شیراز حسرت به دل موزه‌ای استاندارد

سرزمینی را که پارسیان نخست‌بار حدود دو هزار و پانصد سال پیش در آن اقامت گزیدند، فاخرانه به شکوهی بدیع آراستند و مشعل تمدنی سترگ و مقدس را در آن افروختند که اینک از پس گذر سالیان بسیار، خویشتن را هم‌چنان وامدار آن می‌دانیم. پارسیان به احیاء و حفظ حیات ملی ایرانیان پرداخته، با دست یازیدن به اقداماتی سترگ، سروری ایرانیان را بر ملل هم عصر خویش دست‌یافتنی ساختند. آنان اشتهار و آوازه پارس را بدان حد وسعت و استمرار بخشیدند که از آن پس ایرانیان به پارسیان مخاطب شدند.

از آن پس در سرزمین ایزدی پارس سایه حضور اقوام گوناگونی را باز می‌یابیم که هریک به فراخور توانمندی خویش، حضور، خرد و اشتیاق خود را در قالب مفاهیم گوناگون چونان سنگ‌نگاره‌هایی بر الواح و دیواره‌های تاریخ و گذر زمان این مرز و بوم حک نموده‌اند تا بر مانایی و پایایی این فرهنگ و هنر نقش دوام زنند و ما را بر آن دارند که به‌خاطر بسپاریم تارهای حضور و ثبات امروز را که در پودهای بنیان دیروز و سنن دیرپای این مرز و بوم درهم تنیده‌اند.

قلمرو گسترده‌ای را که بدان مباهات می‌کنیم، میراثی غنی است که نیاکانمان در حوزه‌های فرهنگی و هنری ملی مان پی ریخته‌اند. آنان یادمان‌هایی را آفریده‌اند که برخی به عیان در دل میراث فرهنگی‌مان نقش شده و برخی نیز چونان راز سر به مهری در دل معنویت فرهنگ این سرزمین نهفته است.

بی‌شک، تجسم ذوق و هنر مردان و زنان هنرمند قرون گذشته، آثاری که تأمل‌برانگیز و چشم‌نوازند، دستاوردهایی از اندیشه و ذوق ایرانی که دارای فرهنگی غنی و پربار است، خاطرمان را مشعوف خواهد ساخت چرا که رمز و راز تداوم حیات خویش را در آنها می‌یابیم و هویت خویش را بدانان باز می‌شناسیم. از این‌رو گردآوردن آثار بازمانده نیاکانمان در گنجینه‌هایی که امروزه آن را «موزه» می‌نامیم، برای ما ادای دینی است، بدان‌چه آنان بدان همت گمارنده‌اند و مباهاتی است ما را بدان چه که بر پایه‌های رفیعش ایستاده‌ایم.

کورش کمالی‌سروستانی، عضو و معاون هیئت اجرایی ایکوم ایران، دوشنبه 27 اردیبهشت، به مناسبت روز موزه، در یک نشست خبری گفت: تعاریفی که امروزه از موزه براساس کارکردهای آن شده است، در قالب مفاهیمی چون تعریف ایکوم، شورای بین‌المللی موزه وابسته به سازمان فرهنگی، علمی و تربیتی سازمان ملل متحد یونسکو می‌گنجد.

کمالی‌سروستانی در بیان جامع‌ترین تعریف موزه، گفت: «موزه مؤسسه‌ایست دایمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. هدف موزه‌ها تحقیق در آثار و شواهد برجای مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار به‌ویژه به نمایش گذاردن آنها به‌منظور بررسی و بهره‌وری معنوی است».

او اضافه کرد: چنان‌که از این تعریف نیز بر می‌آید، موزه را شناسنامه‌ای گشوده در پیش‌روی نسل حاضر می‌دانیم تا ریشه‌های معنوی و تاریخی خود را بازشناسند چرا که تأمل پیرامون کارکردهای صاحبان ذوق و اندیشه و آثاری که از آنان برجای مانده است، یکی از راه‌های برانگیختن تفکر و پرورش ذوق و اندیشه است که این را موزه‌ها برروی همگان می‌گشایند.

موسس موزه فرهنگ فارس گفت: موزه‌ها خانه‌های فرهنگ و تمدن جامعه انسانی و رازگشای گذشته آنند و در عین حال تصویری کمابیش روشن از هویت کنونی ما را ارایه می‌دهند. بر این اساس عناصر مجموعه‌های موزه‌ای به این اعتبار، نه تنها گنجینه ملی یک کشور بلکه جزیی از اسناد جهانی فرهنگ و تمدن انسانی به‌حساب می‌آیند. برهمین اساس است که نگرش جهان امروزی به موزه، به‌عنوان یکی از نهادهای فرهنگی چنان است که این نهاد در برنامه‌ریزی فرهنگی کشورها سهم به‌سزایی دارد.

کمالی سروستانی، گفت: سفر ناصرالدین شاه قاجار به فرنگ، کاوش‌های محوطه‌های تاریخی ایران توسط کاوشگران فرانسوی و آلمانی، اهتمام صنیع‌الدوله در 1295 و پیگیری و روشن‌بینی‌های علی‌اصغرخان حکمت وزیر معارف وقت در دهه دوم قرن پیشین موجب تاسیس موزه در ایران شد.

اولین موزه استاندارد ایران

مدیر دانشنامه فارس ادامه داد: نخستین موزه استاندارد ایران در سال 1316 به‌عنوان موزه ایران باستان که بعدها موزه ملی ایران خوانده شد با طراحی آندره گدار آغاز می‌شود. تاریخ فرهنگی استان فارس نشان از آن دارد که استان فارس و شهر شیراز پس از تهران اولین استانی است که در آن موزه تأسیس می‌شود.

کمالی‌سروستانی با یادآوری اینکه همزمان با کاوش‌های هرتسفلد ایران‌شناس آلمانی در تخت‌جمشید مجتمع ساختمانی بزرگی در بخش جنوبی صفه تخت‌جمشید بازسازی و سال 1316 بخشی از همین مجموعه به‌عنوان موزه تخت‌جمشید، در نظر گرفته شد، افزود: سال 1317 موزه پارس در باغ نظر شیراز که به‌عمارت کلاه فرنگی و باغ شاهزاده نیز معروف است تاسیس شد. این باغ به دستور حسینعلی میرزا فرمانفرما مرمت شد و دو عمارت به‌نام‌های «آیینه» در شمال غربی و «خورشید» در شمال شرقی آن ساخته شد، مقبره کریم‌خان زند نیز در همین موزه قرار دارد.

فارس پیشتاز در ایجاد موزه

وی خاطرنشان کرد: هم‌چنین در سال 1317 موزه ساسانی به‌منظور حفظ اشیاء کشف شده در مجموعه تاریخی بیشابور تاسیس می‌شود. البته پس از چند سال از فضای موزه و اتاق‌های آن به‌عنوان محل اقامت هیئت حفاری استفاده می‌شود و مدت‌ها کاربری موزه نداشت تا اینکه مجددا در سال 1381 با طراحی داخلی جدید به موزه ساسانی تبدیل شد.

مدیر دانشنامه فارس گفت: شرایط سیاسی و اجتماعی ایران در زمان جنگ جهانی دوم و نیز مشکلات اقتصادی و نیز تغییر نگاه وزیران کابینه‌های جدید موجب شد که دهه‌های بیست و سی هیچ موزه‌ای در استان فارس تاسیس نشود و فارس به همان سه موزه‌ای که راوی امپراطوری بزرگ هخامنشی و ساسانی و نیز دوران حکمرانی زندیه است بسنده کند.

او با بیان اینکه 27 سال بعد و در سال 1344 موزه آستان مقدس احمدی و محمدی (ع) در صحن مطهر حضرت شاهچراغ (ع) و با توجه ویژه به نسخ و قطعات خطی و نیز برخی از نمادهای دینی افتتاح می‌شود، به محوریت دانشگاه شیراز در توسعه فعالیت‌ها طی آن سال‌ها اشاره و اضافه کرد: سال 1348 موزه نارنجستان قوام توسط مؤسسه آسیایی دانشگاه شیراز که ریاست آن را آرتور پوپ به‌عهده داشت تأسیس می‌شود و همین دانشگاه در سال 1353 موزه تاریخ طبیعی و تکنولوژی خود را افتتاح می‌کند. علاوه بر این سال 1353 موزه باغ نشاط لار افتتاح و پرونده ساخت موزه در فارس در یک دوره 41 ساله یعنی از سال‌های 1316 تا 1357 با ثبت 7 موزه بسته می‌شود.

کمالی‌سروستانی با بیان اینکه در آن دوران، تنها 45 موزه در کل کشور ایجاد شده بود، سهم فارس را حدود 16 درصد از کل موزه‌های ایران برآورد و خاطرنشان کرد: نخستین موزه پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسط سازمان میراث فرهنگی و در سال 1364 با عنوان «موزه سنگ هفت‌تن» در مجموعه تاریخی هفت‌تنان تأسیس می‌شود.

موسس موزه گنجینه فارس همچنین گفت: سال 1367 در ساختمان "کاخ پذیرایی" که در اختیار بنیاد شهید فارس قرار گرفته بود «موزه شهدا» با آثاری از هنرمندان تجمعی معاصر و نیز آثاری از شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس این استان و اسناد ساواک، به‌عنوان دومین موزه شهدای کشور بعد از تهران افتتاح می‌شود و تا سال 1371 به فعالیت خود ادامه می‌دهد. البته در دهه 70 هم تنها یک موزه در شیراز تأسیس می‌شود که همان «موزه نظامی عفیف‌آباد» است که سال 1370 در باغ عفیف‌آباد افتتاح شد.

دهه‌های 80 و 90 دوران رونق موزه در فارس

او دهه هشتاد را آغاز دوران رونق ایجاد موزه‌های خصوصی ارزیابی و اضافه کرد: در دهه هشتاد، هفت موزه در استان فارس تاسیس می‌شود. نکته قابل توجه در این دهه رونق تاسیس موزه‌های خصوصی است. در واقع پیش از این دوران هیچ موزه خصوصی در استان فارس تاسیس نشده بود.

مدیر دانشنامه فارس اضافه کرد: در این دهه پنج موزه در شیراز تاسیس شد که عبارت بود از موزه آثار خانقاه احمدی (خصوصی 1380)، موزه خاتم در خانه تاریخی سعادت (مشارکتی 1382)، موزه تاریخ فارس در خانه تاریخی زینت‌الملوک (خصوصی 1382)، موزه هنر مشکین‌فام در خانه تاریخی فروغ‌الملک (خصوصی 1383). موزه لباس سنتی در خانه تاریخی صالحی (مشارکتی 1384) و هم‌چنین موزه مردم‌شناسی روستای دوان کازرون (خصوصی 1384) و موزه کریشکی در لارستان (خصوصی 1388).

کمالی‌سروستانی همچنین دهه نود را دارای جایگاهی ویژه به لحاظ رشد کمی موزه‌های خصوصی و دولتی در ایران و فارس دانست و گفت: تسهیل صدور مجوز مجموعه‌داری و موزه‌داری، توجه به آثار فرهنگی و هنری، علاقمندی سرمایه‌گذاران و مجموعه‌داران به عرضه مجموعه‌های ارزشمند خود اعم از اشیاء تاریخی، نسخ خطی، قطعات خوشنویسی، سکه‌های تاریخی، آداب و رسوم و فرهنگ محلی شهرها و روستاها، موجب شتاب گرفتن ایجاد موزه در ایران و فارس شد.

موسس موزه فرهنگ فارس با بیان اینکه طی دهه 90، بالغ بر 29 موزه در استان فارس تاسیس شد، گفت: البته امروزه بخشی از این موزه‌ها به دلایل مختلف تعطیل شده و به نوعی راکد است. به طور کلی بعد از انقلاب شاهد رشدی قابل توجه به لحاظ کمیت موزه در ایران بوده‌ایم که در سه بخش دولتی، مشارکتی و خصوصی طبقه بندی می‌شود.

سهم 6 درصدی فارس از موزه‌های ایران

کمالی سروستانی با بیان اینکه اکنون تعداد کل موزه‌های دارای کد در کشور، 750 باب است، شمار موزه‌های فارس را 45 باب اعلام و خاطرنشان کرد که اکنون سهم فارس 6 درصد موزه‌های ایران است، سهمی که با توجه به وسعت جغرافیایی و جمعیت، نرم محسوب می‌شود اما با توجه به ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی این دیار، حداقل باید تا 10 یا 12 درصد افزایش یابد.

عضو و معاون اجرایی ایکوم ایران مهمتر از کمیت را بحث کیفیت موزه دانست و گفت: ما در استان فارس و شهر شیراز هنوز در حسرت یک موزه در خور و استاندارد که در شان داشته‌ها و ظرفیت‌های این بخش از ایران باشد، مانده‌ایم.

کمالی‌سروستانی با اشاره به اجرایی شدن طرح‌های با کیفیتی در زمینه توسعه موزه در شیراز، گفت: به حتم اگر باغ موزه مشاهیر ایران و جهان و موزه منطقه‌ای فارس، بعد از سال‌ها به نتیجه رسیده و راه‌اندازی شود، شاهد ارتقاء کیفی قابل توجهی در این زمینه و تحولی مطلوب خواهیم بود.

لزوم ایجاد موزه قرآن

این فعال فرهنگی، با تاکید بر اینکه، اخبار و رویدادهای فرهنگی و هنری همواره استان فارس و شهر شیراز را نسبت به دیگر نقاط ایران، برجسته و متمایز کرده است، توجه به ایجاد و توسعه فضای موزه‌ای را امری بسیار مهم ارزیابی و تاکید کرد که می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های دستگاه‌ها و نهادها و مجموعه‌های مختلف، گام‌های مثبت و تاثیرگذاری در این مسیر برداشت.

کمالی‌سروستانی، یکی از ابعاد توجه به کیفی سازی در توسعه موزه در شیراز و فارس را، برجسته کردن مکتب شیراز در بخش‌های مختلف فرهنگی دانست و گفت: یکی از مهمترین عرصه‌ها که باید به آن پرداخت، موزه قرآن است زیرا شیراز و فارس دارای مکتب و سبکی مشخص در قرآن نگاری است.

انتهای پیام