شمیم | عزیز اسماعیلی: گاهی مداح شعری می‌خواند که مستمع نمی‌داند باید گریه کند یا برقصد؟!/ توصیه اکبر ناظم به بزرگترهای مداحی
خبرگزاری فارس حوزه مسجد و هیأت امیرحسین کسائی: در دستگاه سیدالشهدا پیرغلامان جایگاه والایی دارند و مرسوم است که هرچه نوکرت پیرتر شد، دلبری‌اش بیشتر است. پیرغلامان آستان سیدالشهدا گنجینه‌های خاطرات مجالس اهل بیت (ع) هستند که البته این روزها کمی از اوضاع مداحی کشور دلگیر شده‌اند و انتقاداتی نسبت به اقدامات و نوحه‌های مداحان جوان دارند. در ششمین شب برنامه «شمیم» با عزیز اسماعیلی از پیرغلامان آستان سیدالشهدا به گفت‌وگو پرداختیم تا از خاطرات و نظراتش پیرامون مسائل مداحی بپرسیم. ماحصل را در ادامه می‌خوانید:
نوکری اهل‌بیت از نطفه فرد، مُهرش زده می‌شود
برای آن که مداح اهل بیت (ع) شد، باید چه ملزومات و مقدماتی را داشت؟
کلاس اول نوکری اهل‌بیت (ع) اخلاص است، اگر اخلاص باشد خود به خود اهل‌بیت (ع) کمک و عنایت می‌کنند. اگر اخلاص نباشد، نوکری ظاهری است و مثل کف روی آب است، آخرش هم هیچ می‌شود. انسان مخصوصاً در این خانه باید دُر ته دریا باشد، وقتی این‌گونه باشد هم پایدار است و هم اثر می‌کند. اهل‌بیت (ع) هم کمک می‌کنند و نمی‌گذارند نوکر آنها زمین بخورد. توقع اهل‌بیت (ع) و امام حسین (ع) این است که نوکرانش راهی را که آنان گفته‌اند، بروند. اینکه از خودشان نوآوری کنند و طوری جلو بروند که در نهایت آن چیزی که اهل‌بیت (ع) می‌خواهد نشود، فایده‌ای ندارد.
خود اهل بیت (ع) نوکرهای خود را تعیین می‌کنند و همینطوری نیست که هرکسی بیاید و بگوید من نوکر امام حسین (ع) هستم. اصلاً به هیچ‌وجه اجازه نمی‌دهند. استاد ما می‌فرمود نوکری اهل‌بیت از نطفه فرد، مُهرش زده می‌شود و باید این را حفظ کرد و اگر حفظ نکند خودش را از دست داده است.
من حدود 40 سال است در این وادی هستم، البته قابل هم نیستم که بگویم نوکر اهل‌بیت (ع) هستم، شاید پادوی امام حسین (ع) باشم. نوکری اهل‌بیت (ع) استادی می‌خواهد که اخلاص، سوز، توجه و عنایت باید داشته باشد و به اهل‌بیت (ع) وصل باشد. آن وقت اگر شاگردی چنین استادی را کردیم، یاد می‌گیریم. ما هم از قدیم در خدمت بزرگوارانی که سِمت استادی و پیرغلامی داشتند بودیم.
گاهی مداح شعری می‌خواند که مستمع نمی‌داند باید گریه کند یا برقصد؟!
مرحوم حاج اکبر ناظم و مرحوم حاج حسن ارضی را درک کردید و از محضر آنان فیض بردید، آنان چه ویژگی‌هایی داشتند؟
حاج اکبر ناظم، حاج‌حسن ارضی، حاج‌اسماعیل چاووش و... افرادی بودند که من محضرشان را درک کردم. این‌ها چون اخلاص، سوز و توجه داشتند، اثر هم داشتند. حاج‌اکبر سوادی نداشت اما چون اخلاص داشت، امام حسین (ع) هم به او عنایت کرده بود. هر جا که می‌رفت با نگاهش مجلس را اداره می‌کرد و حتی دیگر نیازی نبود بخواند، گرچه با چه سوز و حالی هم می‌خواند!
توقع اهل‌بیت (ع) و امام حسین (ع) این است که نوکرانش راهی را که آنان گفته‌اند، بروند. اینکه از خودشان نوآوری کنند و طوری جلو بروند که در نهایت آن چیزی که اهل‌بیت (ع) می‌خواهد نشود، فایده‌ای ندارد
چون توجه حاج اکبر به اهل‌بیت (ع) بود، خود ذوات مقدسه هم مواظب او بودند. کسی که شعر می‌گوید باید ادیب باشد ولی او طوری شعر می‌گفت که همه ادیبان می‌گفتند او که کلاس ادبیات نرفته، چقدر خوب وزن و ردیف شعر را رعایت کرده است! او طوری شعر می‌گفت که هم روی مستمع و هم در مجلس اثر می‌گذاشت یا حاج حسن آقا ارضی و حسین خلجی که خیاط بود و مثل رجبعلی خیاط یک دکان کوچک داشت، آنها هم اخلاص داشتند.
آنها هم کسوت چهارپایه بازار را داشتند و هم کسوت هیأت‌ها را داشتند که وقتی صحبتی هم می‌کردند روی مستمع اثرگذار بود. آنها طوری زندگی می‌کردند که وقتی نگاه می‌کردیم می‌بینیم همان «آن شب که شمع انجمن دلبران یکی‌ست / قربان کسی‌ست که دلش با زبانش یکی‌ست» یعنی اینطوری بودند.
الآن به نوکر بگویید اینطور به مجلس نیایید، یک طوری بیایید که علی‌اکبر (ع)، امام حسین (ع) و حضرت قاسم (ع) لذت ببرد، به او برمی‌خورد! یک لباسی بپوشید که وقتی مردم می‌بینند لذت ببرند، نه اینکه لباس‌های روز بپوشید، نمی‌پذیرند. مداحی توجه، اخلاص و عنایت می‌خواهد؛ اگر این راه را بروید، امام حسین نمی‌گذارد دچار انحراف شوید.
مقام معظم رهبری و مراجع دیگر می‌فرمایند شما باید سنت را حفظ کنید. همه چیز باید به روز باشد به جز منبر و مداحی، مگر توجه می‌کنند؟ یک شعری می‌خوانند که طرف نمی‌داند باید گریه کند یا باید برقصد؟! این است که باید به بزرگتر و استاد توجه کنند و هر چه آنها می‌گویند بپذیرند تا عاقبت آنان هم ختم بخیر شود.
توصیه حاج اکبر ناظم به بزرگترهای مداحی: خراب شو تا مجلس امام حسین آباد شود!
در گذشته اگر فردی بنا بود مداح شود باید از بزرگترها اجازه می‌گرفت و افرادی او را تائید می‌کردند اما الآن این رسم‌ها کنار رفته و بزرگترها روی عملکرد جوان‌ها نظارت ندارند، این نبود بزرگتر بالای سر مداحان چه ضررهایی دارد؟
کاملاً صحیح است، منتها دو مسأله وجود دارد، یکی اینکه بزرگترها جلو نمی‌آیند. دو تا از بزرگترها اسم‌شان را نمی‌برم، می‌گفتند حرفی بزنیم ناراحت می‌شوند، گفتم آقا شما برای امام حسین خراب شو. اصلاً یکی از فرمایشات مرحوم ناظم (ره) این بود که می‌گفت خراب شو تا مجلس امام حسین آباد شود!
الآن به نوکر بگویید اینطور به مجلس نیایید، یک طوری بیایید که علی‌اکبر (ع)، امام حسین (ع) و حضرت قاسم (ع) لذت ببرد، به او برمی‌خورد! یک لباسی بپوشید که وقتی مردم می‌بینند لذت ببرند، نه اینکه لباس‌های روز بپوشید، نمی‌پذیرند. مداحی توجه، اخلاص و عنایت می‌خواهد؛ اگر این راه را بروید، امام حسین نمی‌گذارد دچار انحراف شوید
او زمانی مواظب من بود و می‌گفت شعر را اینطوری بخوان. مثلاً یک خط شعر می‌خواندم می‌گفت صبر کن حقش را ادا کنند بعد بعدی را بخوان! نه اینکه 50 تا خط شعر را بخوانید، طرف هم نگاه کند و بروید! یک خط بخوان بگذار مستمع گریه‌اش را کند!
استاد ما می گفت هرکسی عیب تو را گفت، خودت را از فردا غلام او کن! اما الآن عیب کسی را بگویید او ناراحت می‌شود. جدای از اینکه بزرگترها جلو نمی‌آیند، کوچکترها هم گوش نمی‌دهند و هر چیزی را که دوست دارند، می‌خوانند.
ما چند وقت پیش مجلسی بودیم، شهادت بود از این طرف دو شب بعد هم تولد بود، روضه حضرت مسلم را خواندند، مردم گریه کردند. سه شب بعد ولادت امام هادی بود، یک نفر بلند شد، شعری خواند که مردم دست بزنند. یک مداح پیشکسوت آنجا بود می‌گفت وقتی استاد ندیده چه کنم؟ حاج حسین خلجی می‌گفت اگر یک ارمنی داخل شود می‌گوید کدام درست می گویند؟ آنهایی که گریه می‌کنند یا آنهایی که دست می‌زنند؟!
استعمار رسم کرد هرکس زیاد حرف بزند می‌گویند روضه نخوان!
این روزها گریه و شادی در هیأت التقاط شده است و همان نوحه‌ای را که در شادی می‌خوانند در غم هم می‌خوانند. درست است؟
اولاً یکسری معنی اشک و روضه را نمی‌دانند، شادی همه عالم گریه بر امام حسین (ع) است و این را باید برای یکسری جا انداخت. برای مادرم و بیچاره و بدبختی خودم که گریه نمی‌کنم، برای امام حسین (ع) گریه می‌کنیم! دیده‌ات دادند تا زاری کنی / ابر باشی و گوهرباری کنی. یک بیت می‌تواند آدم را زیر و رو کند! من باید این را بدانم که چیست؟!
این سبک را حسین سنگین می‌خرد / آب چشم شور شیرین می‌خرد. سبک است اما قیمت ندارد. نمی‌دانند گریه یعنی چه؟ شیعه بی‌اشک گنجی بی‌دُر است / سفره رنگین خالی از پر است. چند نفر را سراغ دارید که به معنی این بیت توجه کند؟ یکی از علما فرمودند گریه بر امام حسین، مثل آبی است که روی گُل بریزید، گُل را شکوفا می‌کند. شما اگر برای فوت یکی از نزدیکان سه روز گریه کنید، باید شما را به بیمارستان ببرند، اما این گریه را ببینید! امام صادق (ع) فرمود برای اینکه بخواهید محب ما را بشناسید سه بار بگویید صلی‌الله علیک یا اباعبدالله، اگر چشمش تر شد، بدان از ماست!
محمدتقی جعفری یک فیلسوف بود، ما چندین سال خدمت ایشان می‌رفتیم که بخوانیم. او می‌فهمد روضه یعنی چه، من نمی‌دانم! محمدتقی جعفری برای 50 استاد دانشگاه سخنرانی می‌کرد، با لهجه نمکیِ آذری‌اش می‌گفت، چکیده صحبت من را فلانی چند خط از سیدالشهدا بخواند! آدمی نیست که همینطوری یک چیزی بگوید، هر کسی به این برسد می‌تواند بگوید من نوکر امام حسین (ع) هستم.
استعمار را خدا لعنت کند، یکی خیلی زیاد حرف بزند این را رسم کردند که افراد می گویند زیاد روضه نخوان! روضه گِره عالم را باز می‌کند. مثلاً حسن تهرانی‌مقدم علم این کشور را به کجا برد؟! به اهل‌بیت (ع) توسل می‌کرد تا گره‌های موشکی را باز کند. آن که نامرد است می‌گوید برای ما روضه نخوان! نمی‌فهمد روضه یعنی چه! مشکل ما الان این است، اگر به این توجه کنیم همیشه سرحال هستیم و در مجالس گُل می‌کنیم.
من به جوان‌ها می‌گویم، عالم حرف و روضه شما را می‌بیند، یک طوری عرض ادب کنید که از شما بخرند. شعر را با صلابت بخوانید بگذارید مستمع لذت ببرد!
می‌گویند در هیأت ما 5 میلیون نفر شام می‌خورند!
برخی معتقدند در مداحی‌ها و هیأت‌های قدیم حال بهتری بود و فضای مناسب‌تری داشت، علت این تفاوت چیست؟
جلسات فرقی با هم ندارند. بزرگان می‌فرمودند هرجا مجلس منعقد شود و اخلاص وجود داشته باشد، یک نفر بیاید، نفر دوم حضرت زهرا (س) است. منتها یک فرقی وجود دارد که افراد می‌خواهند نوآوری کنند و به روز باشند، بعد سنت را کنار می‌گذارند.
در گذشته توجه بیشتر بود، الان توجه است ولی اخلاص را کنار گذاشتند. مثلاً می‌گویند در هیأت ما در مجموع 5 میلیون نفر شام می‌خوردند! گذشته اینطور نبود، در روز عاشورا و تاسوعا نهار می‌دادند اما الان وسعت پیدا کرده و خدا به بانیانش برکت هم دهد، اما مگر تعداد افراد که شام و نهار می‌خوردند ملاک است و فخر دارد.
یکی از مشکلات این است که بزرگترها جلو نمی‌آیند. دو تا از بزرگترها اسم‌شان را نمی‌برم، می‌گفتند حرفی بزنیم ناراحت می‌شوند، گفتم آقا شما برای امام حسین خراب شو. اصلاً یکی از فرمایشات مرحوم ناظم (ره) این بود که می‌گفت خراب شو تا مجلس امام حسین آباد شود!
در گذشته طرف صبح وضو می‌گرفت به حرم می‌رفت، حرم کجاست؟ تکیه، خیمه امام حسین، الان این را به بعضی‌ها بگویید مسخره می‌کنند. زمان صدام لعنت‌الله ما رفتیم کربلا، به حرم رفتیم و سینه زدیم و گریه کردیم و برگشتیم. بعد دیدیم یکی از هم کاروانی های ما هنوز به حرم نرفته، می گویم چرا نیامدی؟ گفت من تا اتاقم را عوض نکنم حرم نمی‌آیم! این همه بچه‌ها شهید شدند تا به کربلا برسند! بعد او دنبال اتاق است. من هم گفتم شما را راه ندادند! تا اینجا شما را آوردند چون دل شما دنبال اتاق بود، همین جا داخل اتاق نگهت داشتند!
جلسات الان هم خوب است اما اخلاص را کنار نگذارند که در این صورت نتیجه می‌گیرند. استاد ما می‌گفت 5 تا گریه‌کن از 2 هزار تماشاچی بهتر است. عیب ندارد بیایند ولی توجه شود که وقتی به خانه برمی گردند از او بپرسند کجا بودی؟ بگوید حرم امام حسین بودم. چند نفر سینه‌زن و گریه‌کن اینطوری سراغ دارید؟
آنها کریم هستند و هرطور شما بیایید، شما را می‌خرند اما ما باید خودمان بدانیم کجا رفتیم و با چه کسی کار داریم؟ طرف ما کیست؟ ابی‌عبدالله و اهل‌بیت (ع) است! الآن پیروزی‌های ما در همه جا به خاطر امام حسین (ع) است. اگر کسی دانش و علمی پیدا کرده از صدقه سر امام حسین (ع) است. امام (ره) فرمودند ما هر چه داریم از محرم و صفر است.
تذکر امام خمینی به مستمعان در مجلس مدح مولا
شما زمانی محضر امام خمینی (ره) هم مداحی کردید. آن مجلس چگونه بود؟
یک روز در مجلس حاج منصور ارضی، حاج علی فضلی که فرمانده لشکر بود، فرمود شما باید صبح در جماران بخوانید. لشکر پیروز آمده و باید آنجا بخوانید! ما صبح آنجا رفتیم و با لباس سپاه خواندیم. این شعر را هم خواندم: «بی‌عشق خمینی نتوان دم ز علی زد / بی‌حب علی هم نتوان دم زن نبی زد؛ با حب علی و نبی و عشق خمینی / آنگه بتوان دم ز خداوند جلی زد» این را خواندم و شعر آقای آزادگان «نور افشان سوی دل‌ها ای علی / ای که نامت می‌کند دل منجلی؛ ای تو یار اولین و آخرین / ای تو باب علم ختم‌المرسلین» در حین خواندن این شعرها، حضرت امام تشریف آوردند. مردم هم به عشق امام شروع کردند، شعار دادن که روح منی خمینی، بت‌شکنی خمینی. امام تا روی صندلی نشستند فرمودند فرزندان و عزیزان من هر موقع از فضایل اهل‌بیت گفته می‌شود، توجه بیشتری باشد! این است که او امام می‌شود!
الان طوری شده که یک مداح وقتی می‌خواند، مداح دیگر در جلسه حرف می‌زند و توجه نمی‌کند. استاد ما می‌گفت هرکسی می‌خواند شما گریه‌کن باشید، انتخاب نکنید که چه کسی می‌خواند؟ شما مجلس گرم‌کن امام باشید. می‌گفت مجلس را نَچلانی بعد به بعدی بدهید! می‌گفت ساقه را خالی بگیرید، پر نکنید و باقی را برای بقیه بگذارید! طرف همه را می‌چلاند بعد بلند می‌شود و می‌رود و مجلس را بهم می‌ریزد! این نوکری نیست! نوکری باید آدم بسازد، باید طرف راهش را پیدا کند.
استعمار را خدا لعنت کند، یکی خیلی زیاد حرف بزند این را جا انداختند که افراد می گویند زیاد روضه نخوان! روضه گِره عالم را باز می‌کند. مثلاً حسن تهرانی‌مقدم علم این کشور را به کجا برد؟! به اهل‌بیت (ع) توسل می‌کرد تا گره‌های موشکی را باز کند
در برخی مجالس می گویند جلو را برای دارودسته فلانی خالی بگذارید! این کارها چیست که می‌کنید؟! نوکر امام حسین باید شعرش را بخواند و بعد مستمع باشد. به ما می‌گفتند اگر شما خواندید و نوبت نفر بعدی شد، شما سعی کنید مستمع و گریه کن باشید و به او توجه کنید تا کار او شیرین شود، نه اینکه رها کنید و بروید و او را زمین بزنید. امام حسین همه را نگاه می‌کند حالا بهترین شعر را بخوانید و بهترین صدا را هم داشته باشید، یک روزی تلافی می‌کند چون دل یک نفر را سوزاندید.
من حدود 40 سال است با حاج آقا منصور ارضی ارتباط دارم. کجا سراغ دارید که نصف شب 500 هزار نفر برای دعای کمیل بیایند؟ چون اخلاص دارد و حرف و عملش یکی است. نه دنبال بازی است، نه دنبال دنیا و مقام است. اگر در مجلسی بخواند می‌گوید اهل‌بیت (ع) خواسته و دست آنها است.
طی کردن پاکت برای مداحی خوب نیست
این روزها برخی از مداحان برای خواندن در مجالس، پول‌های کلان طلب می‌کنند. رسم قدیمی‌ها در مورد پاکت گرفتن چگونه بوده است؟
استاد ما می‌گفت هر جا پول بدهید بخوانید، خوب است! ولی عیب ندارد یک نفر می‌خواند به او پول بدهند، اما اینکه بگوید من اینقدر پول می‌گیرم و می‌خوانم خوب نیست. چون آقا کریم‌تر از این حرف‌ها است که نوکرش را لنگ بگذارد. حاج منصور چقدر مدرسه ساخته و چقدر جهیزیه داده است! من شاهد خیلی از آنها بودم! پاکت مجلس امام حسین (ع) را گرفتن هیچ اشکالی ندارد اما اهل‌بیت را سبک نکنید.
برخی مداحان برای جلسه قول می‌دهند دیر می‌آیند یا اصلاً نمی‌آیند. به یکی از آنها گفتم تو دین داری؟ چرا امام زمان (عج) را معطل کردی؟ آنها نمی‌فهمند که وقتی آقا در مجلس نشسته نباید او را معطل کنند. صاحب مجلس امام زمان است، اگر به این رسیدید، نوکر هستید وگرنه این بساط را کنار بگذارید.
در مسیر نوکری سیدالشهدا آرزویی دارید؟
همین که به ما اجازه دادند که نوکری کنیم،کافی است. چه توفیقی بالاتر از اینکه به ما اجازه دادند بگوییم یا اباعبدالله! آرزوی من این است که در این راه ثابت قدم بمانیم و عاقبت‌بخیر شویم.
فیلم این گفت‌وگو را اینجا ببینید:
انتهای پیام /
شما می توانید این مطلب را ویرایش نمایید
این مطلب را برای صفحه اول پیشنهاد کنیدمحشر
ماه محرم عزیز اسماعیلی مداح اهل بیت پیرغلام منصور ارضی حسینیه بیت الزهرا برنامه شمیم امام خمینی اکبر ناظم حسن ارضی این خبر توسط افراد زیر ویرایش شده است
