ضرب‌الأجل هسته‌ای؛ تشدید تنش ها محرک توافق ایران و آمریکا می‌شود؟
خبرگزاری فرانسه گزارش داده است که شعله ور شدن تنش ها بین ناظر هسته ای سازمان ملل و ایران در این هفته، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا را در تنگنای تصمیم میان «دادن امتیازات بیشتر به ایران به قیمت تقابل با جمهوری‌خواهان»، یا «پذیرفتن شکست دیپلماسی و جرقه یک بحران جدید در خاورمیانه» قرار داده است.
به گزارش اقتصادنیوز؛ رئیس سازمان دیده‌بان هسته ای سازمان ملل روز پنجشنبه بدون اشاره به قطعنامه تنش‌آفرین آژانس علیه ایران گفت که ایران دوربین های نظارتی را از سایت های هسته‌ای کلیدی حذف خواهد کرد که ناظران بین المللی را در تاریکی رها کرده و توافق احتمالی برای محدود کردن توان هسته ای تهران را به خطر می‌اندازد.
رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) گفت که برچیدن دوربین ها "چالشی جدی" برای کار آژانس در ایران ایجاد می‌کند. گروسی در صحبت با خبرنگاران در وین هشدار داد که آژانس قادر نخواهد بود "تداوم دانش" را در مورد برنامه هسته ای ایران در حدود سه تا چهار هفته پس از این اقدام حفظ کند.
گروسی تاکید کرد که اگر این اتفاق بیفتد، "ضربه مرگباری" به توافق هسته ای ایران وارد می‌کند، توافقی که زمانی برنامه هسته‌ای تهران را در ازای لغو تحریم ها محدود می کرد. برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می شود - از زمان خروج ایالات متحده از آن در سال 2018 به شدت آسیب دیده و مذاکرات برای احیای این توافق در هفته های اخیر متوقف شده است.
کلسی داونپورت، مدیر منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، در توییتر نوشت که گروسی اغراق نکرده است: «اگر آژانس نتواند تداوم دانش در مورد برنامه ایران را تضمین کند، آژانس نمی‌تواند مفاد نظارت و راستی‌آزمایی برجام را اجرا کند».
ایران ضرب‌الأجل تعیین می‌کند؟
از سوی دیگر، استفانی لیختن اشتاین، خبرنگار پالیتیکو در وین می‌گوید: گزارش محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برداشتن دوربین در ایران پنجشنبه شب به کشورهای عضو ارسال شد.
او به نقل از یک منبع مطلع از این گزارش نوشت: این گزارش نشان می دهد که حتی پس از انقضای دوره 3-4 هفته‌ای، می توان اقدامات دیگری را اجرا کرد که همچنان می تواند احیای برجام را ممکن کند.
با این حال به گفته این منبع «یک وقفه طولانی‌تر [بیش از 3 تا 4 هفته] ناگزیر به اقدامات پادمانی بسیار دقیق‌تری نیاز دارد تا آژانس بتواند سازگاری اعلامیه‌های ایران را تأیید کند.»
اریک بروئر، معاون سابق امور منع اشاعه در شورای امنیت ملی آمریکا و کارشناس برنامه هسته‌ای ایران این را خبری خوب دانست اما اضافه کرد: «با این حال، سوال کلیدی این است که آیا ایران با "اقدامات پادمانی بسیار دقیق‌تر" موافقت خواهد کرد؟»
کلسی داونپورت، مدیر منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، گفت: «باید ببینیم آیا ایران برای اقداماتی که پنجره مذاکرات را باز می‌گذارد آماده است یا خیر.»
به گفته او «در گذشته، تهران ریسک گسترش توان هسته‌ای را تنها برای برداشتن گام‌هایی که تهدید را کاهش می‌دهد، افزایش داده است. مشخص نیست که آیا ایران اشتباه محاسباتی کرده است یا قصد تعیین ضرب الاجل نیرو را داشته است.»
بایدن در تنگنای تصمیم درباره ایران
همچنین خبرگزاری فرانسه در گزارشی با عنوان «تاکتیک های هسته ای ایران بایدن را با انتخاب های سختی روبرو می کند» نوشته است: شعله‌ور شدن تنش ها بین ناظر هسته ای سازمان ملل و ایران در این هفته، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا را در تنگنا قرار داده است.
رهبر ایالات متحده دوره ریاست جمهوری خود را با تعهد به بازگشت به توافق بین المللی 2015 آغاز کرد که هدف آن جلوگیری از ساخت سلاح هسته ای توسط تهران بود، پس از اینکه دونالد ترامپ یکجانبه از آن خارج شد.
مذاکرات برای بازگرداندن آن توافق به مدت سه ماه بر سر آخرین جزئیات به بن بست رسیده است.
بدون توافق و در حالیکه ایران هرچه بیشتر به "آستانه هسته ای" نزدیکتر شده است، بایدن یک انتخاب سخت دارد: دادن امتیازات بیشتر به تهران، و متهم شدن به ضعف توسط مخالفان جمهوری خواه در آستانه انتخابات میان دوره ای، یا اعلام پایان مذاکرات، که می تواند جرقه یک بحران جدید خاورمیانه باشد.
تشدید تنش، محرک توافق ایران و آمریکا می‌شود؟
رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پنجشنبه گفت که حذف 27 دوربین نظارت بر سایت‌های هسته‌ای این هفته توسط تهران می‌تواند "ضربه مهلکی" به مذاکرات وارد کند.
علی واعظ از گروه بین المللی بحران گفت: «در این مرحله، همه چیز می تواند به هر جهت پیش برود».
واعظ که از سال‌ها پیش مناقشه هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های جهانی را دنبال می‌کند و از برجسته‌ترین تحلیلگران این حوزه است به خبرگزاری فرانسه گفت: «تنش چند روز گذشته به طور بالقوه می تواند رهبران در تهران و واشنگتن را برای دستیابی به توافقی که روی میز است تحریک کند. یا این اولین گام در چرخه دیگری از تشدید تنش است و از این نقطه به بعد فقط بدتر خواهد شد».
«بدتر» می‌تواند به معنای حرکت تهران به سوی آستانه هسته‌ای باشد و مخالفانش مانند اسرائیل و تندروهای ایالات متحده خواستار اقدام سخت برای جلوگیری از آن شوند.
تنش در آستانه هسته‌ای
به نوشته این خبرگزاری، مذاکرات در وین بین ایران و قدرت‌های بزرگ سال گذشته با انگیزه بایدن از سر گرفته شد و ایالات متحده مایل به لغو تحریم‌ها در ازای بازگشت تهران به اجرای کامل مفاد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بود.
اما در آستانه توافق سه ماه پیش، مذاکرات به دلیل موضوعات نهایی که به گفته مقامات آمریکایی خارج از به مسائل هسته‌ای است، متوقف شد. در همین حال، مقامات می گویند، ایران عملیات غنی سازی اورانیوم را پیش برد که آن را به آستانه هسته‌ای نزدیک می کند.
وضعیت این هفته زمانی بدتر شد که اعضای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ایران را به خاطر عدم همکاری با صدور قطعنامه مورد انتقاد قرار دادند و همانطور که تهران ویش‌تر هشدار داده بود در تلافی، یک روز بعد 27 دوربین آژانس را حذف کرد.
نسخه چندجانبه "فشار حداکثری"
بر اساس این گزارش، حامیان برجام می گویند این توافق تنها چیزی است که توان هسته‌ای ایران را مهار کرده است و حفظ آن ارزش دارد که بایدن به تهران امتیازاتی بدهد.
اما مخالفان - جمهوری‌خواهان و دشمن منطقه‌ای ایران، اسرائیل - مدعی‌اند عدم همکاری ایران نشان می‌دهد که این توافق ارزش پیگیری ندارد.
بهنام بن طالبلو از اندیشکده ضدایرانی بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها که مخالف برجام است، پرسید: «اگر عملیات تسریع غنی سازی اورانیوم تهران "برای تغییر مسیر دولت بایدن کافی نباشد، چه خواهد شد؟»
وی با اشاره به رویکرد ترامپ گفت: زمان نسخه چندجانبه فشار حداکثری فرا رسیده است.
حتی در میان حزب دموکرات بایدن، برخی صداهای تندرو در حال بی‌صبری هستند. سناتور دموکرات باب منندز از مخالفان قدرتمند توافق در سنا گفت: دولت در چه مقطعی تصدیق خواهد کرد که پیشرفت‌های هسته‌ای ایران باعث بازگشت به برجام می‌شود که به نفع استراتژیک ایالات متحده نیست؟
برزخ ناپایدار؛ وضعیت نه‌توافق - نه‌بحران پایدار نیست
علی واعظ مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران که رئیس سابق آن رابرت مالی - نماینده ویژه بایدن در امور ایران - بوده است، می‌گوید دولت بایدن در شرایطی قرار گرفته است که نه توافقی دارد و نه بحرانی بر سر آن.
واعظ گفت: «تحولات 48 ساعت گذشته اساساً به هر دو طرف نشان داد که وضعیت» بدون توافق - بدون بحران» که در سه ماه گذشته تاحدودی حاکم بوده واقعاً پایدار نیست.»
موضع نرم آمریکا برای باز گذاشتن درها
خبرگزاری فرانسه نوشته است، با این حال واشنگتن ضرب الاجل تعیین نکرده است. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، روز پنجشنبه تنها هشدار داد که حذف دوربین‌های نظارتی تهدیدی برای احیای برجام است.
بلینکن گفت: «تنها نتیجه چنین مسیری، عمیق‌تر شدن بحران هسته‌ای و انزوای بیشتر اقتصادی و سیاسی برای ایران خواهد بود».
دیپلمات ارشد آمریکایی به جای موضع سخت، درها را باز نگه داشت.
یک سخنگوی بلینکن گفت که بازگشت به توافق "هنوز به مهمترین و فوری‌ترین اهداف منع اشاعه دست خواهد یافت و به شدت در راستای منافع امنیت ملی ما خواهد بود."
این معضل بایدن است
راندا اسلیم، محقق مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن، این بن بست را وضعیتی بلاتکلیف خواند که «به موجب آن همه تصور می کنند که مذاکرات وین شکست خورده است، اما هیچ کس مایل به اعلام آن نخواهد بود».
او گفت که این معضل بایدن است.
اسلیم گفت: اگر آنها مذاکرات را پایان یافته اعلام کنند و به این نتیجه برسند که ایران توانایی قریب الوقوع آستانه هسته ای دارد، واشنگتن می تواند مجبور شود مستقیما علیه ایران اقدام کند یا از چنین اقدامی توسط اسرائیل حمایت کند.
واعظ گفت: "دو ساعت از دو جهت در حال حرکت هستند... و فشار زیادی بر دولت بایدن وارد می کنند. یکی ساعت پیشرفت های واقعی فناوری هسته ای تهران است. و سپس ساعت سیاسی انتخابات کنگره در نوامبر است که می تواند نفوذ سیاسی بایدن را عمیقاً از بین ببرد.
اقدام نمادین ترامپ نباید مانع موفقیت شود
بر اساس گزارش وبسایت موسسه آرمز کنترل، کلسی داونپورت رئیس منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات گفت؛ «زمان آن فرا رسیده است که هر دو طرف آن بن بست را حل کنند و در نهایت به آنچه به نفع همه طرف‌هاست، یعنی توافقی برای بازگرداندن پایبندی به توافق هسته ای 2015، عمل کنند.»
داریل کیمبال مدیر اجرایی این موسسه نیز گفت؛ «انتصاب تروریستی سپاه پاسداران در دوران ترامپ تا حد زیادی نمادین و خارج از موضوعات اصلی تحت پوشش برجام است، به همین دلیل است که هیچ یک از طرفین نباید اجازه دهد که در مسیر بازگرداندن پایبندی به توافق هسته‌ای 2015 قرار گیرد.»
در 8 ژوئن، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی، ادعا کرد که این به ایران بستگی دارد که چه کاری انجام دهد. سالیوان مدعی شد؛ «از نظر ما، توافقی روی میز وجود دارد که بدون پرداختن به مسائل جانبی، بازگشت انطباق در برابر انطباق به برجام را به همراه خواهد داشت. این توافق در دسترس ایران است. آنها باید این توافق را بپذیرند. اگر این کار را نکنند، این به عهده آنهاست.»
سرزنش ایران مانع بروز بحران نخواهد شد
کیمبال با اشاره به مواضع مقامات کاخ سفید گفت: «این شکست رهبری از سوی کاخ سفید است اگر فورا تلاش های دیپلماتیک برای شکستن بن بست در این موضوع را اعلام نکند. و سرزنش ایران، هر چند از نظر احساسی یا سیاسی رضایت‌بخش به نظر برسد، از بحران هسته‌ای قریب‌الوقوع جلوگیری نمی‌کند و منافع امنیت ملی ایالات متحده را ارتقا نمی‌دهد».
کلسی داونپورت گفت: «هزینه سیاسی که بایدن برای لغو تحریم‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌پردازد، ممکن است برای مشاوران سیاست داخلی‌اش زیاد به نظر برسد، اما در مقایسه با تهدید امنیت ملی و بین‌المللی ایران هسته‌ای کمرنگ است».
او پیشنهاد کرد: «رئیس‌جمهور باید تیم خود را در مورد سایر پیشنهادات خلاقانه برای شکستن بن‌بست در مورد مسائل باقی‌مانده که مانع از توافق برای بازگرداندن پایبندی به برجام می‌شود، راهنمایی کند.»
خانم داونپورت گفت: «بازگرداندن محدودیت‌های برجام در مورد برنامه هسته‌ای ایران به طور قابل توجهی (به شش ماه یا بیشتر) زمان گریز هسته‌ای ایران را افزایش می‌دهد، که حاشیه لازم را برای جامعه بین‌الملل فراهم می‌کند تا اقدام مؤثری را در صورت نیاز انجام دهد».
وی ادامه داد: «اگر پرزیدنت بایدن نتواند فوراً مذاکرات با ایران را برای بازگرداندن برجام به پایان برساند، استراتژی شکست خورده دولت ترامپ را تداوم خواهد بخشید و به ایران اجازه می‌دهد ظرفیت هسته‌ای خود را بهبود بخشد و از تعهدات پادمانی خود با آژانس عبور کند».
همچنین بخوانید
