کار می‌کردند این شعر را با شوق حفظ کردند! بدنبال آن، یک عده گفتند که این شعر کودک نیست، ولی سپاه فجر، آن را به صورت کتاب کودک در 2هزار نسخه چاپ کرد. از اینرو، شعر خوانی بنده در فضای مجازی در دیدار ماه رمضان پخش شده و پشت جلدش نیز، صحبت آقا درج شده بود و روز عفاف و حجاب در همایش خیابانی به مردم هدیه شد و من هم در آن روز شعرخوانی کردم و به رسم قدرشناسی این را بگویم که خیلی افراد مذهبی و انقلابی که من را می‌شناختند و شماره ام را داشتند تماس گرفتند و از بنده به خاطر سرودن این شعر تشکر کردند و این باعث خوشحالی ام است و هر زمانی که این شعر را می‌خوانم بغض می‌کنم و از خدا می‌خواهم باز هم این ذوق داده شود تا از ارزش‌های اسلامی دفاع جانانه کنم و این روز‌ها بتوانم با سرودن شعر دل بانوان را آرام کنم.

نجاتی با اشاره به نقش مهم انقلاب در موفقیت بانوان ایران گفت: بعد از انقلاب اسلامی، زنان با وجود حجاب توانستند در جامعه حضور فعالی داشته و موفق باشند. چون فضای امنی برای حضور زنان پیش آمد و همین باعث شد که بسیاری از بانوان با توجه به انتخاب حجاب در جامعه نقش پررنگی داشته باشند و در حوزه‌های مختلف کار کنند. این را بگویم که اگرچه حجاب فشار مضاعف بر یک پیکره ظریف است، ولی به عنوان عبادت و عبودیت، لذت بخش است.

او درمورد انتقال فرهنگ عفاف و حجاب به نسل نوجوان و جوان ادامه داد: بهترین راه برای اجرای این خواسته‌ی ملی، تصویب قانون عفاف و حجاب است. یعنی دولت بگوید ما در ازای امنیتی که به شما در جامعه هدیه می‌کنیم. برای رفت و آمد، کار و تحصیل، شما باید چشم ما و همیاران ما را که در حال فعالیت برای امنیت کشور هستند (پشت دوربین‌های امنیتی، سر چهار راه ها، در محیط‌های اداری و...) از گناه کردن خود مصون دارید!

نجاتی در خصوص پژوهش‌هایی که در حوزه بانوان انجام داده است و اهمیت آن‌ها گفت: پژوهش مکتوب بنده، شناسایی زنان شاعر فارس بوده که تنها تذکره ویژه زنانه است. یعنی هم نویسنده و هم موضوعش. اما پژوهش میدانی زیادی انجام داده ام که هنوز هیچ کدام به چاپ نرسیده اند و در این چند سال بیشتر به پژوهش می‌پردازم و از یافته هایم لذت می‌برم.

این شاعر درمورد تعریفش از موفقیت زنان بیان کرد: موفقیت یک اتفاق، ولی زندگی یک توفیق است و هر کسی قدر این توفیق را بداند حتماً برای آن یک اتفاق قشنگ می‌افتد که به آن موفقیت گفته می‌شود. بنابراین، زن‌ها همیشه می‌دانند چه با حجاب و چه بی حجاب باید در زندگی موفقیت کسب کنند. اما زمانی که یک زن با حجاب روی سکو می‌رود، معلوم می‌شود که سختی حجاب، او را به زانو در نیاورده است و حتماً برای زنان با افتخار، ارزش بیشتری قائل می‌شود و بار‌ها گفته ام که زنان جمهوری اسلامی ایران پرچمداران اسلامیت سیستم هستند.